Medusa (mitologia)

Medusa (en grèc ancian Μέδουσα, de μέδω, « comandar, regnar »), nomenada tanben Gorgo, es, dins la mitologia grèga, une de las tres Gorgonas (amb sas dos sòrres Euriala e Estèno). Es la sola d'èsser  mortala.

Antefixa ornada d'una tèsta de Medusa. Sègle IV AbC. Illa de Pafos (?). Musèa de las bèlas arts Pouchkin, Moscóu.

Masqueta de Meduse, ornant l'egida de l'estatua d'Atena del Partenon. Copie d'un original de Phidias.

Masqueta de Medusa, tipe Rondanini, present aal castèl de Bellver (Palma de Malhòrca). L’òbra es una copia eissida d'un original atribuit a Fidias.

Felena de l'union de la Tèrra (Gaia) e de l'Ocean (Pontos), aparten a las divinitats primordialas, tot coma sas cosinas, la Quimèra e l'Idra de Lèrna, que, elas tanben, avián de trachs associats a l'imatge de la sèrp e foguèron destruchas per d'eròis.

Sa caveladura es entrelaçada de sèrps. Sos uèis am lo poder de petrificar tot mortal que la mira. Après aver estat decapitada per Persèu, sa masqueta (γοργόνειον) es donada a Atena que la fixa sus son bloquèr. La representacion del gorgoneion serà longtemps utilizada coma una proteccion contra lo mal uèi.

La percepcion de Medusa se modificada amb lo temps. Lo mite, qui pòt èsser vist coma un conte d'initiacion, provisèt de recercas sus la poténcia de feminin, lo poder de l'agach, l'importança dels talismans, l'ànsia de castracion, lo rapòrt intima al monstrós e l'existéncia de societats matriarcalas preïstoricas. La figura de Medusa es sempre presente dins la cultura contemporanèa.

Lo mite dins l'Antiquitat

Versions del mite

Las primièras mencions de Medusa apareisson dins Omèr e Esiòde. Aqueste darrièr nomana tres Gorgonas: Euriale, Esteinó, Medusa, aquesta darrirèra essent proprament la Gorgona. Lo tèrme « Gorgona » deriba de γοργωπίς que significa « de l'agach viu ». Alara que lo nom de Medusa, significa « la governaira ».

Dins los primièrs estats del mite, « la Gorgona es un mostre, una de las divinitats primordialas, apartenent a la generacion preolimpiana. Puèi se'n ven a la considerar coma una victima d'una metamorfòsi. » Aqueste mostre ibrid aviá d'alas d'aur, de mans de bronze e de defensas de singlar. Es a vegada presentada jos la forma d'un centaure. Sa demora varia segon los autors: es situada al tèrme oèst del mond, del costat de las Esperidas, segon Esiòde, del costat de l'Iperborèa, al nòrd, segon Pindar o, le mai sovent, a l'oèst de la Libia.

Arbre genealogic de Medusa

Persèu tornant lor uèlh las Grèas. Quadre de Johann Heinrich Füssli.

Filha de Forcis e de Ceto, e donc sòrre de las Grèas, Medusa es una bèla joventa que Poseidon se n'enamora. Violada per aqueste dieu dins un temple dedicat a Atena, es castigada per aquesta mèsma divesa que la transforma en Gorgona. Sos cabèls venon de sèrps, sos uèis se dilatan e ara son agach petrifica totes aqueles que lo crosan. Segon una autra version, que cita Pseudo Apollodor, Medusa èra una joventa tan ufana de sa beutat e de sa caveladura que s'èra gausada rivalisar amb Atena. Per la castigar, la divesa cambia sos cabèls en sèrps e modifica son agach.

A la demanda de Polidècte, rei de l'illa de Serifos, que volgava seduire Danaèa sens èsser empachat per la preséncia de son filh Persèu, aqueste accèpta l'escomessa d'anar decapitar Medusa. Es ajudat, segon de font mai tardièras, per Ermès, que li dona de sandalas aladas, e Atena, que li dona un bloquièr polit coma un miralh. Atena li dich tanben d'interrogar las Grèas (las « Vielhas »), sórres de las Gorgonas, per aprene dins quina balma s'amaga Medusa. Las Grèas nasquèron amb de pèls blancs e vivon dins una balma on jamai dintra la lutz del solelh nimai la claror de la luna; ensemblas an pas qu'un sol uèlh e una sola dent, que se passan caduna son torn. Coma refusan de cooperar, Persèu lor pana lor uèlh unic al moment ont se lo passavan de l'una a l'autra, per los forçar a li respondre. Apren atal lo camin que mèna cap a las nimfas, après que, o lor torna l'uèilh e la dent, o los geta dins lo lac Triton, en Libyia, per las neutralizar definitivament. Contunhant son camin, Persèu arriba a çò de las nimfas que vivon al nòrd, a çò dels Iperborèus. Aquestas indican la balma ont se trapan las Gorgonas e li donan lo casco d'Ades (la cunèa), que fa invisible, e tanben qu'una biaça e, segon unas fonts, de sandalas aladas.

Persèu arriba dins la cauna ont las tres Gorgonas son a dormir. Cobèrt du casco d'invisibilitat, capitat a s'aprochar de Medusa sens n'èsser vist mercé a rebat que li torna son bloquèr, avent plan sonh de desviar sa tèsta. Saisís Medusa a palpas e la decapitat, o amb l'espasa diamantina que ten de Zèus, o amb la harpè, podet utilizat pels Ititas e lors successors, que la tendriá d'Ermès o d'Atena. De la sang de Medusa ajason dos filhs, Crisaor, paire de Gerion, e Pegàs, lo caval alat. La sang que sortís de sa ferrida es reculhit pr Asclèpi: aqueste que rajava de la vena esquèrra es un poison, alara qu'aquesta de la vena drecha es un remèdi capable de ressuscitar un mòrt, li mite manifestant atan l'ambivaléncia caracteristica del farmacos.

Persèu plaça la tèsta de Medusa dins sa biaça e fugís amb sas sandalas aladas, tot essent amagat, amb son casco d'invisibilitat, las doas autras Gorgonas que lo percaçan. Segon Esiòde, encamba alara Pegàs. Utiliza la tèsta de Medusa, qu'a pas res perdut de son poder, per petrificar Atlas —un dels titans desfachs antan pels Olimpiens—, qu'aqueste li refusa l'espitalitat alara que se fa nuèch. L'endeman, alara susvolava lo desèrt de Libia, unas gotas de sang casudas de la tèsta de Medusa se transforman en dangierosas sèrps, que l'una tuarà mai tard un dels Argonautas. Contunha son viatge Persèu e apercep la verge Andromèda ligada nuda a una illeta rocasuda. La desliura, s'enaora tant fòrt qu'acaba per l'esposar, après n'aver satisfach los parents tuant lo mostre que devastava lor país. Al passatge, las algas a l'entorn del ròc son petrificadas en coralh. Coma l'oncle d'Andromèda, Finèu, li cercar brega pretendent que la jovent li èra promesa, lo petrifica amb la gorgona. Tornat a Serifos, petrifica atala Polidècte, que tengava sa maire presa, e ofrís fin finala a Atena la tèsta de Medusa, que la divesa, amb l'ajuda d'Efèst, fixa sus son bloquièr, l'egida. Aquesta, fabricada a partir d'una pèl de cabra, aviá tanben per foncion de semenar l'esglasi, tot coma lo gorgoneion, que n'es una mena de doble.

Detalh d'una estatua d'Atena vestida de l'egida ornada del « gorgonesion » (sègle I e II).
Copia arquaïsanta d'una estatua del Sègle V AbC Musèu Sainte-Croix (Peitieus).

Descendencia de Medusa

Lo mite dins l'iconografia antica

Amfòra del Pintre de Nessos (sègle VII AbC) presentant sul còl un combat entre Eracles e Nessos e, dejós, de Gorgonas percaçant Persèu.
Musèu nacional arqueologic d'Atenas.

Persèu portant un petàs, de sandalas aladas e sa biaça a l'espatla (la kibisis), desvia la tèeta per tuar Medusa.
Pitos orientalisant de relièus, v. 660 AbC. Lovre (CA 795).

Medusa es gaireben sempre presentada de fàcia puslèu que de perfil. Segon diferents cercaires, las representacions mai ancianas de Medusa mòstran pas que la tèsta. Aquesta èra ja utilizada coma un talisman sus de vestits, de pèças de moneda o d'armas, plan abans l'epòca d'Omèr. Esiòde i apond un còrs e lo personatge de Persèu. Se trapa enseguida de bèlas representacions del personatge sus dos pitoi beocians de relèu e una amfòra de còl protoatic, totes tres venent del segond quart del sègle VII AbC. Suls primièrs, Medusa apareis coma un centaure femna, al mand d'èsser decapitada per Persèu, que desvia la tèsta per eviter la petrificacion. Sus l'amfòra d'Eleusis, Medusa jai, decapitada, d'entre las flors; sas sòrres, de forma umana mas de cara monstrosa, volon perseguir Persèu, mas son arrestadas per Atena que s'interpausa.

A la fin del sègle VII, la representacion de la tèsta sens còrs o masqueta de Medusa, tanben nomenada gorgoneion, evolua jol pincèl dels pintres de Corint, vila situada près d'Argos d'ont ven Persèu: a una cara redonda, amb d'uèlhs grosses protuberants, un nas aplatit e una barba; sovent tira la lenga. L'exemple mai conegut es una sieta atica de Lidos. Los mèsmes trachs de cara s'encontran encara dins un mosaïc romain del sègle II a Còrdoa. Tan a vegada d'alas, coma dins lo mosaïc trobat a Tarragona o aquesta d'Atenas.

La masqueta de Medusa, o gorgoneion, es l'emblèma mai frequent suls bloquièrs eroïcs dins la pintura de vases atics: « son efficacité visuelle se double d'une dimension sonore. La bouche distendue de Gorgo évoque le cri énorme d'Athéna surgissant dans le camp des Troyens [...] mais aussi le son de la flûte, qu'invente Athéna pour imiter la voix aiguë des gorgones ». aquesta masqueta, que pòt ornar lo bloquièr de que que siá guerrièr, es un element tipic de las representacions dl bloquièr d'Aquilles, l'imatge terrificant de la gorgona essent censat terrificar l'adversari, coma l'evòca Omèr mai d'un còps dins l'Iliada:

« [Aquilles] s’abriga tot entièr sota un bèl bloquièr de detz cercles d’aram e de vint fibas d’estam blanc, entre que n'i aviá una d’esmalt negre ont s’enrotlava Gorgò d’aspècte espaventós e als agachs orres. Al près èra la Crenta e la Terror.. »

A partir de la mitat del sègle V, lo gorgoneion s'encontra mai sovent coma ornament de l'egida d'Atena, e tanben sus de vases e dins l'escultura.

Lo gorgoneion es tanben lo motiu mitologic mai frequent suls sarcofages etruscs del sègle V, que se'n trapèt de desena d'exemplars. Segon Isabelle Turcan, « les gorgones appartenaient au monde des morts que les pythagoriciens situaient précisément dans la lune, œil unique de la nuit. Cela explique la présence de têtes de gorgones sur des monuments funéraires (sarcophages, autels) même si cette représentation avait aussi une valeur apotropaïque visant à éloigner les mauvais desseins des détrousseurs de morts. » Lo ligam de Medusa amb lo mond dels mòrts sembla confirmat pel fach que « les deux représentations les plus connues de Méduse tuée par Persée se trouvent sur deux temples consacrés à Artémis, celui de Sélinonte et celui de Corfou. » Mas Artèmis es associada a la luna e a la mòrt.

Aqueste motiu du gorgoneion es tanben frequent dins los mosaïcs decorant las ricas vilás romanas o coma decoracion de pòrta. Aquesta representacion apotropaïca visa a s'aparar del mal uèlh.

Las masquetas de la Gorgona son sempre de fàcia e remarcablament semblablas las unas a las autras per un mèsme epòca. Se pòt pasmens constatar que la representacion passèt per tres fasas. Las masquetas arcaïcas an una cara redonda, d'uèlhs protuberants, una boca granda dubèrta mostrant dents e cròcs, amb una lenga sortissent. An sovent de pèls boclats entremesclats de sèrps. Las masquetas mai ancianas pòdon èsser masclas o femnas e pòrtan sovent una barba. Aqueste trach despareis quand lo mite serà associat amb aqueste de Persèu. Lo gorgonéion enseguida pèrd son aspècte grotesc e esglasiant, tot gardant la lenga sortida e las dents aparentas; la barba desapareis e las sèrps venon de boclas. Dins un tresen temps, poirà prene l'aparéncia d'una bèla joventa, solas las boclas de la cabeladura remembrant son associacion amb las sèrps e sa nature monstrosa. a partir de -490, Pindar evòca atal dins un de sos poèmas « Medusa de las gautas bèlas ». Es una de las primièras representacions de la Gorgona jols trachs d'una bèla femna. Per l'escasença, l'art foguè en retard sus la poesia.

L'ambiguïtat seriá un trach essencial de Médusa « Es sus aquesta linha de fractura, aquesta falha que separa en dos l’èsser uman: la vida e la mòrt », coma o mòstra lo fach que son agach garda son poder de petrificacion quitament dins la mòrt. Ulisse es angoissat a la sola idèa de l'encontrar dins los Infèrns. La monstruositat de Gorgò es basada sus « un embrolh sistematic de totas les categorias ». Conjuga en efièch bestialitat e umanitat, vida e mòrt, vielhum e jovença, laid e bèl. Quitament son sèxe es incertan, Medusa essent a vegada dotada d'una barba e d'un sèxe mascle alara que, endacòm mai, sedusís Poseidon e es mostrada en jasilhas.

• 
  Gorgoneion d'epòca arcaïca. Dessenh d'una terralha trbada en 1836 jol Parthénon.
• 
  Medusa de Didimes, ornant lo grand temple d'Apollon
• 
  Esculptura de Medusa sul fronton del temple d'Artèmis a Corcire (-580).
• 
  Tèsta de Medusa sur un sarcofag etrusc. Vèrs lo siègle IV AbC. Musèu nacional d'arqueologia de l'Ombria.
• 
  Gorgona al centre d'un mosaïc. Pompei. Musèu arqueologic nacional de Nàpols
• 
  Mosaïc d'epòca romana. Las alas son plan visiblas. Musèu nacional arqueologic d'Atenas.
• 
  Tèsta de Medusa. Detalh d'un mosaïc d'epòca romana. Musèu nacional arqueologic de Tarragona
• 
  Tèsta de Medusa. Mosaïc roman del Sègle II. Format: 260x255 cm. Cordoa
• 
  Medusa e las sasons. Mosaïc del sègle II trobat a Paléncia. 490x475 cm. Musèu arqueologic nacional de Madrid.
• 

Explicacions racionalisantas

Dempuèi un epòca ancian, aqueste mite faguèt l'objècte d'interpretacions istoricisantas, jos l'influéncia de l'evemerisme, visant a li trobar un substrat istoric veridic.

Segon Palaifatos, amic d'Aristòtel e autor de las Istòrias incresiblas, Persèu seriá un pirata que, per panar una estatua d'aur, nomenada Gorgona, qu'amagava en Etiopia las tres filhas de Forcis, auriá executat l'una d'elas, que se nomenava Medusa. Auriá enseguida plaça l'estatua de la Gorgona sus sa nau e seriá anat d'illa e illa, exigís de rescat dels abitants. Arribat a Serifos, tanben demanda d'argent, mas las gents del país li diguèron de tornar unes jorns mai tard per qu'ajan lo temps de trobarr l'argent. Quand torna Persèu, trapa l'illa abandonada e fòrça pèiras quilhadas sus la plaça centrala. Difusa alara la legenda que los abitants aviá estat transformats en pèira per aver refusat de pagar.

Diodòr de Sicília, dins sa Bibliotèca istorica, explica lo mite coma resultant d'una guèrra entre lo pòble de las Gorgonas e las Amazonas, que capitanejavan la reina Merina. Vencudas, las Gorgonas pasmens tornèron trobar lor poténcia jos la reina Medusa. Un eròi grèc nomenat Persèu acabarà per tuar Medusa, alara que las Amazonas serán batudas per Eracles, çò que fa desapareisser los darrièrs reialmes dirigits per de femnas.

Segon Pausanias, Medusa es una reina que, après la mòrt de son paire, d'esperela torna prene l'espèctre, e regne sus sos subjèctes près du lac Tritonid, en Libia. Es tuada pendent la nuèch pendent una campanha contra Persèu, un prince del Peloponès.

Per Pomponi Mela e per Alexandre de Mindos, la Gorgona vendriá del catoblepas, animal monstruós vivent en Africa, dotat d'una enòrma crinièra e que l'agach virat cap al bas auriá lo poder de petrificar aquestes que mira; aqueste animal seriá de fach una mena de bufle o de gno.

Segon un cèrt Eraclit, autor d'un autre recuèlh de Causas incresiblas, Medusa èra una prostituida.

Transformacions, reescrituras e representacions del mite

Edat Mejana

A l'epòca cretiana, existís d'autras interpretacions racionalizantas d'aqueste mite. Fulgenci lo Mitograf escrich que Medusa, avent eritat d'una granda soma d'argent, se n'èra servit per desvelopar l'agricultura. Son succès aviá interssat Persèu, mas aqueste, puslèu que de l'esposar, l'auriá tuada, amb l'ajuda d'Atena. Aquò significa, segon aqueste autor, que l'union de la saviesa e de la fòrça masculina pòt véncer lo poder e lo gaubi de la femna.

Dins las Etimologias, Isidor de Sevilla interprèta lo mite coma una metafòra, les Gorgones étant « trois sœurs identiquement belles, comme si elles avaient un œil unique, qui frappaient à ce point ceux qui les regardaient que l'on pensait qu'elles les changeaient en pierres ».

Al sègle XII, devolopant la posicion de Fulgenci e d'Isidor, Bernard Silvestre prepausa dins son comentari de Virgili una interpretacion allegorica segon que Persèu, personificant la vertut e ajudat per Atena la saviesa, capita a arrestar las tendéncias perversas representadas per Medusa. L'autor anonime de l'Ovid moralizat va encara mai luènh e descriu Medusa coma una « putana ... sàvia e enganaira / Ganèla e maliciosa ». Lo mèsme tèma torna dins una interpolacion de Roman de la Ròsa.

Renaissença

Mosaïc descobèrta en 1741 dins une vilá romaana de Tusculum. Atena e Medusa son doas figuras indissociablas.

Lo tèma de Medusa foguèt fòrça populara dins la pintura de la Renaissença e del sègle XVII, per exemple amb l'estatua de Persèu tenent la tèsta de Medusa de Benvenuto Cellini (1554): segon una istoriana de l'art, aquesta estatua volgava avertir contra lo poder politic crosant de femnas en Itàlia.

Medusa apareis coma la femna fatala per excelléncia dins los quadres d'un pintre de l'escola flamanda, vèrs 1600, e un autre de Peter Paul Rubens (1618), ont las sèrps e los escòrpis a l'entorn de la tèsta captan l'agach e suggerisson un personatge fòrça verinós. Lo Bernin li consacra un bust en 1630.

La representacion mai celèbra es benlèu lo bloquièr d'aparat, pench per Caravaggio 1592–1600), ont la sang raja de la tèsta frescament decapitada. La cara, qu'exprimís a l'encòp incredulitat e surpresa, a de trachs un pauc masculins, lo pintre avent pres un jovent coma modèl. Al contrari de las ancianas representacions apotropaïcas, aqueste pintura es pas un talisman, mas a per objectiu de celebrar la destruccion d'una poténcia bèla mas dangerierosa.

Medusa ne ven atal a incarnar l'arquetipe de la femna fatala: lo poder de la femna residís dins son gaubi erotic, que pòt far mal usatge, amb la consequéncia implicita que tota femna es dangierosa e se deu tenir a l'escart.

Sègle XIX

Los poètas romantics son pivelats pel mite de Medusa e donan de desvolopament novèls al tèma de la femna fatala.

Aqueste agach novèl comença amb un poèma fragmentari que Percy Shelley escriu en 1819 après aver vist a Florença un quadre representant la tèsta de Medusa enrodada de sèrps — un quadre de 1600, d'en primièr atribuit a Leonardo da Vinci, mas en fach d'un pintre de l'Escòla flamanda e que le tèma serà utilizat per Rubens. Lo poèta s'interessa al gaubi d'aquesta cara e a la beutat que mòstra son òrre, enartant dins una antitèsi le « charme tumultueux de la terreur ».

Lo movement de reabilitacion se desvelopa amb l'escòla prerafelita en Angletèrra, que presenta Medusa coma una victima. Se descobrís alara que, dins lo raconte del viol de Medusa per Poseidon, es la victima, puslèu que lo violor, qu'aviá estat castigada per Atena, inaugurant una longa tradicion de justícia biasuda. Puslèu repulsion, es empatia que lo poèta e pintre Dante Gabriel Rossetti sentís pel drama interior de la femna, empatia que s'exprimís dins lo quadre Aspecta Medusa, que se sap que representa Medusa amb sa decapitacion o Andromèda mirant lo rebat de Medusa dins l'aiga. Aqueste agach novèl es lo subjècte del quadre d'Edward Burne-Jones, La tèsta funèsta, ont tres personatges se clinan sus lors tèstas rebatudas a la superfícia d'un potz.

Tanben se sentís aqueste movent d'empatia per Carlos Schwabe (1895) e subretot Arnold Böcklin que tractèt lo subjècte dins unes quadres.

• 
  Benvenuto Cellini, Persèu tenent la tèsta de Medusa (1554), Florença
• 
  Escòla flamanda, Tèsta de Medusa. Vèrs 1600
• 
  Caravagio, Medusa, Oficis Vèrs 1600 (Inv. 1351)

Interpretacions modèrnas

Mitologia comparada

L'apartenéncia de Medusa a las divinitats preolimpianas sembla indicar qu'aqueste mite a un substrat fòrça ancian. Per Joseph Campbell, los luòcs de culte a la divesa maire e a las divinitats femnas aurián estat remplaçat per un panteon novèl pendent l'arribada en Grècia dels envasidors. Los diferents estats del mite rebatriá atal le passatge d'una societat matriarcala cap a una societat patriarcala. Dins lo mite de Medusa, tot coma dins aquestes de la Quimèra e de l'Idre de Lèrna, las divinitats femininas son associadas a la Tèrra (Gaia), per oposicion a las divinitats olimpianas que demoran dins lo cèl. Totes tres an en comun d'èsser de mostres e d'aver unes de lors trachs de sèrps, que lo ligam amb la tèrra, lo feminin e lo mistèri es plan ancian. Pasmens, dins le cas de Medusa, lo poder malefic es convertit en objècte de proteccion un còp lo mostre decapitat.

Segon unas interpretacions, la masqueta de Medusa vendriá del demòni Humbaba, qu'aviá estat decapitat per l'eròi dins l'epopèia de Gilgamesh. Tanben se faguèt d'aprochaments amb lo dieu egipcian Bès. Aqiestas tèstas èran reputadas aver leo poder d'escartar los demònis. Son sempre presentadas de fàcia. De parallèls tanben foguèron prepausats amb lo demòni indian Kirtimukha e la divesa Kali, e tanben amb de figuras de divinitats en Indonesia, en China e al Japon. Pels Astècs, la divesa de la mòrt Mictecacihuatl presenta tanben de trachs similars a Medusa. Totas aquestas representacions an en comun d'èsser esglasiantas e de servir en mèsme temps de protection.

Se basant sus una analisi du tèxte omeric e de las donadas arqueologicas, Thalia Feldman, especialista en istòria de l'art, fa l'ipotèsi que la quiste de Persèu e la decapitacion de Medusa serián d'origina postomerica. Mas, lo tèma d'una tèsta sens còrs, lo gorgoneion, seriá plan ancian, coma lo mòstra per exemple una terralha d'epòca arcaïca trobada jol Partenon. Aqueste motiu auriá sa font dins la necessitat per l'èsser uman d'exorcizar sas paurs, per exemple los representant jos la forma d'una masqueta de grimaças, d'una figura d'esglasi. Lo gorgoneion seriá donc a l'origina una cambacrusa. Lo fach que lo gorgoneion siá una tèsta de femna sembla indicar qu'es lo rèste d'un estat de sociatat matriarcal, las figuras terrorisantas essent naturalament associadas al genre que ten l'autoritat. Lo mite de Medusa donc bastís sul tèma d'una cara irsuta e animal, dodat d'un agach qu'aviá lo poder de transformar l'òme en pèira, de lo castrar. Après de cambiaments de societat e d'estructura familhala, entre los sègle VIII e VI, lo mite evoliguèt, fasent a aquesta masqueta un còrs de femnas e suscitant un eròi capable de la decapitar. Un imatge complèt de Meduda apareis pel primièr còps sul fronton del temple d'Artèmis a Corcir, eregida en -580. I es presentadas amb totes sos atributs: sèrps entrelaçats sul pitre, boca de grimaças, lenga sortida, uèlhs protuberants, alas dins l'esquina.

Per Tobin Siebers, Atena e Medusa son intimament ligadas, coma dos pòls opausats, e partejant una istòria de rivalitat e de fenomèns inversats. La naissença d'Atena, que naís cascada del crani de son paire Zèus, ofrís en efièch un imatge inversada de la mòrt de Medusa, que dona naissença a Pegàs e a Crisaor jasent de son cap. Gelosa de la beutat de Medusa, Atena arma e guida Persèu per anar tuar sa rivala. Victoriosa, la pausa de la masqueta de Medusa sus son egida contunha a marcar la presencia subliminala de l'autra, coma se l'una n'èra pas que lo doble de l'autre.

A repèl d'aquestas interpretacions, Isabelle Turcan interprèta la legenda de Persèu, victoriós de la gorgona Medusa, coma un mite cosmologic, aqueste d'un gèni solar venceire del règne de l'ivèrn. Las Grèas coma las Gorgonas son ligadas al mond negre d'Uranos, las primièras essent del país de la nuèch e las Gorgonas demarant a l'occident extrèma, alà ont cada jorn se colca lo solelh. Lo poder petrificant de l'agach de Medusa es aqueste del gèl.

Un mite pluridimensional

Coma nota Janine Filloux: « dempuèi la nauta Antiquitat la figura de Medusa assegura de biais continú una possibilitat de donar expression e de canalizar l’impacte de la paur del feminin. » .

“ De Dante e Petrarca e P. Shelley, en passant per Goethe, la figura de Medusa incarna pels poètas de totas las epòcas l’ambivaléncia de l'agach femenin, qu'atrach e emmascar, sedusís e condamna. Per Petrarca, Medusa es sa musa Laura quand desvia lo poèta del sacrat e l’incita a fer omenatge a la beutat carnela. Per Goethe, es la cara enganaira de l'amor, e l'illusion qu'es utilizada per las femnas per prene los òmes dins lors rets. ” — Laurence Roussillon-Constanty

Lo mite prepausa de representacions complèxas e contrastadas del femenin, per exemple per la pausa de la tèsta de Medusa sus l'egida d'Atena, opausant tanben dins un mèsme imatge la sensualitat femna a la rason, qu'a estat vencuda. Las mèsmas figuras antiteticas son tanben assembladas près de l'eròi per excelléncia qu'es Persèu: Medusa, que l'agach provòca e petrifica los òmes, e Andromèda, la jova verge timida que quitament pas gausa mirar un òme. A aquestes personatges, cap apondre a Danae, qu'aviá salvat Persèu d'una mòrt segura alara qu'èran encara al bèrç.

D'analistas tanben mostrèron l'importança de chifre tres dins aqueste mite: tres Gorgonas, tres Grèas, tres donas de las nimfas, tres estapas dins la mission de Persèu.

Dins La Naissença de la tragèdia, Friedrich Nietzsche vei la decapitacion de Medusa coma lo simbòl de la luta del principo apollinian d'òrdre e de lutz contra lo costat dionisiac, escur, intuitiu e estrambordat:

“ Contra la fèbre e la frenesiá d'aquestas fèstas qui penetrèron fins a eles totes los camins de la tèrra e de las aigas, los Grècs semblan aver estat defenduts e victoriosament protegits pendent unes temps per l’ofan imatge d’Apollon, ont la tèsta de Medusa èra incapabla d’opausar una fòrça mai dangierosa qu'aquesta grotèsca e brutala violéncia dionisiana ”

Lo mite contunha sempre d'interessar filosòfs e cercaires de diferntas disciplinas. Fascina subretot los intellectuals franceses de la sgonda mitat del sègle XX. Dins son autobiografia, Roland Barthes establís una equivaléncia entre Medusa e la doxa, descrivent aquesta darrièra coma « una massa gelatinosa que pega al fons de la retina [...] e petrifica l'agach d'aqueste que la miran ».

Dins Glas, Jacques Derrida analisa l'usatge que fa Hegel de Medusa coma una metafòra del judaïsme, que a la proprietat de petrificar tot çò que mira. Dins Destruire la pintura, Louis Marin analisa lo quadre del Caravage coma una ecfrasis del mite per la pintura e n'identifican lo subjècte coma essent l'agach, Medusa incarnant lo suc del narcissisme al moment ont se vei rebatuda dins lo miralh de Persèu, çò que la fa càser dins la mòrt.

Un conta d'iniciacion

Roger Caillois vei dins le raconte de l'expedicion de Persèu anant tuar la Gorgona un perfièch exemple de conte d'iniciacion:

“ L'adolescent, conselhat per sos instructors e armat dels accessòris requerís, se va dins l'Autre Mond, es a dire dins la brossa, o dins la cencha o lo masc mena a la ceremonia. Subís l'epròva per venir adult e conquerís la masqueta que l'agreuja a la societat dels òmes o a una confrairia secreta. Ara, es el que portarà l'espavantalh e que paralisarà sos enemics. ”

Se basant sus l'iconografia mai anciana, en efièch, considèra que la tèsta de la Gorgona « es pas res pus qu'una masqueta » et qu'aqueste servís tant a aparar de l'adversari qu'a espantar. Estrechament ligat al cercle e a l'uèlh, lo recors a la masqueta es un fenomèn universal.

Antropologia de l'agach

Lo mite pòrta a un estudi antropologic de l'agach, a causa de l'importança que dona a l'agach e tanben a l'utilizacion del gorgoneion coma amulet aparant del mal uèlh. L'idèa que l'agach pòt aver un poder malefic se trapa dins gaireben totas las culturas, en mai dels racontes legendaris, mas tanben dins de tèxtes religioses coma la Bíblia e l'Alcoran. Aquesta cresença al mal uèlh es encara pro espandit. Dins las annadas 1980, una enquèsta près d'estudiants universitaris americans mostrava que, sus una mòstra de 1 300 personas, 84 % des femnas e 73 % dels òmes son convencuts que pòdon sentir quans qualqu'un los agach.

Lo mite pòt tanben èsser interrogat a la lutz de la teorie de Lacan sus la pulsion escopica. L'agach es en efièch present jos diferenta variacions dins aqueste mite, que siá al subjècte de Medusa e Andromèda, mas tanben jos la forma original de l'uèlh: uèlh protuberants de Medusa, uèlh unic que se partejan las Grèas, mal uèlh que se'n cal desviar que que siá. L'agach essent ligat al desir, es font d'ànsia per excelléncia: se fondant dins l'agach de l'autre, « lo subjècte percep mai lo mond de las representacions, mas es confrontat a son manca d'èsser ».

Interpretacion de Freud

Dins un article brèu titulat « La Tèsta de Medusa », ont s'interròga sus la sexualitat femenine, Sigmund Freud prepausa una interpretacion psicanalitica d'aqueste mite segon que la decapitacion de Medusa seriá una representacion de la castracion.

La terror qu'inspira lo mostre seriá donc la paur de la castracion, resultant de la vista de quicòm qu'èra pas censat veire nimai gaitar. Aquesta ànsia apareisserà pel mainat que, podent pas percebent los organs genitals femenins, descobrís que la menaça de castracion es plan reala. Aquesta interpretacion de Freud establís atal un « lien entre sexe et effroi [qui] est attesté aujourd’hui par les travaux d’anthropologues, de philosophes et d’historiens ».

Per Janine Filloux, « L’orror del sèxe de la maire es orrer de l’inceste. La figura de Medusa es possibilitat de representacion de l’orror de la fusion incestuosa amb l’animalitat de la natura femena, de l’orror de l’inceste prototipic jos forma de fantasma de retorn a l’origina. » En contrepè de l'horror qu'inspira, « la vue de Méduse, nous dit Freud, apporte également au spectateur une consolation puisque la pétrification, le devenir rigide, signifie érection. » Tanben, las sèrps sus la tèsta de Medusa, malgrat la paur qu'inspiran, contribuissariá a mesclar l'orror, coma substituts simbolics del penis, que l'abséncia èra precisament font d'ànsia.

Lo contrapè positiu de Medusa es « la divesa verge Atena que pòrta aqueste simbòl de l’orror sus son costum, venent per là femna inaprochabla exercissent sa defensa contra tot desir sexual. » Per son interpretacion del mite e sa teoria generala de la sexualitat, Freud a « seta l’imatge de la femna coma èfort fàvia al sèxe precari, (mas pas per fòrça feble), al sèxe mascle. »

Interpretacion de Ferenczi

En responsa a l'interpretacion de Freud, son discípol Ferenczi s'interroguèt tanben sus la significacion del mite:

“ L'analisi dels sòmis e associacions lo menèt mai d'un còp a interpretar la tèsta de Medusa coma lo simbòl esglasiant de la region genitala femenina que las caracteristicas foguèron desplaçadas « del bas cap al naut ». Las nombrosas de sèrps que s’enrodejan a l'entorn de la tèsta poirián significar — segon lo principi de la representacion pel contrari — l’abséncia del penis, e la quita orror, repetir l’impression esglasianta que produch sus l’enfant la vista dels organs genitals desprovesits de penis (castrats). Los uèlhs de la tèsta de Medusa, font de l’ànsia e de l’esglasi, an tanben l’ereccion per significacion secondària. ”

Lo mite de Medusa contariá cossí lo sèxe femenin foguèt vencut, desfach, dins la luta originària.

Psicologia jungiana

Carl Jung s'interessèt a « l'efièch Medusa », fenomèn de petrificacion psiquica que se debana quand lo pacient es confrontat a una situacion en aparéncia inextricabla. Insistís sul fach que Medusa ten, coma tot èsser uman, un costat esperital. Per cedar pas a las fòrças destructriças, cal seguir l'exemple de Persèr e mirar las fòrças de destruccion sonque pel biais d'un miralh. Medusa e Atena son deux arquetipes del femenin: alara que l'una es asexuada e apara las prioritats masculinas e lo contraròtle del patriarcat, l'autra incarna lo penjal caotic, erotic e incontrarotlable de la femna.

Segon Paul Diel, las Gorgonas, que son de mostres, pòdon pas que « simbolizar l'enemic interior a combatre » e correspondon a de « desformacions monstruosas de las tres pulsions » que son la socialitat, la sexualitat e l'espiritualitat. Medusa simbolisariá « la perversion de la pulsion esperitala » qu'es « l'estagnacion vanitosa » e sa cabeladora de sèrps manifestariá « le torment de la culpabilitat rebutada ». La quista de Persèu es universala que consistís per tot òme a afrontar la sieuna vertat interiora en reconeissent sa vanitat copabla e rebutada: « Medusa simbolisa l'imatge desformat de se […] La petrificacion per l'orror (per la tèsta de Medusa, miralh desformant) es duguda a l'incapacitat de suportar objectivament la vertat a vejaire de se. Una sola actitud, una sola arma, pòt protegir contra Medusa: la mirar pas per èsser pas petrificat d'orror, mas captar son imatge dins lo miralh de vertat. » Afrontant l'orror de la petrificacion qu'aviá suscitada en el sa vanitat rebutada, l'eròi pòt l'extirpar de se e la dissòlvre. Mas cal pas lo far que quand lo miralh desformant qu'es Medusa es endormit e que la vei mejans lo bloquièr que li dona Atena, « divesa de la combativitat esperitala, divinitat de la saviesa e de la vertat ». Çò fasent, complís lo precèpte plaçat sul fronton del temple de Delfes:

“ Coneis-te d'esperte ”

.

La decapitacion de Medusa provòca la naissença de Crisaor, symbòl d'espiritualizacion, e de Pegàs, simbòl de sublimacion. « L'imagination perverse doit mourir afin que naissent les deux formes de l'imagination créatrice : la spiritualité et la sublimité ».

Lectura feminista e estudis sul genre

Dins un ensag al biais de manifèste titulat « Lo rire de la Medusa », Hélène Cixous (1975) desvelopa l'oposicion entre la rason masculina e lo còrs femenin, representat per Medusa e salvatjament reprimit. Prenent lo mite a contrapè (« Medusa es pas mortala: es bèla e ritz »), ironiza sus las teorias freudianas e refusa la metafòra de la femna vista coma « un continent negre » que caldriá cartograficar e colonizar, e pledeja en favor del desir e de la liberacion de las femnas al respècte del discors masculin. Rebutant lo mite de la femna fatala incarnada per Meduae, suggerís que la liberacion dels esterotipes pòt venir pas que de l'escritura de las femnas, que devon tornar s'apropriar lor còrs e lor sexualitat. Lunh d'èsser confinada als organs genitals, la libido feminina coneis pas de frontères e es d'òrdre cosmic, englobant ambedos sèxes, amb mila e un lindals de gausiment. Las ancianas estructuras d'òdi et de dominacion devon cedar lo pas a d'apòrts d'egalitat basats sul don e l'amor.

La tèsi de Cixous influencièt tot un corrent de recercas feministas. Criticant a son torn las teorias freudianas, Sarah Kofman denòncia lo mite coma un recit fallocentric. Per Susan Bowers (1990), lo mite de Medusa presenta un imatge pervertida d'una divesa qu'èra onorada dins la cultura matriarcala. Se piejant sus las paginas que Sartra a consacradas al tèma de l'agach e del biais qu'aqueste determina lo rapòrt a altrú, Bowers suggerís que la cultura patriarcala feguèt de Medusa — e per extension de totas las femnas — l'objècte dl'agach mascle per evitar que los òmes sián pas d'espereles objectifiats per l'agach de Medusa. L'interdit de mirar Meduse poiriá tanben èsser ligat a l'interdit de contemplar lo divin. Al subjècte de las masqueta de Medusa, seriá una expression simbolica de la rabia de las femnas o de la femna en situacion de poder.

Las criticas fan pasmens que la Medusa feminista es pas aquesta del mite grèc original. Cada epòca tornèt ecrire lo mite a son biais, ne fasent un instrument de discussion de las sieunas cresenças e inquietuds.

fonts

Primàrias

• Esiòd, Teogonia.
• Pseudo-Esiòd, Bloquièr d'Eracles.
• Omèr, Iliada V, 738 ; VIII, 349
• Omèr, Odissèu X, 521, 536; XI, 29, 49, 633-635
• Ovides, Metamorfòsis IV, 774-803.
• Pindare, Òdes Piticas, XII.
• Plini l'Ancian, Istòria naturala VI, 200.
• Lucan, Farsal, IX, 624-700.
• Apollodor, Bibliotèca II, 4, 2-4.
• Émile Chambry, Émeline Marquis, Alain Billault e Dominique Goust (trad. Émile Chambry), , Éditions Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2015, 1248 p. (ISBN 9782221109021)

Secondàrias

• (en) Bowers, « Medusa and the Female Gaze », NWSA Journal, n^o 2, 2 (Printemps),‎ , p. 217-235
•  {{{títol}}}. Caillois 1960. 
•  {{{títol}}}. Campbell 1964. 
•  {{{títol}}}. Carpenter 1997. ISBN 2-87811-136-2. 
•  {{{títol}}}. Chevalier 1969. 
•  {{{títol}}}. Chuvin 1972. ISBN 9782213029764. 
• Cixous, « Le rire de la Méduse », Revue L'Arc,‎ , p. 39-54
• Jean Clair, Méduse. Contribution à une anthropologie des arts du visuel, Paris, Gallimard, coll. « Connaissance de l'inconscient », 1989
• (en) Culpepper, « Ancient Gorgons », Women of Power magazine,‎
•  {{{títol}}}. Diel 1952. 
• (en) Feldman, « Gorgo and the Origins of Fear », Arion, n^o 4 (3),‎ , p. 484-494
•  {{{títol}}}. Elworthy 1895. 
• Modèl:Chapitre
• Janine Filloux, « La peur du féminin : de « La tête de Méduse » (1922) à « La féminité » (1932) », Topique, n^o 78,‎
• Freud (trad. Marc de Launay), « La tête de Méduse », Magazine Littéraire, n^o 109,‎ , p. 35
• Modèl:Gantz EGM
•  {{{títol}}}. Garber 2003. 
• Modèl:Grimal DMGR
• (en) Huot, « The Medusa Interpolation in the Romance of the Rose: Mythographic Program and Ovidian Intertext », Speculum, n^o 62-04,‎ , p. 864-877
• (en) Johnston, « The Original ‘Nasty Woman’ », The Atlantic,‎
•  {{{títol}}}. Kofman 1980. ISBN 2-7186-0192-2. 
•  {{{títol}}}. Leeming 2013. ISBN 978-1780230955. 
• McGann, « The Beauty of the Medusa: A Study in Romantic Literary Iconography », Studies in Romanticism, n^o 11,‎ , p. 3-25
• Milne, « Perseus and Medusa on an Attic Vase », The Metropolitan Museum of Art Bulletin New Series, n^o 4.5,‎ , p. 126-130
• Pardo, « Le regard médusé », Recherches en psychanalyse. Les Origines grecques de la psychanalyse, n^o 9,‎
•  [1]. Roussillon-Constanty 2008. 
•  {{{títol}}}. Sartre 1943. 
•  {{{títol}}}. Siebers 1983. 
• Modèl:Chapitre.
•  {{{títol}}}. Vernant 1986. ISBN 2-7071-3380-9. 
• Jean-Pierre Vernant, La Mort dans les yeux. Figures de l'Autre en Grèce ancienne, Paris, Hachette, 1985

Annèxes