Sufragi universal : Diferéncia entre lei versions

Lo '''sufragi universal''' consistís a dotar del drech de [[vòte]] tota la populacion adulta d'un [[Estat]], sens considerar de la raça, sèxe, cresenças o condicion sociala.

La basa del sufragi universal se faguèt a partir d'una evolucion ende la [[democracia]]. Aprés deAprès la [[Revolucion Francesa]] lo poder politic començava ade passar dins las mans de cambras deldels representants, e venguèt alara necessari de regular lo sistèma d'eleccion. E comencèron amb lo [[sufragi censatari]], ont votavan solament los òmes que satisfasián prerequisitsde condicions d'instruccion, rendarevenguts e classeclassa socialsociala; se passèt mai tardulteriorament pel [[sufragi masculin]] (segonda mitat del sègle XIX), ont podavanpodián votar totes los òmes que sabián legir e escriure. Fins arribar al [[sufragi femenin]] (principiscomençament del sègle XX), comprescomprés los analfabets e personas de totas leslas raças (segonda mitat del sègle XX).

== LimitasLimits al sufragi universal ==

PasmensMalgrat que siá considerat coma una basa de la democracia e una causa essenciala de tot sistèma politic modèrnmodèrne, lo sufragi universal foguèt pas aplicat dins qualques politicas, per qualques gropes de pression o regims politics.

Fòrça sistèmas, autoproclamats "universals" exclusentexcluson constitucionalament e legalament d'electors potencials. Atal, los ciutadans condemnats e [[Invaliditat#Incapacitat mentala|malauts mentals]] son exclusits de la populacion qu'a lo drech ade vòte, mas aquò se pòt pas èsser consideratconsiderar coma sufragi censatari.

Dins lo passat, fòrça societats negavan lo [[drech de vòtavòte]] sus la basa de las diferéncias de raça o etnia. Per exemple, pendent l'[[apartheid]] en [[Africa del Sud]], s'enebissiá lo drech de votarvote a las racasraças qu'èran pas blancablancas. atalAtal avantabans lalo periòde dels drets civils als [[Estats Units d'America]] meteisquitament se los [[afroamericans]] tecnicament avián lo drech de vòtavòte se negava lor exercici per intimidacions o d'autres mejans. Lo [[Ku Klux Klan]], format aprèp de la [[Guèrra Civila Americana|Guèrra civilaCivila dels Estats Units]], foguèt una de las organizacions que va promòurepromoguèt aquela mission.

I aguèt de periòdes ont los militars foguèron exclusits del drech de vòte. Aquela privacion del drech de vòte impausada dins qualques païses (per exemple, en [[França]] pendent la III{{a}} Republica) a de motius complèxes. D'un costat, foguèt per empachar la pression dels oficials suls soldats, que poirián perturbar lo vòte (Aquòçò que auriáseriá pogut arribar pendent lo Consolat o lo II{{nd}} EmperiEmpèri en França e subretot dins qualques republicas sud -americanas actualas). D'un autre costat, èra d'evitar la intrusion de la politica en l'armada, perque poiriá dometjarendamatjar la disciplina militarmilitara.

== Sufragi universal directdirècte e indirectindirècte ==

Lo sufragi universal se pòt s'efectuar d'un [[vòte dirècte|biais dirècte]] quand lo còscòrs electoral designa dirèctament son o sos representants, o d'un [[vòte indirècte|biais indirècte]] quand lo còscòrs electoral designa un collègi restrench de personas elegidas (« [[grand elector|grands electors]] »), que a lor torn designa lo o los representants. Lo [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] o los [[Senat francés|senators]] franceses son designats al sufragi unversaluniversal indirècte.

| Lo sistèma de 1891, exclusiá femnas, sens lar, capelans, militars e illiterats.

| Sufragi masculin de 1869 a 1923 e dins la [[Segonda Republica Espanhòla]]. Lo 19 de Novembrenovembre de 1933 las femnas obtenguèron lo drech. Revocat pendent [[Francisco Franco|Franco]] (1939–1975) e tornètrestablit en 1977.

| Sufragi universal per totes los adultsadultes masclesòmes e femèlesfemnas

| Primièras eleccions en 1956; Lo sufragi femenin coincidíscoïncidís amb l'aboliment de l'obligacion de saber legir.

| Sufragi femenin en 1894, mas pas universal, un primièr ''Estat'' permètpermet a las femnas a d'èsser candidatas al parlamentParlament, los autres entre 1899 e 1908. Los IndigènsIndigènas Australians èran autorizat a votar dempuèi 1902 mas amb de restriccions, levadas completament en1963.

| Lo 19{{n}} amandamentemendament espandiguèt a las femnas lo drech de vòte en 1920, e pels American d'Africa amb lo 15{{n}} Amandamentemendament en 1870. Pasmens fòrça Estats del Sud impausavan de condicions per èsser afranquits als paures e negres coma taxas per votar, tèststèstes de legirlectura e exigéncias burocratica. Lo ''Civil Rights Act'' de 1964 faguèt executar lo 15{{n}} Amandamentemendament, e aquel meteis an year lo 24{{n}} Amandamentemendament n'acaba amb la taxa per votar; lo passatge cap al sufragi universal se faguèt amb lo ''Voting Rights Act'' de 1965 del Congrès.

| 1930: Sufragi per las femnas blancas. Del temps de l'[[Apartheid]] (1948–1994), los Negres e MestisesMestisses avián pas lo drech de vòte.

| Sufragi mascle en 1973, alara que lo parlamentParlament foguèt suspendut e dissolgut en 1975 per prèp de 30 ans.