Entre Duas Mars
L'Entre Duas Mars (var. non localas Entre Doas Mars, Entre Doi Mars) es un parçan d'Occitània[1] situat en Gasconha.
La soa vila principala es La Reula.
Geografia modificar
L'Entre Duas Mars es la partida de Gironda situada entre Garona e Dordonha, s'acabant preu Bèc d'Ambés.
Administrativament modificar
L'Entre Duas Mars sensu lato comprend 6 cantons de l'arrondissament de Bordèu, 7 per Lengon e 3 per Liborna.
L'Entre Duas Mars bordalés modificar
Comença a la Bastida, passat lo Pont de Pèira a Bordèu e englòba tota la CUB riba dreita, damb lo bèc d'Ambés. I ajotan la region de Crion, de Sent Lobés. Hòra CUB, Crion pòt n'èster considerada coma la vila principala, en rason de sa situacion geograficament centrala sus la rota de Sauvatèrra. Egau, dus axes fòrt importants travèssan lo virat mèi au nòrd : la N 89 en direccion de Liborna e Peireguers e la D 936 en direccion de Castilhon e Brageirac. Quò's una zòna fòrtament urbanisada e industrialisada, meilant viticultura e endreits mèi sauvatges.
Monuments modificar
- Abadia de la Sauva
- Bastida de Crion
- Lo Vielh Larmont
- Castèth de Lyde a Baurech
- Castèth de Langoiran
- Glèisas romanas
Gastronomia modificar
La Benauja modificar
L'ancian comtat de Benauja s'estendèva entre Cadilhac, Targon, Sent Macari e Sauvatèrra ; lo caplòc de la senhoria èra au castèth de Benauja a d'Arbís, e a Lopiac per lo religiós. Es una region chic puplada hòra de la valèia de Garona, entèirament virada decap a la viticultura, au mens au mitan de las tèrras. La vila principala n'en es Cadilhac.
Monuments modificar
- Bastida de Cadilhac
- Ciutats medievalas de Rions, Sent Macari
- Basilica N.D. de Verdelais
- Ustras fossilas a Senta Crotz dau Mont
- Molin-musèu dau Haut Benauja a Gornac
- Comandarias de Montaroish, de Salabrunèu
- Castèth de Benauja a d'Arbís
- Glèisas romanas
Gastronomia modificar
- Vins de Senta Crotz dau Mont, Lopiac, Cadilhac
- Còc macarian
- Bròc, Grata-quiu, Benaujana (aperitius)
- Tricandilhas, hestejadas a Sent Macari
- Jus de rasim e auglanas caramelisadas, en Targonés
- Cerisas, guindolhs, fruits
La valèia de Dordonha modificar
Monuments modificar
- Bastida de Senta Fe
- Castèths de Genissac, de Biscueitan...
- Castèth de Vaira
- Cripta de Sent Quentin de Baron
- Ciutats de Gensac, Pujaus
- Castèth de Rausan e Gròta celestina
- Glèisas romanas
Gastronomia modificar
- Lamprèia de Dordonha
Lo Haut Entre Duas Mars modificar
Partida vasadesa de l'Entre Duas Mars, sa vila principala es La Rèula ; inclui tanben las regions de Sauvatèrra (èst), La Rèula, Montsegur, Pelagruia. I tròban una mendra proporcion de vinhas per rapòrt aus prats e a l'eslevatge, aus bòis, a la quita policultura ; la region se rapròisha redde mèi deu Vasadés sensu stricto e d'Òlt e Garona.
Monuments modificar
- Castèl Mauron d'Albret : mèi petita comuna de l'Estat francés
- Ciutat millenària de La Rèula
- Castèth de Malromec a Sant Andrieu deu Bòi
- Castèths de Guilheragas, de Luganhac, dau Puish de Gensac...
- Bastidas de Sauvatèrra, Pelagruia, Montsegur, Blasimon
- Abadia de Sent Fèrmer
- Molins fortificats de la valèia dau Dròt
Gastronomia modificar
- La Hèsta de l'Anhèth se desrotla dens mantun vilatge au mes de mai.
Lo parlar occitan en Entre Duas Mars modificar
Zònas lingüisticas modificar
L'Entre Duas Mars bordalés a lo mèsme parlar que Bordèu, hòra lo fèit que, benlèu, lo H- remplaça mèi sovent lo F-. Es caracterizat per lo -D- intervocalic (hèder, audèth...) quòra lo levant de l'Entre Duas Mars utiliza lo -S- intervocalic ; aquò es una division que se retròba dens quasi tota la Gasconha. Autorn de Sent Macari, dincas a Gabarnac e au Pian, lo paròlis es mèi pròishe deu Vasadés, damb la prononciacion [w] deu -V- intervocalic ; a Veguèir, Caudròt, Morens, la prononciacion -B- es atestada, coma alhurs en Entre Duas Mars.
Entre Sauvatèrra, Pelagrua e La Rèula, mèi dens quauquas comunas d'Òlt e Garona, se tròba una enclava dont l'origina es medievala, s'agís de la Petita Gabaisheria. Los abitants vinguren de França e portèren lur parlar d'oïl dens aquera region, hòra Montsegur intra-muros. Las termièras de la Petita Gabaisheria son hòrt controversadas sivant los autors [2]
Enfin, lo canton de Senta Fe la Granda es de dialècte lengadocian, mès lo limit n'es pas net e, autorn de Pelagrua e Pujòls, lo gascon es fòrtament lengadocianizat en un paròlis dont la quita prononciacion es originala, leugeirament tintada de lemosin tanben.
Las isoglòssas modificar
Collectatges en Entre Duas Mars modificar
L'Atlas Linguistique... de la Gascogne e collectaires reculhiren un grand nombre de mots dens las comunas de la Sauva, Baishac e Calhau, Blasimon, Gresilhac, las Essentas, Sent Antòni dau Cairet e las Lèvias e Tomairagas. Lo regretat Jacques Boisgontier collectèt quauques contes, per exemple a Gresilhac, Sent Antòni dau Cairet, Senta Crotz dau Mont. Enfin, las enquèstas Bourciez permeten de conéisher la parabòla deu mainatge prodig dens tots los parlars d'Entre Duas Mars.
Literatura populara en lenga d'òc modificar
- Charles GARRAUD (1781-1846) : regent a Senta Fe la Granda, produsit escriuts de qualitat en dialècte de tipe lengadocian ; escrivut Lous Tastouneméns d'un Avugle.
- Fernand MASSON dit ''Florimond'' (1872-1948) (véser l'article complet). Son hilh, Jean MASSON dit ''Jehan d'Oc''
- Elie BOIRAC (1810-1884).
- Jean MAURICE, bolangèir a Linhan de Bordèu. Publiquèt dens la revista Reclams de Biarn e Gascougne, editata per l'Escòla Gaston-Febús dont estut membre de 1899 a 1902 : Lo Trin e L'Ostau daus pins (1899), Au Doctur Roux (1900), A Mèste Verdièr e Lo Marraulaire a l'acordeon (1901), Balada de l'aubar (1902). Escrivut tanben lo sonet La Vielha Mamé. Sa lenga es recercada, meilant lo paròlis locau (parlar de la part de Bordèu) de l'autor damb viraduras pus literàrias o mots venent d'autas contradas.
- Lo pair J. GIRAUDET, curat de Senta Crotz dau Mont.
- Lo pair GIRARDEAU (1700-1771), autor de las Macarienas (1763), un panflet contra los Jesuistas.
- Urbain SAVIGNAC a Sent Quentin de Baron.
- Chéri GAUSSEM.
- Lo pair Jean-Baptiste MANCEAU, de La Rèula, que publiquèt tretze nadaus en 1874.
Actualament, damòran en Entre Duas Mars un escrivan occitan, Eric Astié, e un contaire gascon, Max Bajolle.
Au mitan dau XX° siègle, l'Entre Duas Mars aculhit tanben frem de Felibrèias : Verdelais en 1926, La Rèula en 1929, Sent Macari en 1930, Targon en 1932 e Senta Crotz dau Mont en 1933. L'abat Giraudet (e tanben l'abat Escudey, de Lengon) prononcièt sarmons qu'auguren un grand succès, coma aqueth de Verdelais, lo 20 de junh 1926. I apareish una concepcion passeïsta e tradicionalista d'un Felibritge que combat per la lenga d'òc sonque perce que contribuís a promudar las vertuts catolicas e patrioticas francesas[3].
Una cançon tradicionala en gascon es encara coneishuda en Reulés, es lo famós Jan de la Rèula : Jan de la Rèula mon amic, a quala òra son las marèias ? Aquesta nuit, a mijanuit, a tota òra de la nuit ! - Jan de la Rèula mon amic, ah que ta fama es mau coihada ! Mena-me-la, te la coih'rèi, a l'ombreta dau perseguèir ! Aquesta cançon satirica, mencionada dens l' Histoire de la Réole d'Octave Gauban (1873), haré allusion a las amors d'Enric IV ; es vinguda quasiment un imne de La Rèula.
Nòtas modificar
- ↑ Segon la classificacion de Frederic Zégierman.
- ↑ Boyrie-Fénié, Dubourg, Lartiga, ...
- ↑ Alan Viaut, "L'Entre Deux Mers et son identité linguistique", Actes du Second Colloque, etc., SALC/CLEM, 1989.