Eraclit d'Efès (en grèc ancian Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος / Hêrákleitos ho Ephésios) es un filosòf grèc de la fin del sègle VIe AbC, nascut a Efès

Eraclit
Retrach de {{{nom}}}
Retrach de {{{nom}}}
Naissença ~ 544 AbC - 541 AbC a Efès
N. a
Decès ~ 480 AbC a Efès
D. a
Causa de decès
Assassinat/ada per
Luòc d'enterrament
Lenga mairala
Fogal ancestral
País de nacionalitat
Paire
Maire
Oncle
Tanta
Grands
Bèlamaire
Bèlpaire
Fraire
Sòrre
Conjunt
Companh/a
Filh/a
Religion
Membre de
Familha nòbla
Membre de
l'equipa esportiva
posicion de jòc
tir (esquèrra/drecha)
grad dan/kyu
Grop etnic
Orientacion sexuala
Profession
Emplegaire
Domeni d'activitat
Escolaritat
Diplòma
Director de tèsi
Estudiant de tèsi
Foncion politica
Residéncia oficiala
Predecessor
Successor
Partit
Tessitura
Label discografic
Lista de cançons
Discografia
Mission de l'astronauta
Distincions e prèmis
Branca militara
Grad militar
Etapa de canonizacion
Familha nòbla
Títol de noblesa
Títol onorific
Comandament
Conflicte
Jorn de la fèsta
País: Efès, Ionia
Escòla o tradicion: presocratics -
Idèas remarcablas: Fuòc coma principi del mond, Union dels contraris, Dinamisme Cosmic (panta rhei), aristocracia esperitala

Biografia modificar

La naissença d’Eraclit seriá contemporanèa de la mòrt d’Anaximandre[1]. Eraclit nasquèt a Efès dins la segonda mitat del sègle VI AbC, vèrs 544-541 AbC (aviá quarante ans dins la 69a olimpiada — 504-501 AbC — segon Diogènes Laèrci[2]). Segon Aristòtel, seriá mòrt a 60 ans d’edat, donc vèrs 480 AbC[3]. De letras apocrifas[4] lo designan coma un contemporanèu de Dàruis Ier; aqueste darrièr auriá invitat Eraclit a sa cort, mas lo filosòf auriá denegat l’invitacion. D’autras fonts situisson son floruit dins la 80a o la 81a olimpiada[5]; en efièch, segon Strabon, Ermodòr, un Efesian qu’aviá ajudat los decemvirs romans per la confection de las lei de las Dotez Taulas, èra amic d’Eraclit. Eraclit seriá donc nascut après 510 AbC, e mòrt vèrs 450 AbC; aquesta datacion es sovent pas retenguda, que la diferéncia d’edat sufiriá a resòlvre aquesta contradiccion. Clémence Ramnoux[6] situa l’acme d’Eraclit entre la batalha de Maraton e la batalha de Salamina, e dich son vielhum contemporanèu de la liberacion de l’Ionia, es a dire après la batalha de Platèa, o pauc après.

Eraclit es eissit d’una familha illustra e sacerdotala. Renòncia en favor de son fraire als privilègis que li donariá l’estatut de descendent de Codros, rei d'Atenas, que lo fils, Androclos, fondèt Efès. D’entre aquestas distinccions, se comptava la foncion onorifica de rei o la presidéncia de las ceremonias de Demetèr[7]. Lucha contra los democratas de sa vila, e l’agradavan pas guaire sos conciutadans. Son amic Ermodòra foguèt fòrabendit de la vila:

I a unanimitat dels Ancians sus son luòc de naissença, Efès[8]. Èra filh de Bloson (o Blison) o, segon d'autras tradicions, d'Eracon[9] — aqueste darrièr nom èra benlèu en fach aqueste de son grand. Plan avant Socrates, auriá aplicat a la letra le Coneis-te d’esperte Γνῶθι σαυτόν, que, disiá, « cat s'estudiar d’esperse e tot aprene per se mèsme »[10]. Mai savèm pas res de sos mèstres; los ancians sabián pas ont lo situar dins la seria dels filosòfs. Sembla donc aver estat un autodidacte. Los anecdòtes sus sa mòrt son contradictòria. Ermita, anèt viure pel mont, vivent de plantas ; mas, essent tombat malaut moriguèt d'idropisia, d'autres dison que moriguèt mai tard d'una autra malautiá.

Sus la natura modificar

Se supausa seguent los ancians qu'Eraclit escriguèt pas qu’un sol e unic libre que demora pas qu’unes fragments (unes centenats). Segon la Suïda, « escriguèt fòrça obratges, dins un estil poetic », mas aquesta darrièra indicacion es plan segur fòrça incertana.

Aqueste libre, que l’existéncia demora ipotetic[11], auriá estat escrich en ionian, lenga d’Eraclit, e es designat jol títol Sus la natura (Περὶ φύσεως / Perì phýseôs). Se lo conéis tanben jol títol de Mosai, las Musas (títol que sembla venir de Platon[12]). Existís taben de letras apocrifas d'Eraclit.

Ipotèsis sus aquesta òbra modificar

 
« Eraclit l'Escur », detalh de L'Escòla d'Atenats de Rafèl, 1509

Eraclit auriá pausat son òbra sus l’altra d'Artèmis[13]. Se pòt i veire la volontat d’aparar son òbra escricha dins un luòc segur de sa region natala, per que siá pas perduda[14]. Eraclit foguèt en efièch, amb Anaximandres, un dels mai ancians autors a pausar per escrich de tèxtes en pròsa. Tanben se pòt i veire un gest d'una generositat desesperada. Que situada a la frontièra entre lo mond civilisat e lo mond salvatge, Artèmis auriá tanben podut ne far bon usatge, ela que presidís a l'initiacion dels pichons d'òmes e d'animals e los acompanha fins al lindal de la vida adulta. Aqueste libre totalament incomprés e obligat per l'istòria, li valguèt en efièt l’escais d'« Eraclit l'Escur », que se jutjava la compreneson de sa pensada dificila en rason d'una escritura poetica, de l'abondança de las formulas paradoxalas, a que s'apondava[15] l'abéncia tota de pontuacion, un estil picat e desligat. Astre estranh donat a aqueste libre que la densitat l'auçariá al reng d'òbras mondialas coma lo Daodejing o los Iòga Sutras, e que demora victime de l'oblit e de comentaris tan pauc elogioses que pauc verifiables. Aristòtel se planh atal:

Una autra interpetacion pòt se decriptar atal:

lo logos : l'òrdre divin,
çò qu’es sempre: çò que existiguèt totjorn e existirà sempre,
los òmes son incapables de lo comprene: l'òme retengut per sas preocupacions materialas se’n preocupa pas guaire.

Aqueste estil semblava convéner melhor a la prigondor de sa pensada; e, en efièch, compara aquestes discors al respècte de prepauses greus e inspirats de la Sibilla e als oracles del dieu de Dèlfes. Aqueste ton oracular foguèt plan sovent mal percebut, alara que quand lo lector se’n dona la pèna, i trapa non pas lo sorn, mas al contrari multiplas interpretacions possiblas menant lo lecteur al sens mai prigond de la filosofia.

Composicion del libre Sus la natura modificar

Segon Diogènes Laèrci[17], l'obrtage d'Eraclit auriá estat compausat de tres partida: Sul tot o Sus l'univ!rs (en grèc ancian Περὶ φύσεως)[18], Sus la politica e Sus la teologia. Aquesta division tematica relèva pasmens d'un anacronisme basat sus de divisions escolaras datant del periòde ellenistic[19]

Doctrina modificar

Segon una citacion portada pel peripatetician Teofrast, Eraclit d’Efès pensa que « Lo cèl mai bèl es pas qu’una mèna de escobilhas de las causas escapilhadas coma que siá. »[20]. La pensada d’Eraclit, a vegada designada jol nom de mobilisme, s’opausa a Pitagòras tan qu’a la pensada de Xenofanes e es l’extrèma opausat de l’eleatisme[1]. Per Parmenides, l’unitat de l’èsser fa impossible la deduccion del devenir e de la multiplicitat; per Eraclit, al contrari, l'èsser es eternalament en devenir. Eraclit nega tanben l’èsser parmenidian. Pasmens, unes ne fan un discípol de Xenofan de Colofon[21] o del pitagorician Ipas de Metapont, e Ipolit de Roma lo plaça amb los pitagoricians. Las causas an pas de consisténcia, e tot se mòu de contunh: pas cap de causa demora çò qu’es e tot passa a son contrari.

Tot ven tot, tot es tot. Çò que viu morís, çò qu’es mòrt ven vivent: lo corrent de la generacion e de la mòrt ne jamai s’acaba. Çò qu’es visible ven invisible, çò qu’es invisible ven visible; lo jorn e la nuèch son una sola e mèsma causa; i a pas de diferéncia entre çò qu’es util e çò qu’es noisible; lo naut diferís pas del bas, lo començament diferís pas de la fin:

Pas res es donc mai aquò qu’autra causa, mas tot lo devent. Las causas son pas jamai acabadas, mas son de contunh creadas per las fòrças que s’abena dins los fenomèns. Las causas son d’assemblatges de fòrças contràrias, e lo mond es una mèscla que deu de contunh èsser bolegat per qu'elas i aparescan:

Lo logos modificar

Per Eraclit, logos remanda a l’encòp a la sieuna doctrina e tanben a, e aquò n’es lo sens màger, la lei fondamentala, lo principi de totas causas que s'agís de conéisser.

Aqusta coneissença es la saviesa, e consistís a seguir l'un:

Mas, quitament se lo logos es comun a totes los òmes, aquestes l'ignoran coma s'aviá cadun una intelligéncia pròpri (Fragment 2) :

S'agís d'obténer un desrevelh per apercebre aqueste Logos qu’escapa a tot òme qu’amagat per nòtre necitge. Es l'instrument censat servir a la presa de consciéncia umana. Aqueste tèrme del desrevelh, de la nòva sovenença de l'òme a un òrdre dich cosmic es ja present per Pitagòras e utilizat, transformat per Platon.

Quin es mai precisament son contengut? Se trapa primèr las idèas d'ecolament e de mobilitat universala, de la luta necessària de constrenchas, armonioses dins lor quita oposicion, de l'identitat d’aquestes mèsmes constrenchas, e, mai, un aspècte susprenent, es a dire que lo Logos es en mèsme temps le fuòc.

Cosmogonia modificar

 
Johannes Moreelse, Eraclit, sègle XVII

Lo fuòc es lo principi de totas causas. Es en se un dieu segon Eraclit. Es la realitat del movement, e l'estat primièr e darrièr del cosmos mejans soss cicles:

Aqueste fuòc es una lei que se pòr pas escapar: « Qui s’amagarà del fuòc que se jai pas? »[26]

Pasmens quand participam pas a aqueste logos, dich per exemple Eraclit, es que nòstra alma es "umid", es a dire casuda dins l'element opausat al fuòc, l'aiga. Mas coma dich de per avant, lo fuòc es una lei que se pòt pas escapar que tot naís mejans el, es l'origina de tot sens èsser dirèctament visible. (Fuòc condensat ven umiditat, quand es comprimit, l'aiga. L'aiga congeleda ven tèrra, etc.)

Aqueste fuòc se transforma en se rareficant o en venent mai dens, seguent de fluctuacions periodicas que seguisson lo destin. Atal lo mond es eternal, mas crea e destruch segon un retorn eternal. Aquesta partida de sa cosmogonia se trapa pemls estoïcians. Aqueste fuòc es tanben lo logos universal, la rason comuna a totes que l'armonia es le resultat de las tensions e de las oposicions que constituisson la realitat. Lo quite devenir s'explica tanben per el per la transformacions de las causas en lor contrari e per la luta dels elements opausats. Aqueste coneissença del logos es per el tota la saviesa.

Aquestas tèsis seràn combatudas per gaireben totes los filosòfs dogmatics, que negan lo principi d'identitat e avalisson lo rasonament purament logic. Platon utiliza per exemple la tèsi eraclitèa d'un flus perpetual, mas i apond sa teoria de las Idèas.

Bibliografia modificar

Fragments e tesmoniatges modificar

  • Die Fragmente der Vorsokratiker, éd. Diels, H., Kranz W., 3 vol., 10e éd., Berlin, Weidmann, 1960-1961. Texte grec.
  • Les Penseurs grecs avant Socrate, de Thalès de Milet à Prodicos, présentation et choix d'extraits par Jean Voilquin, Paris, Garnier Frères, 1964, rééd. GF-Flammarion. Vieilli.
  • Jean-Paul Dumont (dir.), Daniel Delattre, Jean-Louis Poirier, Les Présocratiques, Paris, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade », 1988
  • Jean-Paul Dumont, Les Écoles présocratiques, Paris, Gallimard, coll. « Folio Essais », 1991.
  • Texte grec et trad. de Paul Tannery, 1887 PDF en ligne
  • Linda Rasoamanana, Éclats d'horizon : 150 fragments d'Héraclite d'Éphèse (Préface d'Yves Battistini, édition bilingue), Nantes, Amalthée, coll. "Philosophie", 2007 ISBN 978-2-35027-598-7Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas..
  • Heraclitus : Greek text with a short commentary; ed. by Miroslav Marcovich (pp. XXXVI-680) ; Sankt Augustin, Academia, 2001.
  • Héraclite, Fragments, (trad. et notes Jean-François Pradeau), Flammarion, GF, coll. « Poche / essai », 2002.
  • Héraclite – Fragments (trad. Marcel Conche), PUF, coll. « Épiméthée », Paris, 1986 (4e éd. 1998), 2005 (2e tirage), ISBN 2130440037Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas..
  • Héraclite, Fragments (trad. et notes de Frédéric Roussille), Findakly, 1994.
  • Héraclite. Les fragments d'Héraclite (trad. et commentaires Roger Munier), Fata Morgana, coll. « Les Immémoriaux », 1991.
  • Héraclite. 143 Fragments traduits sans parti pris (trad. et notes Jean-Claude Angelini), 2014. en ligne
  • Héraclite d’Éphèse, Yves Battistini, éditions "Cahiers d'Art" 1948.
  • Héraclite. Traduction et commentaire des Fragments (trad. et commentaires d'Abel Jeannière), Aubier, coll. « Philosophie de l'esprit », 1985, 126 p.
  • l'Harmonie Invisible " Les fragments d'Heraclite", édition du gange, 1996 Osho Rajneesh
  • Les débuts de la philosophie, éd. André Laks et Glenn W. Most, Fayard, Paris, 2016 [ouvrage de référence].

Estudis modificar

(per òrdre alfabetic)

  • Kostas Axelos, Héraclite et la philosophie : la Première Saisie de l'être en devenir de la totalité, Minuit, coll. « Arguments », 1992.
  • Yves Battistini, Trois présocratiques Héraclite, Parménide, Empédocle, précédé de Héraclite d'Éphèse par René Char, Gallimard, coll. « Tel », 1988, 190 p.
  • Jean-Pierre Bernard, L'Univers d'Héraclite, Belin, 2000 ISBN 2701120551Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas..
  • Jean Bollack, Heinz Wismann, Héraclite ou la séparation, Minuit, coll. « Le Sens Commun », 1995. [Ouvrage de référence]
  • Cornelius Castoriadis, Ce qui fait la Grèce. D'Homère à Héraclite : séminaires 1982-1983, texte établi, présenté et annoté par Enrique Escobar, Myrto Gondicas et Pascal Vernay, précédé de « Castoriadis et la Grèce ancienne » par Pierre Vidal-Naquet, Seuil, « La couleur des idées », 2004, p. 225-246
  • René Char, Fureur et mystère, "Partage Formel", notamm. IX (p. 67) et XVII (p. 69), NRF Poésie/Gallimard
  • René Char, "Héraclite d'Ephèse" in "Recherche de la base et du sommet" page 720. Œuvres complètes. Collection de la Pléïade. Gallimard.
  • (de) Roman Dilcher, Studies in Heraclitus, Georg Olms Verlag ISBN 978-3487099866Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
  • Michel Fattal, Le Logos d'Héraclite : un essai de traduction, « Revue des études grecques », XCIX/470-471 (1986), p. 142–152 ; repris dans Logos, pensée et vérité dans la philosophie grecque, Paris-Montréal-Budapest-Turin, L'Harmattan, « Ouverture Philosophique », 2001, p. 75–91 ; trad. (it) Ricerche sul Logos. Da Omero a Plotino, A cura di R. Radice, Vita e pensiero, « Temi metafisici e problemi del pensiero Antico. Studi e testi, no 99 », 2005, p. 58–69.
  • Michel Fattal, L'histoire du concept de Logos d'Homère à Héraclite et à Protagoras, Strasbourg, 1980.
  • Michel Fattal, Paroles et actes chez Héraclite. Sur les fondements théoriques de l'action morale, L'Harmattan, « Ouverture Philosophique », 2011.
  • Joukovsky Françoise, Le Feu et le Fleuve : Héraclite et la Renaissance française, Droz, coll. « Travaux d'humanisme et Renaissance », 1991.
  • Martin Heidegger et Eugen Fink, Héraclite, Gallimard.
  • Jean Lévêque, La Trilogie, Parménide, Héraclite, Gorgias, Paris, Osiris, 1994.
  • Jean Lévêque, Le Retrait et la nuit dans la tradition philosophique, Paris, Osiris, 1994.Harmattan,
  • Friedrich Nietzsche, La Philosophie à l'époque tragique des Grecs, chapitres 5 à 9, Gallimard
  • Shrî Aurobindo, De la Grèce à l'Inde, 82 premières pages Albin Michel (Spiritualités vivantes) ISBN 2-226-00389-4Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
  • Jean Bouchart d'Orval, Héraclite : la lumière de l'obscur, éditions du Relie, coll. « Prétextes », 1997.
  • Clémence Ramnoux, Héraclite, l'homme entre les choses et les mots, 1958.
  • Eduard Zeller, La Philosophie des Grecs (1844-1852), vol. I et II, trad. Émile Boutroux, Paris, 1882 Lire en ligne le tome 2 sur Gallica

Nòtas e referéncias modificar

  1. 1,0 et 1,1 Histoire de la philosophie, article « Les Présocratiques » par Clémence Ramnoux, T. I : P.414 (1969)
  2. Diogènes Vida, IX, 1.
  3. Prepaus portats per Diogènees Laèrci (VIII, 52), a condicion, pasmens, d’admetre pas la substitucion de « Eraclit » per « Eraclides »
  4. Diogènees Laèrci, IX, 13.
  5. Estrabon geografia, XIV, 1, 25.
  6. Histoire de la philosophie, article « Les Présocratiques » par Clémence Ramnoux, T. I : P.411 (1969)
  7. Segon Antistènes dins sas Successions, in Diogènes Laèrci, IX, 6.
  8. Par exemple, Aristote, Métaphysique, I, 3, 984a, 7
  9. Diogènes Laèrci, IX, 1.
  10. {{Diogènes Vida, IX, 5
  11. Pradeau, P.22.
  12. Lo Sofista (242d.))
  13. Diogènes Laèrci, IX, 6.
  14. Maria Helena da Rocha Pereira, Estudos de História da cultura clássica I Volume – Cultura Grega, Lisbonne, Fundação Calouste Gulbenkian, 2006, 10e édition, P.19, ISBN 972-31-1164-0Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas..
  15. Selon Demetrios de Falèra, De l'interpretacion, 192.
  16. Retorica, III, V, 1407 b 11
  17. Diogènes Vida (IX, 5)
  18. Segon Diogènees Laèrci, l’obratge es titulat de biais diferent
  19. Pradeau, P.21.
  20. Métaphysique de Théophraste (IV, 14)
  21. Segon Esotion, portat per Diogènes Laèrci (Libre IX, 5).
  22. Fragment 12 d'Ari Didim dins Eusèbi de Cesarèa, Preparacion evangelica, XV, 20, 2.
  23. Fragment 61, Ipolit de Roma, Refutacion de totas las eretgias, IX, 10, 5, θάλασσα ὕδωρ καθαρώτατον καὶ μιαρώτατον, ἰχθύσι μὲν πότιμον καὶ σωτήριον, ἀνθρώποις δὲ ἄποτον καὶ ὀλέθριον.
  24. Fragment 10, Pseudo-Aristòtel, Tractat del Mond, 5. 396b7
  25. Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι πάντων δὲ βασιλεύς, fragment 53, Ipolit de Roma, Refutacion de totas las eretgias, IX, 9, 4
  26. Fragment 16, Clemenç d'Alexàndria, lo Pedagòg, 99.

Vejatz tanben modificar

Articles connèxes modificar

Ligams extèrnes modificar