|
* Los ''Quaestores paricidii'' per l'[[assassinat]].
Qualques foncionaris especials, nomenats los tres ''[[Viri Nocturni]]'' s'ocupan de las questions en relacion amb encendis nocturnsnocturnes, polícia de seguretat e vigilància de lalas execucions.
La [[tortura]] se podiá s'aplicar solament contra los [[esclau]]s.
La [[detencion preventiva]] èra la nòrma generala.
La [[pena capitala]] èra aplicableaplicabla a quintota atemptava a la patz publica e per d'autres delictes. Aviá divèrsas formas:
* Los falses testimònis èran getats de naut.
* Los rapinaires èran penjatpenjats.
* Los encendiaris èran cremavacremats vius.
Existissiá lo [[drech de recors]] (''[[provocatio]]''). La [[Drech de gràcia|gràcia]] concernissent lo pòble.
Qualques tipes especials de gràcia:
* Aquel que s'agenolhava davant un capelanprèire de [[Jupitèr (mitologia)|Jupitèr]] podiá pas èsser executat pendent vint -e -quatre oras.
* Aquel que dintrava encadenat del sèuseu ostal deviá èsser desligat.
* El criminal que se dirigissiá a son execucion e que tombava als pès d'una [[vestala]] èra perdonat.
Las penas aplicadas mai frequentament èran las [[multa]]s (pagadas amb la liurason de [[buòu]]s o [[feda]]s) e la mòrt.
Las proceduras civilas èran jutjadas pel rei o per un comissari designat per aquel. La reparacion esse concretisavaconcretizava sovent per mejan de transaccion e quand se trobava pas un acordiacòrdi la pena (''[[poena]]'') èra fixada pel jutge.
En cas de raubariá lo panaire podiá pagar una reparacion satisfasenta. Quand podavapodiá pas o que la reparacion èra pas possiblepossibla lo raubaire venguètveniá esclau de raubariá. En cas de difamacion se contractava una indemnizacion. EnDins los cases de nafrada se podiá reclamar lo [[Talion]] (es dea dire provocar lo meteis damatge).
Las leis evolucionèron fins a que e raubaire subtat en fraguéncia podavapodiá se liurar d'una condemnacion en pagant ello doble de çò que raubètqu'aviá raubat.
La [[Lei Petalia]] tanben modifiquèt la procedura executoriaexecutòria contra los endeutasendeutats.
La disposicion entre vius vendrà illimitada, e ello consentiment popular pels actes ''mortis causa'' (testament) serà suprimit.
Quand lo paire de familha efectuava tres vendas successivas, sens efectuar cap de compra, lo filh se podiá s'emancipar se se tal èra son desir. D'aquò derivarèt l'emancipacion legal concedida pel paire a un filh, sens que satisfaga la causa qu'abans deviá motivar.
Lo matrimòni civil èra consagrat e un impòst pels celibataris èra establit.
L'establiment d'un magistrat especial de Polícia (son domeni d'accion èra espandit sus tota Itàlia) nomenat ''Edil'', li es transferit l'autoritat sus los litigis relatius a las compras e ventasvendas suls mercats publics (de produches, bestials, esclaus...). Sa juridiccion concernissiá tanben d'altrasautras questions d'ordreòrdre publucpublic que podián èsser sancionadas amb de multas.
Per las classas maipus baissasbassas, e per de delictes menors, existienexistissián elslos ''Triunviri'' o Jutges Nocturns (''Tres viri nocturni'') dels quals leslas competènciescompeténcias vananèron anar augmentantaumentant, ie van passar a ser elegits en el Comicis tribunats des del [[289 aC]].
Pels afars civils menors dins las ciutats assubjectits (''civites sine suffragio'') se teniá de magistrats nomenats ''Jutges Menors'', que lalor competéncia s'espandiáespandissiá tanben fòra tota Itàlia.
Los magistrats definissiandefinissián lo punt del drech (''ius'') mas son aplicacion (''judicium'') tocava a un autre ciutadan. Mas lo judicis lents e complicats èran limitatlimitats a d'afars excepcionals, e pels esclaus e gents de classa social baissabassa s'aplicava una procedura maipus corta.
Segon lo '''drech roman''' la proprietat, mòble o immòble, èra subretot transmissibletransmissibla entre vius (''inter vivos'') o a causa de mòrt (''mortis causa''). La femna aviá la plena disposicion dels seus bens e jos [[Claudi]] èra liurada de la tutèla dels òmes de la familha. Dins las transmissions per causa de mòrt l'[[eretatge]] se fasiá a parts igualasegalas entre totes los filhsenfants e una part igualaegala a aquela de cada filhenfant per a la [[veus]]a. Lo consentiment popular pels testaments aviá desaparegut e s'establiguèt una [[drech de succession|taxa]] fixa consistent en un quart de la part dels bens. QuanQuand moriámorissiá una fenmafemna tanben eretavan sos filhsenfants e pas sos fraires o parents cercles pròche del sèxe masculin. Amb [[Tit Flavi]] establiguèt que l'eretatge de quin que siá persona podavase paspodiá èsserpas contestatcontestar aprés cinc ans passats. La proprietat èra pas assubjectida levat cases de servituds impausadas (drechs de passada, de pastura, etc...). En cas de deute la proprietat èra engatjada al profèit del creditor que deviá l'administrar coma la seuna mas sens poder l'alienar fins al complet termine fixat per a la devolucion del pagament del deute; se lo deute èra pagat, lo [[creditor]] deviá de retornarrendre la proprietat, mas en cas contrari ne dispausava en plenitud.
Los contractes amb l'[[Estat]] se materializan per d'obligacions dels ciutadans e pòdon èsser caucionar (''praevides''). Lo contracte de maridatge (un paire promet sa filha en matrimòni) en cas qu'èra pas realizat, supausava una indemnizacion qu'elque lo paire deviá pagar. La venda (''mancipatio'') se realizava al meteis temps amb liurament del ben e del prètz e davant testimònis, e alara èra perfèita. Se se realisavarealizava pas los tèrmes dels acòrdis lo contravenent deviá convéncer d'esperel l'autra partida de la malafacha. Lo [[prèst]] èra tanben la mesa a dispausiciondisposicion d'una soma davant testimònis e l'obligacion (''nexum'') èra la restitucion del [[Capital (economia)|capital]] mai los interèsses. Se lo deute èra fachafach amb l'Estat e lo l'endeutat defalhent, sos bens èran venduts. Se lo deute èra fachafach amb un particular, la reclamacion d'aquela (''vindiciae'') deviá èsser examinada de per abans. Per cada [[litigi]] examinat se demanda un acompte d'en primièr (''Sacramentum'') que perdiá la partida condemnada e èra equivalent a 20% de la valor del litigi, que demorava a l'''Aerarium'' (tresaur public). La partida perdent aviá trenta jorns per pagar; se los'o fasiá pas, lo recors èra la via d'execucion e se li obligava a pagar levat qu'apòrte nòus testimònis per justificar son drech (''vindex''). Se pagavan totjorn pas o noo podiá lopas far, perdiá pas la libertat, mas los bens que possedissiá.
Los prèstes amb interès èran limitats a una quantitat maximala calculada suls densbens de l'endeutat (benlèu lo maximum èra 50% de la valor dels bens). L'infraccion èra un delicte d'usura perseguit per las leis. Lo tipestipe d'interès èra limitat e l'interès total podiá pas excedir lo capital primitiu. Una lei regulava la tutèla. Los esclaus podián èsser liberats. Lo desliurament podiá èsser privat (en aquel cas llo '''amomèstre'' aviaaviá drech ade se retractar e de reprendre l'[[esclau]]), o public (en aquel cas èra perpetuala e irrevocableirrevocabla).
Lo litigi podiá èsser estatuit per un jurament sus la decision del litigi se aquel que lo fasiá èra considerat un òme onèst. En cas de manca de pròva en un procès, ganhava aquel qu'èra considerat maspus onèst, e se ambedós foguèron considerats parelh, ganhava lo planh de l'acusat. Pasmens dins aquela procedura se permetiá pas l'intervencion de ''Laudatores'' (gents de bona reputacion que se declarava en favor de l'acusat). Lo nombre d'avocats per afar èra limitat e tanben lo temps del plaidejament. Los onoraris dels avocats, limitats per Claudi a cencent pèças d'aur, venguèron liures a partir delde [[Neron]] (liures mai rasonables) que d'un autre costat declarèt la justícia gratuita.
Los plaids, lents e complicats, se limitavan a qualques afars excepcionals e per los esclaus e gents de classa sociala bassa s'aplicava un procediment maspus cort.
La [[tortura]] se podiá solament s'aplicar pas qu'als esclaus. La detencion preventiva èra la nòrma generala. Las penas aplicadas mai frequentas èran las multas e la mòrt.
Lo drech de recors al pòble (''ius provocatio'') e d'indulgéncia, foguèt prepausat per l'[[Emperador]] mas foguèt suprimit per [[Caligula]]. Pendent lo govèrn de qualquequalques emperadors (dempuèi [[Tibèri]]) se podiá recórrer a la ''Lex Majestatis'' (que prohibissiáproïbissiá las ofensas a l'Emperador) pels plaids politics.
Dins los afars de nafras e d'autres se podiá demandar lo [[talion]] (es dea dire provocar lo meteis damatge), mas l'acusat podiá recobrar la pena per una compensacion economica. Lo talion contunhavacontunhèt en teoria pendent l'EmperiEmpèri mas l'abséncia de referéncias al subjècte fa pensar que se'n fasiá pas recors en praticapractica.
ElLo raubaire podiá se podiá desliurar de la prison en pagant ello doble de çò quequ'aviá raubètraubat. Al contrari un criminal podiá pas demorar liure contra pagament (o coma abans acceptar l'exili).
==Referéncias==
| 