Susmauta deus Crocants

La Susmauta deus Crocants qu'estó ua seria de rebellions de paisans debanadas aus sègles XVI, XVII e XVIII. Segon Joan Tarde, cronicaire, canongue teologau e vicari generau de Sarlat, la revòlta qu'auré començat a Cròc, qui l'auré balhat lo son nom. Segon l'istorian Pierre Victor Palma Cayet (1525-1610), los nòbles qu'èran coneishuts devath lo subernom de «crocants», indicant qu'èran consagrats a "crocar" lo pòble; la noblessa qu'auré arrevirat lo son chafre suus paisans sediciós. Totun, aqueths que s'estimavan mei de sonà's los «caça panaires» (traduccion deu francés) o los «tard avisats» (traduccion deu francés), segon las regions.

Las revòltas de 1593-1595 qu'avón lòc dens lo contèxte de las guèrras de religion en França. A partir de Torèna en Baish Lemosin en 1594, la suslhevada que s'espandí autanlèu en Peirigòrd. Massacrats per la noblessa en junh de 1594, los rebèlles tornar juntèn lo camp deus reialistas. En julhet de 1595, los crocants tornar s'arrevendín e, en seteme, que combatèn la noblessa locau: las batalhas de Sent Crespin d'Auba Ròcha e de Condat de Vesera que metón fin a l'insurreccion. Totun, en Guiana, de 1593 a 1595, que's succedín egaument insurreccions, enquadradas peus notables reialistas, catolics moderats o protestants, partisans d'Enric de Borbon. Las loas reivindicacions principaus qu'èran d'òrdi fiscau e l'influéncia religiosa qu'èra febla. Aqueths crocants qu'avón lo mesprètz de las vilas e los lors enemics principaus qu'estón los caps de la Liga Catolica. Que s'encontrè aqueras rebellions que vadón perilhosas entau poder reiau, atau los crocants de Lengadòc massacrats per las tropas reialistas. Que trobam susmautas similaras en Borgonha, on los vinhairons e's suslhevèn. Ua auta revòlta de crocants que's produsiré mei tard dens lo contèxte de la Guèrra Francoespanhòla: la pression fiscau qu'èra hèra pesuga e los desòrdis qu'esclatèn. La causa purmèra qu'èra la taxa deus tavernèrs (suu vin), mes los insurgents que s'opausèn suu còp a las talhas abusivas e que reclamèn un dèime qui profitèsse unicament aus curats petits per'mor que mespresavan lo clergat haut. La susmauta qu'èra près deus vilatges mes qu'avèva repugnança peu poder centralizador parisenc. En ehèit, en 1636 qu'apareishón suslhevadas contra las talhas dens las campanhas en Engolmés e en Peirigòrd. Antoine Dupuy de la Mothe de la Forêt, un escur gentilòmi, que vadó lo lor cap en 1637. Devath lo son comandament, la guèrra qu'estó ordonada e qu'interdigó lo pilhatge. Aquò qu'estó lo començament d'ua de las guèrras civilas mei granas suscitadas per paisans. Lo duc de la Valeta, enviat peu rei, qu'arribè deu Bascoat dab 3 000 òmis e que metó fin a la revòlta lo 1 de junh de 1637 a la batalha de la Sauvetat de Dròt en Marmandés. Un milèr de crocants qu'estón tuats, mes que s'acordè ua amnistia.

Mes en 1638, Pierre Grellety que prengó la relèva e que contunhè las emboscadas, en tot hòrabandir los sordats deu rei, hèra mei nombrós. En 1642, la susmauta que s'arrestè dab l'amnistia deus rebèlles peu Cardinau de Richelieu, mei preocupat per las relacions dab Espanha.

En junh de 1643, a la mort de Loís XIII, los paisans de Roergue que's suslhevèn. La revòlta miada per Bernat Caumèls, chafrat «la Forca», que partí de Marcilhac en tot assietar Vilafranca. Devath lo çurgent Joan Petit e lo maçon-auberjaire Guilhèm Braç, que forcèn l'intendent Charreton a signar duas ordonanças, l'ua descargant de las talhas de l'annada tà tot Roergue, l'auta tornant a la taxa de 1618. Hòrts per aquera escadença, los crocants, en gran nombre, tornar assietèn Vilafranca a l'estiu mes qu'estón vençuts peu governador de província. Los miaires qu'estón arrestats. Joan Petit e Guilhèm Braç qu'estón condamnats au suplici de l'arròda. Bernat Caumèls qu'arribè a escapà's e que s'arrepleguè au Castèth de Najac. Las tropas de Mazarin, miadas peu comte de Noalhas, governador de Najac, que prengón Najac. Bernat Caumèls e dus deus sons lòctenents, Ferrièr, e lo tisnèr Matieu Vèrnhes, qu'estón arrestats e condamnats au suplici de l'arròda en octobre de 1643. Lo cap de Bernat Caumèls serà expausat a l'estrem d'ua pica sus ua tor de Marcilhac, d'on èra partida la suslhevada.

Lo 7 de març de 1707, los paisans de bèras parròquias de Carcin que's suslhevèn per las taxas suus contractes de maridatge e los baptismes, pilhant los ostaus deus notables a Floressàs. Lo 15 de març, 400 arrevendits qu'envadín Serinhac. 30 000 òmis que s'amassèn a Caors devath lo nom de «tard avisats». Lo marescau de Montrevel, arribat de Montalban, que dispersè la manifestacion. Lo 2 de mai, 100 paisans qu'estón tuats o blassats peu còs deus «dragons». Sheis miaires qu'estón penuts.

Aceths episòdis istorics qu'inspirarén a Eugèni Le Roy lo roman  Jacon lo Crocant., divèrsas adaptacions deu quau e se harén tau cinèma e tà la television (la darrèra, realizada per Laurent Boutonnat, que sortí lo 17 de genèr de 2007), e a Ferran Delèris lo roman Los Crocants de Roergue, qui conta l'istòria deus crocants de 1643.