Esòp

Esòp (Aesopus, Αἴσωπος) èra un escrivan de Faulas grèc del sègle VII abC se coneis pas las datas exactas de sa naissença e de sa mòrt.

Esòp
Esòpe representat dins una edicion alemanda de las Faulas de 1479
Naissença	sègle VII AbC,
Genre	faulas

Se ditz d'Esòp naissèt esclau.

Las seunas Faulas foguèron salvadas per Demètri de Faleron al sègle 300 AbC.

Biografia

Existís pauc de donadas sus la biografia d'Esòp, ja a l'epòca classica lo seu retrach real èra banhat d'elements legendaris e fins a que se dobte de la seuna existéncia qualques istorians. Aquelas istòrias s'utilizèron coma libre pels escolans e Platon diguèt que Socrates sabiá de memòria los apelògs d'Esòp. Lo pòble d'Atenas encarguèt Lisip de ne far l'escultura del poèta.

Segon una la tradicion, nasquèt en Frigia (Anatolia) (qu'Esòp n'es un riu), tanben se dich originari de Tràcia, Samos, Egipte o Sardes. Demorèt en la Grècia al sègle VII AbC.

D'el se coneis fòrça d'anecdotas e las descripcions fiscica foguèron reculhidas dins la "Vida d'Esòp", escricha al sègle XIV per Planudo, un monge benedictin, mas i a de dubtes sus la validitat istorica.

Atat, se conta qu'Esòp èra l'esclau d'un Jadmon o Janton de Samos, que lo faguèt liure. A causa de la seuna granda reputacion d'apològ, Cresos lo prenguèt a la seuna còrt, profeitèt d'aquelas favors e aquel foguèt enviat per consultar l'oracle de Dèlfes, e oferir de sacrificis en lo seu nom, e adonar de prèmis als habitants de la ciutat. Irritat per las fraudas e la coardisa d'aquel pòble de prèires, Esòp los faguèt de sarcasmes e, se limitant donar als dieus los sacrificis ordenats per Cresos, tornèt a aquel prince las riquesas destinadas als abitants de Dèlfes.

Aqueles, per se venjar, amaguèron dels bagatges d'Esòp una copa d'aur consagrada a Apollon, L'acusèron de raubatòri sacrilègi e lo desbaucèron del naut de la ròca Iampa. Mas se repentiguèron, e oferiguèron de compensacions e una indemnizacion als descendents d'Esòp que poirián la demandar; se manifestèt un ric comerçant de Samos nomenat Jadmon, descendent d'aquel qu'aviá apartengut Esòp quand èra esclau.

Çò que pareis vertadièr es qu'Esòp èra esclau, e que viatgèt fòrça amb lo seu mèstre, lo filosofe Janton.

Òbra

Representacion d'Esòp per Diego Velázquez

Las faulas se basan sus d'istòrias simples, que lo ròtle es tengut per d'animals amb un messatge moral clar. L'objectiu es d'encortjar qualques vertuts o de conselhar cossí se deu comportar una persona dins la vida quotidiana. Las faulas influiguèron fòrça autors posteriors, coma Jean de La Fontaine e Félix María Samaniego. Qualques personatges veguèron d'imatges arquetipicalas que s'empleguant dins d'autra òbras de ficcion.

Dentre las faulas mai famosas son:

• La cigala e la formiga: la formiga trabalha tòt l'estiu alara la cigala fa pas que se divertir alara quand arriba l'ivèrn es la formiga que servèt d'aliment, es un elògi de l'esfòrç e de l'anticipacion.
• Lo dròlle que cridava al lop: un dròlle que fasiá de trufariás a las gents per que venguen lo salvar d'un lop que deguns vesiá fins a que, un jorn, l'animal arribèt vertadièrament, l'istòria inspirèt la pèça musicala russa Pèire e lo lop de Serguei Prokofiev.
• Lo can e l'òs: un can que portava un òs dins la bòca vegèt lo seu rebat dins un riu e volguèr agafar l'òs que cresiá èsser d'un autre can, perdèt lo seu, aprenent atal que l'enveja fa perdre tot.
• Lo còrb e lo rainal: Un còrb aviá un formatge dins lo bèc e lo rainal lo voliá. Pel prendre adula lo còrb li disent que cante, aprèp que li aviá dich fòrça de bèlas. Lo còrb cantant perdèt lo formatge.
• Lo rainal e lo rasim: Un rainal s'enganhèt disent que lo rasim es verd perque no lo podava pas l'agafar, venguèt una dicha populara en diversas lenguas.
• Lo rat e lo leon: Un leon prenguèt un rat e aquel li preguèt lo perdon, e que li vendrá deveire. Lo leon se ne riguèt mas acceptèt e mai tard lo falbe es pres dins un ret. Lo rat rosseguèt la tenda fin a liberar l'amic e demòstra que se cal pas mesprene deguns perque totòm pòt aver de qualitats.
• La lèbre e la tartuga: Una lèbre e una tartuga fan una corsa. La lèbre es tan en confiança per trionfar que se dormís pendent que la lenta tartuga avança e ganha.
• Lo garric e la canavèra: La tempèsta arranca l'orgulhós garric e l'umil canavèra se plega sens se trencar.