Democrit d'Abdèra
Democrit d'Abdèra o simplament Democrit (Democritus, Demokritos Δημόκριτος) (Abdèra, Tràcia, una colonia de Teos, 460 AbC - ? 370 AbC) èra un filosòf presocratic grèc, mèstre de Nausifanes que, amb Leucip, foguèt lo primièr a postular que tota la matèria es compausada per pichons elements indivisibles qu'el nomenèt «atòms».
|
Democrit d'Abdèra
| |
|---|---|
 | |
| Democrit risant, òli sus tela d'Hendrick ter Brugghen, 1628 | |
| Naissença | 460 AbC a Abdèra |
| Decès | ?370 AbC |
| País: | Grècia |
| Escòla o tradicion: | Presocratics |
| Interèsses principals: | metafisica, matematicas, astronomia |
| Idèas remarcablas: | atomisme |
| Influéncias: | Melissos, Leucip |
| Influenciat a: | Epicur, Pirron, Lucrèci, Aristòtel, Montanha, Santayana, Nietzsche, Onfray |
Apollodor d'Artemita ditz que nasquèt vèrs 460 AbC, mas Trasil de Ròdes lo fa naícer dos ans après. Lo quita Democrit, dins una letra, se dich 40 ans mai jove que Anaxagores. Èra lo filh d'Egesistrat o de Damasion o d'Atenocrit (tots aquestes noms li son donat coma paire segon los autors), qu'èra un òme fòrça ric que recebèt a çò d'el Xerxes Ièr Pèrsia quand passèt per Abdèra.
Lo viatjaire modificar
Lo paire mòrt, recebèt una granda fortuna e se'n anèt viatjar per satisfar sa set de coneissença. anèt en Àsia, lndia e Etiopia; escriguèt sus Babilònia e Meroe e plan segur visitèt Egipte, ont Diodòr de Sicília ditz que demorèt unes 5 ans. El mèsme disiá que pas cap de contemporanèu aviá visitat tant païses e fach tant de viatges, e encontrèt los matematicians egipcians (ἀρπεδόναπ-ται).
Tornèt a Grècia plen de coneissenças, mas se consacrèt encara a visitar Grècia. Dins sos estudis filosòfics, Leucip, lo fondator de la teoria atomica, aguèt sus el fòrça influéncia. Anaxagores, ne fa lo laus mai d'un còp.
Los atòms e lo void modificar
Demòcrit pensava que s'una causa existís, alara li deu èsser eternala que, coma disiá Parmenides d'Elèa, «res ven de res». Pasmens, èra tanben perfièchament conscient que las causas que forman lo mond dins nòstre mitan son de contunh en cambiament e transformacion. Cossí resòlvre aqueste paradòxe?
Per explicar lo cambiament que vesèm a lo nòstre entorn a partir d'una causa immutabla, Democrit postulèt qu'existissián d'elements basics que nomenèt «atòms» (que significa "indivisible"). Aqueles àtoms son eternals, mas se pòdon combinar de diferents biais per presentar lo cambiament. Democrit argumentava que los atòms avián solament unas proprietats: mesura, forma e massa. La rèsta de proprietats que nosautras percebèm coma, per exemple, la color e lo gost, son pas mai que de complèxas interaccions entre los àtoms de lo nòstre còrs e los àtoms de la causa qu'examinam. Mai, pensava que las proprietats realas dels atòms determinavan las proprietats aparentas de la matèria que formavan. Per exemple, una causa agra es facha d'atòms punchuts alara qu'una causa doça es facha d'atòms redonds. Tanben, de causas son solidas que sos atòms an de gafets que los ligan fortament entre eles, d'autras son pastosas que son fachas d'atòms pichons que limpan quand se tòcan. segon los mots de Demòcrit:
| “ | Per convencion doç, per convencion amar, per convencion en calent, per convencion freg, per convencion colorat: mas, en realitat, atòms e void. | ” |
Segon Aristòtel, la teoria de l'atomisme de Democrit foguèt una reaccion a las teorias de Parmenides que negavan l'existéncia del movement, lo cambiament e lo void. Parmenides pensava que lo void equivaliá a «res». De mai, pensava tanben que lo movement èra impossible, qu'una causa se mòu se li cal mòure dins lo void e, se lo void existís pas, res se pòt pas mòure.
Demòcrit èra pas brica en acòrdi amb Parmènides e foguèt lo primièr pensaire de l'istòria a defendre l'existéncia del void, en mai de defendre tanben l'existéncia del movement mercés a sa teoria de l'atomisme ja explicada.
L'existéncia d'autres monds modificar
Democrit foguèt tanben lo primièr a se rendre compte que çò que nosautres vesèm coma la Via Lactèa es la lutz d'un multitud d'estelas distantas. Aquò lo menèt a prepausar que l'univèrs conten fòrça d'autres monds, unes d'aquestes benlèu abitats:
| “ | Dins unes monds, i a pas Solelh ni de Luna, dins d'autres son mai grands qu'en çò nòstre, e en d'autres mai nombroses. Endacòm, i a mai de monds, endacòm mens (...); Endacòm naisson, endacòm morisson. I a de monds ont i a pas de creaturas viventas ni de plantas ni d'aiga | ” |
.
La màger part de sos escrits son pas servats, foguèron destruits a l'Edat Mejana. Mas coneissèm unas de sas òbras que son citas per d'autres autors. Sabèm qu'escriguèt sus la fisica e las matematicas: Dels nombres, De la geometria, De las tangentas, De las mapas e Dels irracionals.
Demòcrit es nomenat «lo filosòf que ritz» qu'a un caractèr gaujós e per contra de Eraclit: «lo filosòf que plora».
L'alma e las sensacions modificar
Per Democrit, l'èsser uman es un mond en miniatura e, doncas, la son alma pareis als atòms que constituisson l'univèrs. Alara, l'alma, coma principi de movement, ven presenta dins aquesta «frontièra de fa de viure». Una frontièra mobila qu'exprimís lo ritme de l'existéncia. Amb aqueste imatge, Democrit retorna al sens primitiu de l'alma coma buf, coma vida que s'identifica, en cada exalacion, al cosmòs. Dins aquesta frontièra se produson las sensacions.
L'etica modificar
La màger partida de sos escrichs conservats parlan del comportament uman. Mai, la beutat, la justícia, l'amistat e la politica son de tèmas que sorgisson, entre d'autres, dins aquesta recèrca d'una etica de la rason de la solidaritat. Una de sas frasas mai conegudas son:
| “ | Prefeririái descobrir solament una causa que venir rei de Pèrsia. | ” |
| “ | La pàtria d'una alma bona es lo mond entièr. | ” |
| “ | L'amor es just e seren quand aspira a la beutat. | ” |
| “ | Per qui a pas d'amics, viure val pas la pena. | ” |
| “ | Degun aima pas qui aima pas degun. | ” |
| “ | Es preferibla la pauretat dins una democracia que lo benestar dels poderoses, aital coma es preferible la libertat que l'esclavatge. | ” |
Mòrt de Democrit modificar
Tota sa vida visquèt amb umilitat, malgrat sa riquesa, e foguèt fòrça aimat per sos conciutadans, que l'onorèron amb d'estatuas de bronze e lo representèron en monedas. La rason d'èsser tan apreciat segon Diogenes èra que "el aviá predich de causas que los faches mostrèron coma verai". Segon Diodòr de Sicília, Demòcrit moriguèt 90 ans, es a dire a l'entorn 370 AbC, mas d'autres afirman que moriguèt a 109 ans, vèrs lo 357 AbC.[1][2][3]
Sa coneissença, per las sciéncias, matematicas, mecanica, gramaticiana, musica e filosofia, se traduguèt en fòrça libres que dona una lista Diogenes Laerci.
Cap de sas òbras foguèt conservada mai se sap qu'èran suls tèma de l'etica, filosofia, sciéncias naturalas, matematicas, astronomia, musica, poesia, ritme, sus Omèr, lingüistica, gramaticiana, medecina, agricultura, pintura, mitologia, istòria e mecanica (Vitruvi li atribuís unas invencions). Sembla qu'aviá tanben de coneissenças en perspectiva, mas los dos libres de tactica que li son atribuits per Fabricus (Τακτικὸν καὶ Ὁπλομαχικόν) son, en realitat, de Damocrit.
Referéncias modificar
Bibliografia modificar
- E. Cobham. "The Dictionary of Phrase and Fable". Edwinstowe (Anglatèrra):