Iperbòla (retorica)
L'iperbòla, ven del grèc iperbolé, de iper (« al delà ») e ballein (« geter ») es una figura d'estil consistissent a exagarar l'expression d'una idèa o d'una realitat per la metre de relèu. Es la principala figura de l'exageracion e lo supòrt essencial de l'ironia e de la caricatura. L'iperbòla correspond mai sovent a una exageracion que tend cap a l'impossible. Es un procediment pròche d'aqueles de l'emfasi e de l'amplificacion.
Definicion modificar
Definicion linguistica modificar
L'iperbòla realiza una transformacion semantica (s'agís d'exagerar lo sens d'una idèa o d'una realitat) per repeticion d'elements a l'identic (de meteissa portada). L'iperbòla pòt se seire sus fòrça autras figuras coma la metafòra, la comparason, la metonimia o alara l'allegoria. S'opausa categoricament a la litòta, figura invèrsa, que tend a tot mermar e a l'eufemisme, que cerca a aleujar o mermar la realitat.
L'iperbòla se fonda sus de procediments linguistics propres e reconeissable: adjectius melioratius (« bellissim ») o depreciatius (vilana femna), axiologics (racalha), qualificatius fòrts (magnific, esplandid), superlatius (très, tròp, mai), afixs de valor superlativa (prefixes coma super, iper, maxi; sufixes en "-issim"). En realitat los procediments son fòrça nombroses, e fan tanben jogar lo contèxte, la sintaxi e lo lexic. La conjugason d'aqueles amb las resorças pròpias a cada figura d'estil mobilizada permet de combinasons que enriquisson cadunas.
Una iperbòla impossibla, sortissent de tota rason e de tot realisme es un adinaton.
Definicion estilistica modificar
L'iperbòla a per tòca màger d'efièt d'exageracion (de qualitats, de situacion, misa en relèu de detalhs...), e d'ironia. Joga sus l'intensitat (se la pòt classificar dins las figuras d'intensitat) dins lo sens de l'aument. Se pòt magnificar o rebaissar, dins ambedos cas l'ironia en jòc car sol lo contèxte e l'intencionalitat del locutor permet de ne comprene la portada. L'iperbòla es caracteristica, quand son emplec es abondant, d'estil enfatic tenent a la magnificéncia.
Al contrari donc l'iperbòla pòt rebaissar, degradar o mermar una persona, un acte o un eveniment, eca. En general, es mai emplegada dins lo primièr sens, e caracteriza lo langatge pedant, sufisent ou esnòb. L'interés primièr de l'iperbòla, çò que constituís son poder especific, es la fraccion al respècte d'une realitat que propausa. L'iperbòla permet de sortir dels imatges comuns, son amòrça es alara encara mai poderosa.
L'iperbòla es una figura traduisible dins totas las Arts. En musica, se materializa par un excéès de sonoritat, sovent desfasat al respècte de la melodia originala. En pintura, de tèmas iperbolics pòdon exagerar la vision del pintre. Al cinèma, los rebombs incresibles e sens fin son d'iperbòlas. La publicitat n'utiliza las fonts entre autre de grandir las qualitats d'un produit, tot en tustant l'espectator per l'excès d'imatges fòra del comun; se parla alara d'iperbòla publicitària. Los dessenhs animats foncionan gaireben que sus d'iperbòlas: coma los de Tex Avery o Looney Tunes. Fin finala, lo lengatge corrent en est abondant, subretot dins los sociolèctes e dins la lenga familhièra: "aquel paquet pèsa una tona", "èsser mòrt de rire", "ten mil causa de dire", "morrir de set"...
Genres concernats modificar
L'iperbòla es fòrça sovent emplegada dins las epopèias e genres antics coma lo teatre. Los dieus son tanben qualificats coma de personatges poderoses amb atributs subrenaturals, fach possibles per l'utilizacion de mots iperbolics. Dins l’Iliada per exemple, mai d'un passatge son fòrça iperbolics e destinats a mostrar o l'eroïsme dels personatges principals (Ector, Aquiles per exemple), o per enforçar lo caractèr subreuman d'espleits e de las preséncias divinas. Atal, l'aèdes conta que Tròia fuguèt defenduda per près de 50 000 òmes, que lo bloquièr d'Ajax, descrich per una autra figure -l' ecfrasis- es fach de sèt pèls de buòus e d'una jaça de metal, çò que n'auriá un objècte de mai de 150 kg.
Tanben i d'iperbòlas de bèlas, mas mai centradas sus de personatges miègdivins dins las epopèias de l'Edat Mejana, coma dins aque de La Cançon de Rotland o encara dins La Legende daurada, dins lo cicle de la quista del Sant Grasal tanben.