Eslovènia

	Eslovènia
	Republika Slovenija (sl)
	; ;
Administracion
Capitala	Liobliana 46° 03′ N, 14° 30′ E
Forma de l'Estat	Republica parlamentària
President; President del govèrn	Nataša Pirc Musar; Robert Golob
Lengas oficialas	Eslovèn dins l'ensems del país; italian, ongrés dins unes luòcs
Geografia
Superfícia	Classat 149en
• Totala	20 273 km²
• Aiga (%)	0,6 %
Punt culminant	Triglav
Demografia
Populacion	Classat 144en
• Totala	2062874 ab. (2015)
• Densitat	102 ab./km²
Istòria
Independéncia	De l’Àustria-Ongria; De la Iogoslavia
	29 d'octobre de 1918; 25 de junh de 1991
Economia
IDH	▲ 0,874 fòrça elevat 25 (2013)
Autras informacions
ISO 3166	SI
Domeni internet	.si

Eslovènia (en eslovèn Slovenija), oficialament la Republica d'Eslovènia (en eslovèn Republika Slovenija), es un estat d'Euròpa Centrala. Es membre de l'Union Europèa dempuèi lo 1^èr de mai de 2004. Eslovènia es enrodada per la mar Adriatica, Itàlia, Àustria, Ongria e Croàcia.

La capitala es Liobliana.

Lo gentilici es eslovèn -a.

Istòria modificar

Preïstòria e Antiquitat modificar

Lo territòri eslovèn sembla abitat per d'èssers umans dempuei 250 000 ans (Jama Pekel). Durant l'Edat dau Fèrre, de tribüs de Cèltas e d'Illirians s'i installèron. Lei Romans lo conquistèron dins lo corrent dau sègle I ap. JC après dos sègles d'incursions per redurre l'ostilitat dei populacions indigènas. Urbanizèron lo país e i fondèron Ljubljana (Emona'), Celje (Celeia), Vrhnika (Nauportus) e Ptuj (Poetovia).

De l'eslavizacion a la creacion de Iogoslavia modificar

Après l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident, la region foguèt brèvament ocupada per lei Lombards avans d'èsser abitada per de tribüs eslavas, probablament a la fin dau sègle VI, qu'anavan formar l'ensems deis Eslaus dau Sud. Un sègle pus tard, lei pus occidentaus deis Eslaus dau Sud, menaçats per leis Avars, demandèron la proteccion dei Bavarés e foguèron integrats au sen de l'Empèri Carolingian. Aquò entraïnèt una diferenciacion culturala a respèct deis autrei pòbles eslaus dei Balcans que foguèt a l'origina de la formacion dau pòble eslovèn.

Au sègle X, après la disparicion deis estats carolingians, la region faguèt partida dau Sant Empèri Roman Germanic. Lei Absborgs ne prenguèron lo contraròtle au sègle XIII. Dichs « Austrians de lenga eslava », leis Eslovèns conoguèron una existéncia suava car relativament alunchadas dei prats batalhiers balcanics. Au sègle XVI, l'introduccion dau protestantisme entraïnèt la publicacion de Bíblias e de tèxtes religiós que permetèron de codificar la lenga eslovèna. Pasmens, maugrat una activitat intensa, la Reforma mau capitèt de se mantenir dins la region e Eslovènia venguèt tornarmai catolica au començament dau sègle XVII.

En 1809, Eslovènia foguèt annexada per França mai aquò durèt gaire e Àustria la reconquistèt en 1814. En 1867, ambé l'instauracion de la monarquia dobla d'Àustria-Ongria, la region foguèt restacada a Cisleitània. Una vida politica locala apareguèt, dominada per lo Partit Popular Eslovèn, formacion catolica qu'èra dirigida per lo prèire Anton Korosec. Puei, durant la Premiera Guèrra Mondiala, leis Eslovèns demorèron fidèus ai Hamsborg. Ansin, foguèt dins l'encastre austroongrés que Korosec demandèt l'instauracion d'un estat deis Eslaus dau Sud en 1917. Pasmens, ambé l'afondrament de l'Empèri, preferiguèt finalament se raliar ai Sèrbes per assegurar la plaça de son pòble dins lo « Reiaume deis Sèrbes, dei Croats e deis Eslovèns » que foguèt proclamat lo 1^èr de decembre de 1918.

Lo periòde iogoslau modificar

Article detalhat: Iogoslavia.

De la Premiera Guèrra Mondiala a la Segonda Guèrra Mondiala modificar

Lei frontieras de Iogoslavia foguèron definidas en 1920. Eslovènia i obtenguèt lo districte de Mur, abandonat per Ongria, mai deguèt renonciar a la Carintia dau Sud, que votèt en favor de son integracion au sen d'Àustria (Viena i reconoguèt pasmens lei drechs de la minoritat eslovèna), e a plusors regions frontalieras annexadas per Itàlia. Aquò laissava 400 000 Eslovèns en Itàlia que Mussolini assaièt — sensa succès — d'italianizar a partir deis annadas 1920.

Au sen dau reiaume iogoslau, l'eslovèn foguèt reconegut coma lenga oficiala e certaneis òmes politics eslovèns, especialament Anton Korosec que venguèt cap dau govèrn en 1928, i tenguèron un ròtle important. En revènge, Eslovènia recebèt ges d'autonòmia. Pendent la Segonda Guèrra Mondiala, lo país foguèt ocupat per leis Alemands (au nòrd) e per leis Italians (au sud). Lei fòrças d'ocupacion, sostengudas per una milícia locala, luchèron còntra de movements de partisans (principalament comunistas) e deportèron 25 000 personas vèrs lei camps nazis. Aperaquí 8% de la populacion foguèt tuat per lei combats, leis atrocitats de l'Axe e la repression còntra lei collaborators après la Liberacion.

Lo periòde comunista modificar

Après la guèrra, Eslovènia venguèt una republica socialista constitutiva de la Federacion de Iogoslavia. Lo Tractat de París (1947) li permetèt d'annexar plusors territòris italians poblats d'Eslovèns (vau auta d'Isonzo, mitat de la vila de Gorizia...). Aquò permetèt de redurre la minoritat eslovèna d'Itàlia a 50 000 personas. En revènge, de tensions vivas demorèron fins a 1954 quant au partiment de la region de Trieste. A la perfin, la vila demorèt italiana e lo rèsta de son territòri foguèt partejat entre Eslovènia e Croàcia.

Durant lo periòde comunista iogoslau, Eslovènia èra la republica pus desvolopada de la Federacion. Après la mòrt de Tito e la montada dei nacionalismes intèrnes, de tensions apareguèron ansin entre Ljubljana e Belgrad a prepaus de la participacion eslovèna ais ajudas federalas a destinacion dei republicas meridionalas. Tre genier de 1989, de partits politics independents se formèron en Eslovènia. Après la restauracion oficiala dau multipartisme en Iogoslavia, d'eleccions liuras se debanèron en abriu de 1990. En Eslovènia, lei legislativas foguèron ganhadas per la drecha mai lo president de la Liga dei Comunistas d'Eslovènia, Milan Kucan, foguèt elegit a la presidéncia. Puei, en decembre de 1990, un referendum sus l'independéncia recebèt 95% de bulletins favorables. Sièis mes pus tard, après la revirada de negociacions sus una reforma de la Federacion, aqueu resultat foguèt utilizat per proclamar l'independéncia dau país lo 25 de junh de 1991. Una brèva guèrra còntra l'armada federala iogoslava entraïnèt lo retirament dei soudats iogoslaus dau territòri eslovèn.

L'Eslovènia independenta modificar

Après son independéncia, Eslovènia foguèt rapidament reconeguda per lei país occidentaus e integrada au sen d'Euròpa Occidentala. En parallèl, se metèt en plaça una democracia parlamentària dominada per Milan Kucan (president fins a 2002) e per Janez Drnovsek (cap dau govèrn de 1992 a 2002 e president de 2002 a 2007). Eslovènia integrèt l'OTAN e l'Union Europèa en 2004. Tres ans pus tard, lo país jonhèt la zòna èuro.

L'economia eslovèna foguèt durament tocada per la crisi economica de 2008. La situacion foguèt agravada per d'escandòls de corrupcion e per una politica d'austeritat estricta. De novembre de 2012 a març de 2013, de manifestacions importantas entraïnèron ansin lo reversament parlamentari dau Premier Ministre Janez Jansa (condamnat en 2014 per corrupcion). Foguèt remplaçat per Alenka Bratusek qu'assaièt de perseguir la politica liberala inspirada per l'UE. Dins aquò, perdiguèt lo poder après mens d'una annada passada a la tèsta dau país. Miro Cerar, elegit sus un programa de lucha còntra la corrupcion e còntra lei privatizacions impausadas per la Comission Europèa, prenguèt sa plaça lo 18 de setembre de 2014.