Colorado (estat)
Colorado es un estat dels Estats Units d'America qu'a pas cap de frontièra maritima. Limita amb Wyoming al nòrd, Nebraska al nòrd-èst, Kansas a l'èst, Oklahoma al sud-èst, Nòu Mexic al sud, e Utah a l'oèst.
State of Colorado (en)  | |
| Imne | Where the Columbines Grow (en)  (1915 ) |
|---|---|
| Simbòl | Calamospiza melanocorys (ca) , Colorado state tartan (en) e Marbre de Yule (fr) |
| Entitat | estat american |
| Eponim | Colorado |
| Escais | The Centennial State |
| Administracion | |
| Estat | Estats Units d'America |
| Capitala | Denver |
| Lenga oficiala | anglés |
| Politica | |
| Organ executiu | Government of Colorado (en) |
| • Gouverneur du Colorado (fr) | Jared Polis (ca) (2019–) |
| Organ legislatiu | Assemblea General de Colorado (ca) |
| Geografia | |
  | |
| Coordenadas | 39° 00′ N, 105° 30′ O |
| Superfícia | 269 837 km² |
| Banhat per | Colorado riu Arkansas (ca) South Platte (ca) |
| Percentatge d'aiga | 0,43 %[1] |
| Limitròf amb | Wyoming Nòu Mexic Utah Oklahoma Nebraska Kansas Arizòna |
| Altitud mejana | 2 073 m |
| Punt mai bas | Arikaree (ca) (992 m) |
| Punt culminant | Mont Elbert (ca) (4 401 m) |
| Fus orari | UTC−07:00 America/Denver |
| Demografia | |
| • Totala | 5 773 714[2] ab. (1 d'abril de 2020 ) |
| • Densitat | 21,4 ab./km² |
| Istòria | |
| Anterior | Territori de Colorado (ca) |
| Autras informacions | |
| ISO 3166-2 | US-CO |
| Embessonatges | prefectura de Yamagata (ca) (1986–) |
| Sit web | colorado.gov |
Istòria modificar
Lo territòri que recep lo nom de Colorado foguèt incorporat a l'Union en 1803 amb la Crompa de Loïsiana a França e la cession mexicana de 1848. En 1851 se fondèt Saint Louis, la localitat pus anciana de l'estat, per de colons venents de la val de Taos. La fèbre de l'aur de 1859 atraguèt fòrça colons dins l'airal de Denver e mai se amb la fin del "boom" minaire, la populacion s'amendriguèt. Lo territòri de Colorado èra considerat, en 1861, coma un Territòri dels Estats Units pas incorporat dins cap d'autre estat. Lo sud del territòri de Colorado, malgrat la manca de respècte de la part del govèrn nòrd-american cap als dreches civils e de proprietat garantida pel Tractat de Guadalupe Hidalgo, foguèt poblat per ispanics venents del nòrd de Nòu Mexic. Dins lo decenni de 1880, aquesta expansion se vegèt redusida per la competicion amb los immigrants angloamericans e la pèrda massissa de tèrras dins lo sistèma legal nòrd-american. En 1876 Colorado atenguèt l'estatut d'Estat (en ganhant aital l'escais d'"Estat Centenari"). Lo sufragi femenin foguèt garantit en Colorado lo 7 de novembre de 1893.
Geografia modificar
L'estat es conegut per aver los pics pus nauts de las Montanhas Rocosas, que dominan la part occidentala de l'estat, alara que l'orientala consistís en de planas grandas. La capitala e vila mai poblada es Denver. Lo sieu airal metropolitan concentra mai de la mitat de la populacion de l'estat (2,3 milions d'abitants, d'un total de 4,3 milions). L'estat a pres lo sieu nom del riu Colorado, lo nom que los colonizaires espanhòls donèron al riu.
A l'oèst se tròba lo pendís oriental de las montanhas Rocosas, amb de cimas notablas coma lo Mont Longs, lo Mont Evans, lo Mont Pikes e los Spanish Peaks, près de Walsenburg, al sud. Los rius d'aquesta region seguisson per l'èst, la region es cobèrta de bòsques e es parcialament urbanizada. Amb l'urbanizacion, demeniguèt l'esplecha dels bòsques per l'obtencion de fusta e lo pastoralisme, amb granda perda d'arbres. Durant la secada de 2002 aquesta zòna foguèt devastada per d'incendis forestièrs.
La montanha pus nauta de l'estat es lo Mont Elbert, amb 4401 m d'altitud.
Demografia modificar
Segon lo recensament de l'an 2000, Colorado aviá una populacion de 4 301 261 abitants. L'estat de Colorado, de son costat, estimava la siá populacion per l'an 2004 a 4 601 403. Entre 1990 e 2004 la populacion cresquèt de 39,7%, una creissença sonque superada en aqueste periòde per Arizòna e Nevada.
Economia modificar
L'economia de l'estat s'es desvolopada dempuèi la mitat del sègle XIX quand se desvolopèt l'agricultura d'irrigacion e, pus tard, a de fins d'aqueste sègle, l'elevatge comencèt d'aver una importància màger. Lo primièr desvolopament de l'industria èra basat en l'extraccion e lo tractament de minerals e de produches agricòlas. A l'ora d'ara aquestes produches son: bovins, blat, lach, milh e fen.
Dins la segonda part del sègle XX los sectors de l'industria e servicis s'espandiguèron fòrtament. L'economia de l'estat se diversifiquèt notablament per la concentracion d'industrias de la recerca e de las nautas tecnologias. D'autras industrias d'importància en Colorado son l'agroalimentari, l'equipament de transpòrt, maquinària, de produches quimics, minerals coma aur e molibdèn, e lo torisme. Denver es en mai un important centre financièr del país.