Istòria de Tailàndia

L’Istòria de Tailàndia es l'istòria de l'actuau Reiaume de Tailàndia, estat independent d'Asia dau Sud-Èst que se formèt a l'entorn dau pòble tai.

De la Preïstòria au reiaume de Sukhotai

Lei vestigis umans pus ancians descubèrts sus lo territòri tailandés datan d'aperaquí 700 000 ans e son atribuits a Homo erectus. La cultura coneguda pus anciana i data dau Temps dau Bronze (vèrs 4 000-2 500 av. JC). Apareguda dins la region de Ban Chiang, desvolopèt la metallurgia de bronze, la cultura de ris e aviá lo mestritge de la terralha. Aquò indica l'existéncia d'una societat organizada mai lo pòble que ne'n foguèt a l'origina es totalament desconegut.

Per la seguida, l'Istòria de la region es mau coneguda fins au sègle III e la formacion dau reiaume de Funan. Èra una poissança maritima, probablament d'origina mon, que dominèt a son apogèu lo centre de la Tailàndia actuala e lo sud d'Indochina. Son centre economica èra la region d'Oc Eo dins lo sud dau Vietnam modèrne. A la fin dau sègle V, foguèt remplaçat per lo reiaume de Chenla, lo precursor de Cambòtja, que se formèt a partir dei províncias meridionalas dau Laos actuau.

Dau sègle VI au sègle IX, lo centre dau territòri tai foguèt dominat per la civilizacion de Dvaravati. Fondada per lei Mons, aquela civilizacion sembla relativament prospèra gràcias a sa participacion au comèrci dau sud-èst asiatic. Lo declin de la civilizacion de Dvaravati, politicament fragmentadas entre plusors reiaumes, se debanèt au sègle IX amb la formacion de l'Empèri Khmer qu'impausèt sa dominacion ai Mons. Aqueu periòde veguèt tanben l'arribada dei premierei populacions tais, en provenença dau sud de China. S'installèron premier au nòrd dei Monts Dangrek onte venguèron majoritaris dins lo corrent dei sègles XI e XII.

Lo reiaume de Siam fins au periòde coloniau

La formacion de Siam

Empèri Khmer e migracions tais dins lo corrent dau sègle XII.

Division territòriala d'Indochina vèrs 1540.

Segon la tradicion, lei caps de clan tais s'afranquiguèron de la senhoriá khmer en 1238 e elegiguèron un rèi. Lo declin de la poissança khmer e la destruccion dau reiaume de Nanzhao per lei Mongòls en 1253 accelerèron lei migracions tais vèrs lo sud. En 1238, foguèron ansin fondat lo reaiume de Sukhotai en 1238 e lo reiaume de Lanna a la fin dau sègle XIII. Rama Khambeng (1283-1317) donèt de basas solidas a l'estat de Sukhotai amb la somission dei Mons dau bacin de Menam e una expansion territòriala vèrs l'èst e lo sud au detriment de l'Empèri Khmer. A mesura que sei tropas avancèron, son reiaume adoptèt lo modèl politic khmer e la cultura dei Mons, en particular lo bodisme theravada. Puei, dins lo corrent dei sègles seguents, lei Khmers e lei Mons d'aquelei regions foguèron assimilats per lei populacions tais.

En 1350, una capitala novèla, Ayuthia, foguèt fondada per un prince que se proclamèt rèi sota lo nom de Ramathibodi I^èr (1350-1369). Aquò foguèt l'acte de creacion de Siam (que prenguèt per la seguida lo nom de Tailàndia en 1939). Lei fòrças d'Ayuthia annexèron lo reaiume de Sukhotai dins lo corrent deis annadas 1430 e conquistèron Angkor en 1431. En revènge, mau capitèron de conquistar Lanna e deguèron conclure la patz amb lo Sultanat de Malacca, poissança comerciala dominanta dins la Peninsula Malaia, dins lo corrent deis annadas 1450. Durant lo rèine de Trailok (1448-1488), lo reiaume se dotèt d'una administracion centralizada que venguèt un factor important d'estabilitat intèrna.

Au sègle seguent, lei Siamés deguèron se defendre còntra leis ambicions dei Birmans qu'èran venguts una poissança importanta a l'oèst. Dins lo corrent deis annadas 1560, agantèron Ayuthia ont installèron un principat vassau. Pasmens, foguèron rebutats a partir de 1584 per lo prince puei rèi Naresuen (1590-1605). Aqueu darrier capitèt tanben d'infligir una desfahca ai Khmers qu'avián restaurat una partida de sa poissança anciana. En particular, en 1594, conquistèt Lovek, capitala de l'Empèri Khmer dempuei la casuda d'Angkor, e impausèt sa senhoriá sus lo país. En 1595, impausèt tanben sa senhoriá au reiaume de Lanna. Fòrça importantas, aquelei victòrias marquèron l'acomençament d'un lòng periòde de patz que durèt fins au sègle XVIII.

L'expulsion deis Europèus

Periòde de patz dins lo país, lo sègle XVII foguèt marcat per una dubertura economica de Siam e de contactes amb d'Europèus qu'èran arribats dins la region dempuei lo sègle XVI. Fòrça dinamics, leis Olandés aquistèron rapidament una plaça importanta dins lo comèrci siamés, çò que suscitèt certanei crenhenças au sen dau govèrn tai. Ansin, leis autoritats encoratjèron l'installacion de Francés coma lo missionari Pierre Lambert de Lamothe. Una ambaissador foguèt mandat per Loís XIV e un acòrd francosiamés signat en 1685. Pasmens, lei relacions se desgradèron en causa dei campanhas de conversion au catolicisme menadas per lei missions. Ansin, en 1688, lei Francés foguèron expulsats e la maufisança venguèt la nòrma a respèct deis estrangiers e subretot deis Europèus.

Lei luchas còntra Birmania e Vietnam

Siam dins lo corrent deis annadas 1830.

Lo periòde de patz dubèrt per lei victòrias militaras de Naresuen s'acabèt dins lo corrent deis annadas 1750 quand lei Birmans venguèron tornarmai una poissança militara importanta dins la region. En 1759, ataquèron sensa succès Ayuthia mai capitèron de la destrurre en 1767. La resisténcia foguèt animada per lo generau Taksin que se proclamèt rèi. Combateguèt victoriosament còntra lei Khmers e lei Birmans mai venguèt finalament fòl. Foguèron remplaçat per lo generau Chakri que se proclamèt rèi sota lo nom de Rama I^èr (1782-1809). Capitèt de reconquistar mai d'un territòri en Laos (Viengchan en 1778) en Cambòtja (províncias de Battambang e de Siem Reap en 1795) e installèt la capitala a Bangkòk — Ayuthia foguèt jamai tornada bastir.

Au sègle XIX, la menaça birmana dispareguèt pauc a pauc car lei Birmans deguèron mobilizar sei fòrças còntra lei Britanics. Pasmens, lei Siamés deguèron faciar leis ambicions vietnamianas, unificat en 1802, en Laos e en Cambòtja. Aquò entraïnèt mai d'una revòuta dins la region e lei Siamés destruguèron Viengchan en 1730 avans de menar una guèrra per lo contraròtle de Cambòtja de 1741 a 1745. Equilibrat, aqueu conflicte s'acabèt per l'establiment d'un protectorat comun sus lo país.

La sauvagàrdia de l'independéncia

Lei rèines de Mongkut e Chulalongkorn

Pèrdas territòrialas de Siam dins lo corrent dau periòde coloniau.

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, Siam deguèt faciar lei premiereis ambicions dei poissanças colonialas francesa e britanica que s'interessavan au sud-èst d'Asia. Dos rèis cultivats e partisans de la dubertura dau país, Mongkut (1851-1868) e son fiu Chulalongkorn (1868-1910) capitèron de limitar lei pèrdas e lei concessions per mantenir l'independéncia siamesa.

Mongkut èra a l'origina un monge bodista qu'aviá apres l'anglés amb de missionaris. Sa politica favorizèt la dubertura dau país e lo mantenement dei tradicions. Durant son rèine, deguèt faciar l'arribada de França en Cochinchina. Favorizèron una revòuta de Cambòtja que se placèt sota protectorat francés. Siam foguèt obligat de reconóisser aquela situacion en 1867 e foguèt protegit deis ambicions francesas fins ais annadas 1880 car París s'interessèt puslèu a la conquista de Vietnam. De mai, Mongkut assaièt d'utilizar lei rivalitats entre Francés e Britanics. Ansin, signèt en 1855 un tractat d'amistat amb Londres. Aqueu tractat èra « inegau » car donava d'avantatges importants ai Britanics mai permetèt de leis implicar en Siam. Puei, de tractats similars foguèron signats amb França e leis Estats Units d'America.

Chulalongkorn conoguèt un rèine pus malaisat car la pression dei poissanças colonialas venguèt pus importanta. Capitèt de modernizar l'educacion, lei finanças publicas e la justicía amb l'ajuda de conselhiers estrangiers. En revènge, modifiquèt pas lo modèl politic que laissava lo poder a l'aristocracia. Regardant leis afaires estrangiers, perdiguèt tota la riba senèstra de Mekong en 1893 que foguèt plaçada sota protectorat francés après de trèbols encoratjats per París. Pasmens, aquò suscitèt l'inquietud dau Reiaume Unit e un acòrd foguèt signat en 1896 entre lei doas poissanças europèas. Fòrça dur, entraïnava la creacion d'una zòna d'influéncia francesa dins lei províncias orientalas de Siam mai lo bacin de Menam foguèt declarat neutre, çò que permetèt de sauvar l'independéncia. Dins aquò, empachèt pas quauquei rosegatges suplementaris de la periferia dau territòri siamés en 1902-1904 per lei Francés lòng de la riba drecha de Mekong e en 1907 per lei Reiaume Unit dins la Peninsula Malaia.

Lei rèines de Rama VI e Rama VII

Lei rèines de Rama VI (1910-1925) e de Rama VII (1925-1935) confirmèron leis aquists dau periòde precedent e permetèron pauc a pauc de restaurar la plena sobeiranetat de Siam. Rama VI èra un incompetent e un excentric e deguèt laissar la màger part dau poder a son oncle Devawongse Varopakarn qu'èra ministre deis afaires estrangiers. Sota sa direccion, lo país jonhèt lo camp deis Aliats en 1917 e faguèt partida dei venceires de la Premiera Guèrra Mondiala. Aquò li permetèt de venir membre de la Societat dei Nacions e d'obtenir a partir de 1922 la fin dei clausas « inegalas ».

Sota Rama VII, se contunièt la modernizacion de l'estat mai lo poder demorèt concentrat entre lei mans de l'aristocracia. Pasmens, lei progrès realizats dempuei lo sègle XIX avián entraïnants l'emergéncia de dos grops, d'un caire lei marchands, d'autre caire lei foncionaris e lei militars, que volián tenir un ròtle politic pus important. Òr, la crisi economica de 1929 causèt una grèva demenicion deis exportacions e dei revenguts de l'Estat. Lo govèrn assaièt de resòuvre la crisi amb una demenicion dei despensas mai agravèt la situacion. En 1932, entraïnèt un còp d'estat pacific organizat per lei foncionaris e lei militars.

La Tailàndia modèrna

L'aliança amb Japon e la Segonda Guèrra Mondiala

Leis autors dau còp d'estat de 1932 volián principalament contuniar e accelerar la modernizacion dau país. Lo prefessor de drech, reformator, Pridi Phanamyong e lo coronèu Phibun Songkhram, nacionalista, n'èran lei doas personalitats principalas. Mantenguèron la monarquia mai limitèron lei poders dau rèi e Rama VII foguèt obligat d'abdicar en 1935. Puei, en 1939, Tailàndia remplacèt Siam coma apelacion oficiala dau país.

Enterin, una constitucion, fòrça autoritari, èra estada adoptada en 1932. Gaire estable, lo regime foguèt pontuat per divèrsei còps d'estat. En 1938, Phibun Songkhram venguèt Premier Ministre e se raprochèt de Japon. En 1940, aprofichèt lo sostèn de Tòquio per reclamar a França lei territòris cedits en 1902-1904. En despiech d'una desfacha militara, obtenguèt contentament en març de 1941 a l'eissida de la Guèrra Francotailandesa. Aqueu succès favorizèt un raprochament suplementari amb Japon e Tailàndia declarèt la guèrra ais Estats Units d'America e au Reiaume Unit en 1942. Aquò permetèt la reconquista dei territòris malais laissats ai Britanics. Dins aquò, Bangkòk deguèt laissar ai Japonés lo drech d'utilizar lo territòri tailandés coma basa d'operacions. Lei soudats nipons i foguèron responsable d'abüs fòrça importants que suscitèron l'ostilitat de la populacion.

Pasmens, en secrèt, lo regent Pridi Banomyong organizèt un ret de resisténcia favorable ais Aliats. Après la demission de Phibun Songkhram en julhet de 1944, Pridi Banomyong venguèt lo cap vertadier dau país e capitèt de negociar la patz. Tailàndia deguèt solament restituir sei conquistas de la guèrra e tornar prendre lo nom de Siam fins a 1948.

Lo regime militar

Après la guèrra, una constitucion democratica foguèt adoptada en 1946 mai lo regime manquèt d'estabilitat en causa d'una instabilitat fòrta ministeriala e d'una corrupcion importanta. En 1947, Pridi Banomyong foguèt obligat de s'exilar après lo decès violent de Rama VIII. Puei, en 1948, lei militars e Phibun Songkhram reprenguèron lo poder. Instaurèron un regime autoritari dirigit per Phibun Songkhram reversat en 1957 per Sarit Thanarat. Lo cap novèu moriguèt en 1963 e foguèt remplaçat per lo manescau Thanom Kittikachorn.

Lei militars mantenguèron un regime democratic de façada per obtenir lo sostèn deis Estats Units d'America e venir un bastion de l'anticomunisme en Asia dau Sud-Èst. Ansin, Tailàndia s'alièt amb Washington de l'Organizacion dau Tractat de l'Asia dau Sud-Èst (OTASE). Bangkòk participèt a la lucha còntra leis insureccions comunistas d'Indochina. En reaccion, China e Vietnam sostenguèron de guerilhas dins lo nòrd dau país.

La lònga transicion vèrs un regime civiu

En mai de la lucha militara còntra lo comunisme dins l'encastre de la Guèrra Freja, lo regime militar deguèt pauc a pauc se preocupar dei revendicacions intèrnas d'una elèit novèla subretot interessada per lei questions economicas. En octòbre de 1973, de grandei manifestacions d'estudiants se debanèron dins la capitala. Foguèron durament reprimidas mai lo rèi refusèt de sostenir l'accion de l'armada e Thanom Kittikachorn foguèt constrench a l'exili.

En 1975, una constitucion democratica foguèt restablida mai ges de majoritat clara emergiguèt deis eleccions. Un govèrn centrista prenguèt la direccion de Tailàndia mai foguèt rapidament menaçat per de manifestacions d'estudiants de senèstra e per un durciment dei partits politics de drecha. D'eleccions novèlas en 1976, marcadas per de violéncias grèvas, s'acabèron per una victòria de la drecha. Pasmens, aquò amaisèt pas la situacion amb leis estudiants e lei militars proclamèron una constitucion pus autoritària en octòbre de 1976. Puei, exerciguèron de facto la realitat dau poder amb l'ajuda de la drecha. Ansin, lo generau Prem Tinsulanonda foguèt Premier Ministre de 1980 a 1988.

A partir de 1991, de tensions apareguèron entre l'armada e lei mitans d'afaires. Après un còp d'estat militar suplementari en 1991, leis eleccions de març de 1992 permetèron ai partits promilitars de ganhar una majoritat parlamentària e de nomar lo generau Suchnda Krapayoon coma cap dau govèrn. Aquò entraïnèt d'importantei manifestacions. La repression foguèt saunosa e causèt una intervencion dirècta dau rèi per restablir l'òrdre. D'eleccions novèlas aguèron luòc e lo conservator Chuan Leekpai venguèt Premier Ministre. Sota sa direccion, Tailàndia conoguèt un desvolopament economic important en despiech de violacions dei drechs de l'Òme e d'una corrupcion importanta.

La crisi dei camisas rojas e jaunas

Dempuei 2001, Tailàndia es tocada per de tensions intèrnas grèvas entre dos movements politics dichs « camisas rojas » e « camisas jaunas ». Aquò acomencèt en 2001 amb la victòria ais eleccions legislativas de Thaksin Shinawatra, un òme d'afaires acusat de populisme. Adoptèt una politica de reformas en favor dei classas popularas e dei regions ruralas orientalas que son sa basa electorala. Pasmens, foguèt reversat per un còp d'estat militar en 2006 en causa d'accusasions de corrupcion. Lo generau Sonthi Boonyaratglin proclamèt la lèi marciala e prenguèt lo poder.

La junta laissèt rapidament lo poder mai lei trèbols contunièron entre « camisas rojas », partisans de Thaksin Shinawatra, e « camisas jaunas », adversaris de l'èx-Premier Ministre. En 2010, lo camp roge organizèt de manifestacions que bloquèron una partida de Bangkòk e entraïnèron l'intervencion dei militars. Un an pus tard, Yingluck Shinawatra, sòrre de Thaksin Shinawatra, venguèt a son torn cap dau govèrn mai se turtèt a l'ostilitat dei Jaunes. En 2013, deguèt faciar de manifestacions jaunas dins la capitala e lo refús de l'armada de prendre posicion. Decidèt finalament d'organizar d'eleccions novèlas en febrier de 2014 que li permetèron de se mantenir a la tèsta dau país. Pasmens, aquelei resultats foguèron pas acceptats per l'armada e un còp d'estat novèu aguèt luòc en mai de 2014. Lo generau Prayuth Chan-ocha proclamèt tornarmai la lèi marciala. Elegit president de l'Assemblada Nacionala amb lo sostèn dau rèi Rama IX, adoptèt rapidament de mesuras per redurre l'influéncia dei « camisas rojas ».