Wikipèdia

Coriandre

Coriandrum sativum

Lo coriandre(Coriandrum sativum) es una planta erbacèa anadièra de la familha de las Apiacèas (Ombellifèras). Es una planta aromatica cultivada dins las zonas temperadas del mond entièr e emplegada per fòrça preparacions culinària, subretot en Asia, en America Latina e dans la cosina mediterranèa. Las fuèlhas son mai sovent utilizadas frescas en acompanhament o coma condiment. Los fruchs secats, sovent confonduts amb de granas, son utilizats coma espècia. Molduts, son un ingredient de basa de fòrça mesclas, coma los curris. Lo coriandre es tanben una planta medicinala, coneguda per exemple per facilitar la digestion. Se'n fa d'òli essenciala utilizada en aromaterapia, dins l'industria alimentària per son aròma e coma agent de sentor en perfameriá, dins los cosmetics o los produchs sanitaris.

Son nom arabi es كزبرة / kuzbara. En Argeria e Marròc, se nomena كسبر / kusbor ou دبشة / debša. En America Latina, se nomena per son nom espanhòl cilantro. En America del Nòrd, le tèrme coriander designa la planta los fruch, mas las fuèlhas son tanben conegudas jol nom de cilantro.

Eryngium foetidum, Porophyllum ruderale e Polygonum odoratum sons d'autras espècias vegetalas, tanben utilizadas en cosina.

Origina e aspèctes istorics modificar

L'origina del coriandre es pas segur. Buta a l'estat salvatge dins una vasta zona en Orient Mejan e Sud de l'Euròpa, alara[1]: « es dificil de definir exactament ont aquela planta es salvatge e ont es establida que recentament[2]. ».

Quinze mericarpes secs foguèron trobats al nivèl Neolitic preceramic B de la cròta de Nahal Hemar en Israèl, benlèu lo rèste arqueologic mai ancian de coriandre (gaireben 6 000 ans AbC.)[1].

Lo testimòni mai ancian de l'utilizacion dels fruchs es un papir datat de 1 550 AbC. listant de plantas medicinalas[3]. Gaireben un mièglitre de mericarps foguèron trobats dins lo tombèl de Toutankhamòn, e lor preséncia es corrent dins d'autres sepulturas de l'Egipte antic a l'epòca. Lo coriandre existissiá pas a l'estat salvatge en Egipte, Zohary e Hopf interprèton aquela descobèrta coma una pròva que lo coriandre èra cultivat (Nouvel Empire, vèrs lo sègle XIV AbC)[1].

Lo coriandre seriá estat cultivat Grècia antica al mens dempuèi millenari II Abc. De tauletas en lineari B venent de la civilizacion miceniana menciona lo coriandre, en quantitat importanta, coma ofrende rituala o coma matèria primièra per realizar d'enguents e de produchs aromatics a l'usatge dels temples palais[4]. Una de las tauletas trobadas a Pilos fa referéncia al coriandre coma essent cultivat per relizat de perfums, seriá estat utilizada en doas formas: coma espècia per sas " granas " e per la sabor de sas fuèlhas[5]. Una granda quantitat de coriandre trobada dins una jaça de l'Edat del bronze ancian a Sitagroi, en Macedònia, enfòrça l'ipotèsi de la cultura de la planta a aquel periòde[6] (mai de1 200 ans AbC.). Los Ebrieus l’utilizavan per aromatizar lors galetas e los Romans per servar lor vianda al fresc[7].

Botanica modificar

Descripcion generala modificar

Lo coriandre es una planta anadièra prima, ramificada, mesurant mai sovent al florir de 30 a 60 cm mas podent aténher 1,40 m[8]. Lo fulhatge e la tija son verds o verd clar anant cap al roge o le violet pendent la florason, glabres, lusisants (subretot las fàcias inferioras de las fuèlhas). L'inflorescéncia, blanca o rosa malva fòrça clar, es tipic de las Apiacèas (Ombellifèras): floretas pentamèras dispausadas en ombèlas compausadas. L'odor de la planta es sovent descricha coma fetida[9],[10], subretot en florason o començament de fructificacion.

Aparelh vegetatiu modificar

La germinacion es epigèa e la raíç es pivotanta. Las tijas son quilhadas, primas, cilindricas, estriadas. Lor creissença es simpodiala, a vegada amb mai d'una brancas lateralas al nivèl del primièr nos. Cada rama s'acaba per una inflorescéncia unica. La basa de la tija d'un plant adult es cava e pòt aténher 2 cm de diamètre[8].

La planta es  eterofila e las fuèlhas son altèrnas. Mai nombrosas près de las raïças (sovent amassadas en roseta), s'espaçan e se rarefican dins la partida superiora. Las fuèlhas inferioras son pennatisecadas, de segments ovals al canton, incisadas dentadas, los fuèlhas superioras son bi-tripennatisecadas, de correjas primas, lineàrias agudas[9]. Las fuèlhas mai bassas son petioladas, las mai nautas an un petiòl se redusent fins a formar una teca foliària abraçant la tija, gaireben amplexicaula[8]. Las fuèlhas inferioras començan a passar abans que los fruich maduren.

Aparelh reproductor modificar

L'inflorescéncia es una ombèla compausada de 2 a 8 rais primaris de talhas diferentas (de tal biais que las ombellulas sián plaçadas al mèsme nivèl) e 5 a 20 rais secondaris[8]. L'involucre a una o doas bractèas foliacèas lineàrias mas es a vegada inexistent. Las involucèlas an de 3 a 5 foliòls (bracteòlas) lineàrias, cortas, reflectadas, unilateralas[9]. Lo calici gamosepal s'acaba per 5 pichonas dents lanceoladas, inegalas, persistantas, que se pòt encara observar suls fruchs madurs. Las flors centralas son regularas amb de pichon petals escavats, bifids, corbats cap a l'interior. Las flors perifericas son asimetricas: los petals orientats cap a l'exterior de l'ombèla son plan alongat e divisats. Lo carpèl es compausat d'un ovari infèr subremontat per un pichon estilopòd conic que supòrta dos estils mai longs.

Los fruchs son globuloses, a vegada un pau alongats, de 3 a 6 mm de diamètre[8]. Los fruchs frescs sont verds e exalan la mèsme odor que las fuèlhas. Venon burel, puèi ocre burel clar pendent lor maduracion e desvomopan una odor mai aromatica. Son d'esquizocarps (diaquènis) constituits de dos mericarps emisferics agropats, subremontats d'aquò que demora d'estilopòd (a vegada d'estils) e de dents del calici, se separant qu'un còp fòrça secs. Cada mericarp de 9 costats: 5 primaris flexuoses desprimats, 4 seconderis salhents, carenats[9].

  • Coriandrum sativum L.
  •  
    Fuèlhas inferioras pennadas, largs segments incisats dentats. Fuèlhas superiora fòrça divisadas, segments linenaris.
  •  
    Inflorescéncia en ombèla compausada.
  •  
    Flors exterioras de l'ombellula asimetricas.
  •  
    Fruchs verds, los estils sont encara visibles.

Ecologia modificar

Distribucion: Lo coriandre es benlèu originari de l'Or ou du Sud de l'Europe et s'est propagée très tôt à travers l'Ancien Monde (vejatz supra). Es ara cultivada un pauc pertot sus la planèta, subretot dins l'emisfèri nòrd. Foguèt descricha coma una planta salvatge en region mediterranèa (Euròpa, Africa del Nòrd, Orient Mejan), al sud de Russae, en Armenia, en Asia centrala, en Índia e en China. Pasmens il s'agís benlèu de plantas escapadas de las culturas fa mai o mens de temps: es dificil de precisar ont la coriandre es subespontanèa, naturalizada o indigèna[3]. Pòt butar fins a una altitud de 2 200 m.

Pollinizacion: Entomofil, melifèr. Se realiza mejans d'insèctes (coma las abelhas domesticas) atirats pel nectar secretada per l'estilopòd quand los estigmatas son receptius a la pollinizacion.

Disseminacion: Barocòr. Los fruchs son espandits al pés de las plantas maires, casent. A vegada l'espetament dels fruchs quand son encara ligats a la planta per lor pedicèl projecta los mericarps sus una corta distança.

Fotoperiodisme: Lo coriandre es pas sensible a la durada del jorn. En Índia, es semenada a tot moment de l'an, e se pòt far doas culhidasx per an[11].

Temperatura: Lo coriandre pòt endurar de temperaturas negativas sus de corts periòdes, subrerot pels joves plants, aquela resisténcia als freg mermant après lo desvelopament de la tija. La temperatura minim de germinacion es de 4 a 6 °C, mas una temperatura mejana de 15 a 17 °C es necessària per una germinacion en doas setmanas après la semenason. Una temperatura nauta pendent la florason favoriza lo rendament en fruich e lor tenor en òli essenciala[11].

Utilizacions culinaras modificar

Fuèlhas modificar

Mai sovent s'utilizan las fuèlhas inferioras. De forma dentada, pareisson a aquela del cerfuèlh. Lor gost es fresc e plan particular qu'es pas aimat per totes. Intran en granda partida dins la composicion dels curris verds. Coma amb lo Jolverd, se pòt culhir los rams seguent la maduracion sul plant, e fins a l'apareisson de las flors blancas; alara lo coriandre pren una odor qu'unes califican de marrida.

Es un condiment essencial dins la chorba (sopa argeriana).

Fruchs modificar

Sovent confonduts amb de granas, los fruchs de coriandre an un diamètre d'unes millimètres e son caus e de color brun clar fins a burel[4]. Lor gost es diferent d'aquel de las fuèlhas. Son mai sovent utilizats secats. Entièrs, permunan los bocals de cornissons o las licors. Molinats, mai sovent après torratge, e associats a des baias de pebre, intran dins la composicion de basa de las polveras o pastas de curri, o encara agrementan de tagines, de salsissas o de caçòlas. Lor parfum es subtilament iranjat.

En Argeria, dins los Nauts Plans, los fruchs de coriandre son molinats e mesclats a una preparacion d'alh çò que fa una polvera avent una plan fòrta odor ("koussbor we thoum" / coriandre e alh). Aquela polvera es utilizada dins la preparacion fòrça plats coma lo coscós.

Òli essenciala modificar

L'òli essenciala desvelopa un perfum e un aròma pròches d'aqueles fruchs que n'es extracha. Mai aisit de dosar que los fruchs o lor polvera, es utilizada dins la produccion alimentària industriala (bevendas, fornariá, carnsaladariá, curris…).

Raïces modificar

Las raïces son subretot utilizadas dins la cosina asiatica, subretot en Tailàndia. Plegats amb d'alh e de pebre, constituisson un condiment de basa.

  • Coriandre
  •  
    Fuèlhas de coriandre frescas (joves brots)
  •  
    Fruch de coriandre entièrs e molinats
  •  
    Raïces de coriandre

Planta medicinala modificar

Fòrça vertuts son tradicionalament atribuidas al coriandre, cultivada coma planta medicinala dempuèi l'Antiquitat. Es subretot conegur per sas proprietats digestivas e carminativas. D'autres efèits sus la santat foguèron estudiats scientificament per l'òme; pasmens de proprietats foguèron mostradas per d'estudis in vitro o per l'animal. Es ara emplegat en Fitoterapia, e omeopatia, e en aromaterapia. Son subretot los fruichs entièrs, o en polvera, e son òli essenciala que s'utiliza. Lo coriandre entre dins la composicion de tisanas facilitant la digestion, disponiblas dins lo comerci.

Usatges tradicionals modificar

Lo coriandre es stomaquic e carminatiu[10],[12], sos fruchs son tradicionalament emplegats dins lo tractament dels trebles digestius (coflaments, lentor a la digestion, flatuléncias, espasmes). Per aquel usatge, es oficialament classificada coma planta medicinala en França e en Euròpa[13]. Es mai sovent utilizada en associacion amb d'autras plantas facilitant la digestion: angelica, anet, fenolh, anís verd, carvi, badiana, eca. Es un ingredient essencial del vespetrò, una licor italiana reputada carminativa.

Lo coriandre es reputat estimulant, excitant[10],[12]. Es un dels constituents de l'Aiga de melissa dels Carmes, un remèdi cordial e tonificant.

Consomida en granda quantitat, poiriá aver un efièt narcotic[10]. En Iran, es utilzada tradicionalament per lutar contre l'ància e las insomnias. Aquel efièt foguèt observat en laboratòri sus de mirgas[14].

En polvera o jos forma d'òli essenciala, es utilizat per amagar lo gost o l'amertuma d'autras plantas (Sene, Rebarba)[10].

Planta afrodisiaca? modificar

Dempuèi de temps ancians lo coriandre es considerat coma una planta magica amb de proprietats afrodisiacas, coma en Egipte e en Palestina. Al sègle I, Dioscorides conselhava de beure de vin mesclat amb de coriandre per favorizar la produccion d'espèrma. Los romans l'associavan a de l'alh cachat per ne far un filtre d'amor. Fa partit d'una recepta de pilulas afrodisiacas de l'Ananga Ranga (libre indian sus l'art d'amar del sègle XV o XVI)[15]. Sas proprietats afrodisiacas son mencionadas dins los contes Las mila e una nuèits[11].

Pasmens aquela vision es pas partejadas per totes los autors. Hildegarde de Bingen (sègle XII) parlava pas de coriandre[16] alara que ne conseisseva las proprietats afrodisiacas, donc nefastas, segon ela, de fòrça espècias orientalas. Dins De vegetalibus (sègle XIII), Albèrt lo Grand lo descriu coma anafrodisiac. En Africa del Nòrd, los fruchs sècs son tanben considerats coma anafrodisiacs[17].

Autras utilizacions modificar

D'entre sas utilizacions dins lo domèni alimentari e de la santat umana, l'òli essenciala es emplegada dins l'industria farmaceutica per amagar l’amarum d'unes medicaments. Es tanben emplegada coma agent de sentor dins de produchs d'entreten d'ostal, pel lessius, de produchs cosmetics, e en perfumariá.

Lo coriandre es mellifèr: de grandas superfícias agricòlas permetent la produccion d'un mèl monofloral. Lo mèl de coriandre se realiza un pauc de pertot, mas en pauca quantitat, levat en Euròpa de l'Èst: en Romania e en Bulgarie, coma Russia, ont es una especialitat apreciada per son aròma poderós.

Valor nutricionala, principis actius modificar

Coriandre, valeur nutritionnelle[18]
Taus mejan per: Fuèlha cruda Fruch
100 g 125 ml (8 g) 100 g 5 ml (2 g)
Aiga (g) 92.21 7.79 8.86 0.16
Valor calorica (Kcal) 23 2 298 5
Proteïnas (g) 2.13 0.18 12.37 0.23
Lipids (g) 0.52 0.04 17.77 0.33
Glucids (g) 3.67 0.31 54.99 1.01
Fibras alimentàrias (g) 2.8 0.2 41.9 0.8

Éléments antioxydants modificar

Lo coriandre conten de compausats antioxidants[19],[20], subretot d'acids fenolics (acid cafeíc, acid ferulic, acid gallic e acid clorogenic, mas tanben de terpenoíds, de comarinas, de flavonoíds (dins los fruchs), e de carotenoíds dins las fuèlhas (carotèns, xantofils: luteina, zeaxantina, criptoxantina).

Vitaminas modificar

Las fuèlhas son ricas[21] en vitamina K (310 µg per 100 g[18]) jogant un ròtle dins la coagulacion sanguina e participant al developament dels òses.

Las fuèlhas contenon de β-carotèn (3 930 µg per 100 g[18]), provitamin de vitamina A jogant un ròtle essencial dins la vision, la santat de la pèl e de las mucosas, la formacion dels òses e lo foncionament del sistèma immunitari.

Precaucions modificar

Lo coriandre fresc pòt provocar de reaccions allergicas pels ipersensibles als ombellifèrs. La preséncia de vitamina K se deu comptat de tractaments anticoagulants (antivitamina K)[21].

Recercas sus las proprietats modificar

Lo coriandre es conegut dempuèi l'Antiquitat, consomit mondialament, espandit per totas las regions temperadas, facil de cultivar e tradicionalament reputada per diversas proprietats. Fa don l'objècte d'estudis scientifics, coma dins los domènis de la nutricion, de la santat umana e de l'agricultura.

  • Antioxidant: l'activitat antioxidanta del coriandre foguèt estudiada in vitro. Poiriá èsser sufisenta per que son utilizacion en cosina participe a empachar la deterioracion de la noiritura per oxidation. Los extrachs de fuèlhas se mostèron eficaces que los extrachs de fruchs[20]. L'efèit antioxidant de polifenòls tirats dels fruch foguèt confirmat per de cellulas umanas, dins de condicions experimentalas. Pasmens la quantitar que caldrá ingerir per favorizar las defensas de l'organisme contra l'estrès oxidatiu es descongudas[22].
  • Antibacterian: los elements antioxidants del coriandre poiriá tanbne jogar un ròtle dins l'activitat antibacteriana contra Bacillus subtilis e Escherichia coli observada in vitro[23]. D'autres compausats alifatics extrachs de fuèlhas tanben mostrèron de proprietats bactericidas contre Salmonella choleraesuis, en partida qu'agisson coma de tensioactius non ionics[24].
  • Anxiolitic: d'experiéncias sus de mirgas confirmèt l'emplec tradicional, en Iran, contra l'ànsia e las insomnias[14].
  • Quelator (plomb): un estudi sus de mirgas souris mostrèt son eficacitat dins una intoxicacion renala pel plomb[25].

Referéncias culturalas modificar

La Bíblia menciona lo coriandre dins l'Exòde 16:31: « L'ostal d’Israèl donèt a aquela noiritura lo nom de manna. Semblava a de grana de coriandre; èra blanca, e aviá lo gost d’un pastèl amb mèl ».

Notas e referéncias modificar

  1. ↑ 1,0 1,1 et 1,2 (en) Daniel Zohary et Maria Hopf, Domestication of plants in the Old World : the origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley, Oxford University Press,‎ , 316 p., p. 205-206
  2. ↑ Texte original : « It is hard to define exactly where this plant is wild and where it only recently established itself.
  3. ↑ 3,0 et 3,1 Diederichsen 1996, p. 19-21, Origin of the species and centres of diversity
  4. ↑ 4,0 et 4,1 Elisabeth Dodinet et al., « Synthèse sur les origines du mot « Coriandre » », sur Tela Botanica,‎ (consulté le 22 juillet 2011)
  5. ↑ (en) John Chadwick, The Mycenaean World, Cambridge University Press,‎ , 201 p., p. 119
  6. ↑ (en) M. Fragiska, « Wild and Cultivated Vegetables, Herbs and Spices in Greek Antiquity », Environmental Archaeology 10, vol. 1,‎ , p. 73-82
  7. ↑ (en) Margaret Roberts, Margaret Roberts' A-Z of Herbs, Struik,‎ 1920 (lire en ligne), p. 36
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 et 8,4 Diederichsen 1996, p. 11-18, Brief description of the crop
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 et 9,3 Coste 1937, p. 165, tome 2, Coriandrum sativum L. - Taxon 1486
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 et 10,4 (en) M. Grieve, A Modern Herbal : The Medicinal, Culinary, Cosmetic and Economic Properties, Cultivation and Folk-Lore of Herbs, Grasses, Fungi, Shrubs & Trees with their Modern Scientific Uses, New York, Dover Publications,‎ (1re éd. 1931) (lire en ligne)
  11. ↑ 11,0 11,1 et 11,2 « Coriandrum sativum L. », sur EcoPort (consulté le 7 août 2011)
  12. ↑ 12,0 et 12,1 Antoine Jacques Louis Jourdan, Pharmacopée universelle : ou, Conspectus des pharmacopées d'Amsterdam, Anvers ... des dispensaires, de Brunswick, de Fulde... des pharmacopées militaires de Danemark, de France, de Prusse... des formulaires et pharmacopées d'Ammon, Augustin..., vol. 1, Paris, J.B. Baillière,‎ , 2e éd. (1re éd. 1828) (lire en ligne), p. 545 s.v.
  13. ↑ Société Française d'Ethnopharmacologie, « Pharmacopées du monde, liste des plantes de la Pharmacopée Française (10e édition) » (consulté le 18 juillet 2011)
  14. ↑ 14,0 et 14,1 (en) M. Emamghoreishi, M. Khasaki et M.F. Aazam, « Coriandrum sativum: evaluation of its anxiolytic effect in the elevated plus-maze », Journal of Ethnopharmacology, vol. 96, no 3,‎ , p. 365-370 (PMID 15619553)
  15. ↑ Christian Rätsch, Les plantes de l'amour : les aphrodisiaques et leurs usages, Éditions du Lézard,‎ , 208 p.
  16. ↑ D'après Erika Laïs dans Guide de visite : les plantes magiques, du jardin des neuf carrés de l'abbaye de Royaumont
  17. ↑ Édouard Le Floc'h, Contribution à une étude ethnobotanique de la flore tunisienne, Publications scientifiques tunisiennes,‎
  18. ↑ 18,0 18,1 et 18,2 Santé Canada, « Fichier canadien sur les éléments nutritifs »,‎ (consulté le 15 juillet 2011)
  19. ↑ (en) M. Bajpai, A. Mishra et D. Prakash, « Antioxidant and free radical scavenging activities of some leafy vegetables », International journal of food sciences and nutrition, vol. 56, no 7,‎ , p. 473-481 (résumé)
  20. ↑ 20,0 et 20,1 (en) H. Wangensteen, A.B. Samuelsen et K.E. Malterud, « Antioxidant activity in extracts from coriander », Food Chemistry, vol. 88,‎ , p. 293-297 (lire en ligne)
  21. ↑ 21,0 et 21,1 « Coriandre », sur PasseportSanté.net (consulté le 15 juillet 2011)
  22. ↑ (en) M.S. Hashim et al., « Effect of polyphenolic compounds from Coriandrum sativum on H2O2-induced oxidative stress in human lymphocytes », Food Chemistry, vol. 92, no 4,‎ , p. 653-660 (résumé)
  23. ↑ (en) Peter Y. Y. Wong et David D. Kitts, « Studies on the dual antioxidant and antibacterial properties of parsley (Petroselinum crispum) and cilantro (Coriandrum sativum) extracts », Food Chemistry, vol. 97, no 3,‎ , p. 505-515 (résumé)
  24. ↑ (en) I. Kubo et al., « Antibacterial activity of coriander volatile compounds against Salmonella choleraesuis », Journal of Agricultural and Food Chemistry, vol. 52, no 11,‎ , p. 3329-3332 (résumé)
  25. ↑ (en) M. Aga, K. Iwaki, Y. Ueda et al., « Preventive effect of Coriandrum sativum (Chinese parsley) on localized lead deposition in ICR mice », Journal of Ethnopharmacology, vol. 77, no 2-3,‎ , p. 203–8 (PMID 11535365)

Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Tela Botanica » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Grieve » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Emamghoreishi » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Jourdan » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « sfe » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Fcén » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Bajpai » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Wangensteen » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « PasseportSanté » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Hashim » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Wong » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Kubo » a pas de contengut.
Error de citacion : La balisa <ref> definida dins <references> amb lo nom « Aga » a pas de contengut.

Bibliografia modificar

Vejatz tanben modificar

Referéncias taxinomicas modificar

Ligams extèrnes modificar

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Coriandre&oldid=2348574 »