La gramatica ieroglifica qu'ei ua disciplina qui vadó mercès a l'egiptològ occitan Joan Francés Champolion. Mantuas genercions d'egiptològs com, per exemple Maspero, e Alan Gardiner, que desenvolupèn l'estudi de l'egician ieroglific qui ho emplegat haut o baish enter las annadas -3000 e lo sègle IVau e qui donc evoluè e cambiè dab la lenga egipciana (classificada com Semito-camitica) qui suberviscó dab lo nom de còpte mes en tot emplegar l'alfabet grèc.
Au sègle XXau, Alan Gardiner que classifiquè tots los signes ieroglifics coneguts en bèth balhar a cadun un numèro. Las paraulas que's trovan estruçadas dens lo diccionari de Hernest Budge.
Lo pretzhèit aquiu qu'ei de presentar las règlas basicas de lectura e de sintaxi deus ieroglifs. Los paragrafs que son hicats dens un òrdi de progression. Los signes (fonetics o ideografics) non son pas sistematicament mentavuts aquiu puish qu'aqueste article be marcha dab las listas de signes qui's trovan dens d'autes articles mentavuts dens lo paragraf "Categorias de signes ieroglifics" e dab lo lexic egipcian ieroglific-occitan.
Fin finala que cau brembar que lo sistèma ieroglific que permet d'ortografiar ua medisha paraula dab leugèras variantas ortograficas. En mei d'aquò, a despart de la soa grana estabilitat se la comparam dab l'escritura e las lengas latinas despuish lo protolatin dinc a las lengas neoromanicas e au lors creòles, l'escritura ieroglifica qu'a conegut ua evolucion (e donc variantas) suber mei de 3000 annadas. Aquiu que presentam ua forma d'egipcian ieroglific mejan.
Los ieroglifs que's legeishen a partir deu punt qui los signes qui representan animaus e semblan espiar. Que vam véder un exemple dens lo paragraf seguent.
Categorias de signes ieroglifics
modificar
Los ieroglifs que poden estar signes fonetics o ideografics ; dens lo purmèr cas que representan sons d'ua letra (com las letras de l'alfabet occitan), de duas letras o de tres letras; alavetz que son repectivament aperats ieroglifs unilitaris, bilitaris o trilitaris.
Mes la grana particularitat deus ieroglif qu'ei, en bèth escríver un mot, de hicar un signe determinatiu (véder la lista suber aqueth article) a la fin, a la seguida deu signes fonetics. Atau, per exemple, la paraula "gat" que s'escriu :
(que legeish m-j-w, e que donc la mei vielha onomatopea coneguda). Com los estes "ulhats" (lo gat e la poralha) b'espian de cap a esquèrra, que sabem que cau començar de léger d'esquèrra a dreta.
Lo purmèr signe qu'ei un signe fonetic bilitari puish que marca los sons mj:
Lo dus seguents que son tanben fonetics, puish que lo segon de la paraula que legeish j:
com segueish un aute son j inclús dens lo signe bilitari precedent, que'u renfòrça sens estar prononciat.
Lo tresau signe que's legeish w:
Donc los tres purmèrs signes que'ns disen quin e cau pronociar la paraula : mj-w
Fin finala, lo darrèr signe
n'ei pas prononciat mes que refòrça lo sens de la paraula (se i avosse un omonim non se poderé pas con.hóner) e que permet de conéisher de tira lo sens deu mot : que vòu díser "gat". Aqueth determinatiu que nse muisha tanben on e s'acaba la paraula (puish que tots los signes deu texte e son pegats sens cap espaci entaus desseparar).
Que vedem tanben dens aqueth exemple que l'informacion (significat, fonologia) per aqueth mot qu'ei parciaument redondanta. Dens la realitat deus textes, aquesta redondància que he que l'ortografia (en mei que mei sus tres mila annadas) que pòt variar: utilizar mens des ieroglifs unilitaris, un determinatiu mei generau (un determinatiu qui vòu díser "animau" en lòc de "gat" precisament). Per cada mot, un diccionari com lo diccionari de Budge, que balharà totas las versions trovadas.
Enonciatiu e proposicion
modificar
Com lo gascon, l'egipcian ieroglific qu'emplega un mot la unica foncion deu quau ei de marcar qu'ua proposicion qu'ei enonciada. Aqueth enonciatiu, hicat en debuta de frasa, que's legeish I-O puishqu'ei compausat d'aqueths dus ieroglifs unilitaris:
Donc, la frasa "Lo gat qu'ei gran" (Io-Mio-Aa) que s'escriurà:
on, de segur, AA
qu'i ei l'adjectiu "gran".
Dens aqueth exemple que vedem tanben que lo verb estar que pòt estar omés e, shens l'emplegar, que podem escríver ua proposicion com :
Io-Mio-Aa-Im ("Lo gran gat qu'ei aquiu")
Genre e quantitats
modificar
- La marca deu femenin qu'ei ua T: Atau, per exemple, "poderós" que s'escriu SEKHM
Donc que's forma lo femenin "poderosa" en bèth hornir la marca deu femenin SEKHMT :
Com dens un deus exemples anteriors, lo purmèr signe qu'ei trilitari e que's legeish SEKHM, donc los dus signes seguents qui reprodusen amassas los quites sons deu purmèr, que'u refòrçan sens estar prononciats.
E, s'en mei d'aquò e hornim lo determinatiu que vòu díser "hemna o divinitat femenina" que formam lo nom de la divessa Sekhmet (la "Poderosa", adonc):
- La marca deu plurau qu'ei lo son O, sia representat per la soa letra (lo poriqueta) sia per tres marcaso o peus dus Com l'egipcian e coneish tres menas de quantitats, singular, duau e plurau, aqueth darrèr que comença dab tres elements. Alavetz, "los gats" que s'escriurà MIO-O
- Purmèra persona deu singular I (occitan "io", "ieu", "jo"). Que pòt aver mantua versions segond s'escrivem sancer (signe fonetic e determinatiu), sonque dab lo son ieroglif fonetic o sonque dab lo determinatiu (qui pòt alavetz estar ua hemna, un òmi, un diu, un rei, eca):
Mei especificament, per ua hemna
e per un òmi :
Fin finala, respecivament per un diu e un rei
- Dusau persona femenina deu singular Tj (occitan "tu"):
 | o |  |
|
- Dusau persona masculina deu singular K (occitan "tu"):
- tresau persona femenina deu singular (occitan "ela", "era") S:
- Tresau persona masculina deu singular F (occitan "el", "eu" o "eth") :
- Purmèra persona deu plurau (masculin e femenin) Ní :
- Dusau persona deu plurau (masculin e femenin) Thní :
- Tresau persona deu plurau (masculin e femenin) Sní:
L'egipcian que coneish un nombre especiau lo duau per tota causa acompanhada peu son parion. Los pronom duaus que son:
Atau,
Io-Ní-Im que vòu díser "Qu'em los dus aicí"
Lo pronom que serveish tanben de marca de la persona au present. Per exemple dab lo verbe MER ("aimar"):
"Era, qu'aima" qu'ei donc (dab l'enonciatiu) IO MERES:
La comparason que's hè dab la paraula MI (en occitan com o coma):
Que's basteish per aposicion, com dens lo famós nom deu faraon Totankhamòn:
IMEN (lo diu "Amòn") :
TOT ("estatua") :
ANKH ("viu") :
Donc : "Estatua viva d'Amòn".
Que's forma dab la paraula N (equivalents en occitan : "de", "per" e en gascon "entà"):
Donc, per díser "Qu'ei lo men gat", qu'escrivem (IO N I MIO):
Localizacion e preposicion
modificar
- "Per", "de", "en favor de", "son" que s'escriu N :
- "Contre" que s'escriu R :
- "Dab" ("ab", "amb", "damb", "dambe", "emb", "em'") que s'escriu Hna :
- "Com" (""coma") que s'escriu Mi : Qu'ei emplegat en magia egipciana entà harga formulas qui estableishen similaritats enter la realitat materiala e la realitat divina (per exemple, "tau causas que deu estar vençuda com la sèrp Apofís").
- "Dehens", "hens" o "en" ("dins", "dedins")que s'escriu :
- "Suber" que s'escriu Hr : o "Tp" :
- "Devath" que s'escriu "Hr" :
- "Dens", "en" que s'escriu M :
- "Au dehens de" que s'escriu M-Hno : :
- "Au ras de" que s'escriu r-Gs :
- "En davant de" que s'escriu M-Bah : :
- "En darrèr de" que s'escriu M-Sa : :
M e R de predication
modificar
 | e |  |
|
que pòdem exprimir l'idea d'estatut com ua posicion dens lo temps (un pauc com "estar" en espanhòu).
Per exemple, dab la paraula "vailet"
Io-F-M-Bak, "Qu'ei un vailet" ("adara que demora dens l'estat de vailet") :
E donc, Io-f-R-Bak, "Que serà vailet" :
- Budge, Ernest Wallis. An Egyptian Hieroglyfic Dictionary. New York : Dover, 1978.
- Champolion, Joan Francés. Principes Généraux de l'Ecriture Sacrée egipcienne. Paris : Institut d'Orient, 1984. (Ligam internet : Champollion: Gramatica Egipciana (fr))
- Gardiner, Alan Henderson. Egyptian Grammar.Oxford : Oxford University Press, 1957.
- Grandet, Pierre - Mathieu, Bernard. Cours d'égyptien hiéroglyphique. Paris: Khéops, 1990.
