Calendièr julian : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
m robot Modifie: ba:Юлиан календары |
mCap resum de modificació |
||
Linha 6 :
Lo calendièr julian es un [[calendièr solar]]. Compta 12 [[mes]]es de 29, 30 o 31 [[jorn]]s que conduson a un total de 365 jorns per una [[annada comuna]].
Per melhor
=== Mes ===
Linha 85 :
=== Refòrma juliana e adopcion ===
Coma ''[[Pontife|pontifex maximus]]'', [[Juli Cesar]] aviá la carga de fixar lo començament de cada annada. La refòrma juliana foguèt introducha a son iniciativa en [[-46]] e dintrèt en vigor en [[-45]], siá en 709 ''[[ab urbe condita]]'' dins lo [[calendièr roman]]. Foguèt causida aprèp consultacion amb l'[[astronòm]] [[Sosigèni d'Alexàndria]] e probablament concebuda per
La primièra etapa de la refòrma foguèt lo realinhament del
Los meses julians foguèron formats en apondent dètz jorns a una annada romana comuna prejuliana de 355 jorns, condusent a una annada de 365 jorns : dos jorns foguèron aponduts a ''januarius'' (genièr), ''sextilis'' (agost) e ''december'' (decembre), un a ''aprilis'' (abril), ''junius'' (junh), ''september'' (setembre) e ''november'' (novembre). Los meses prenguèron las longors qu'an actualament dins lo calendièr gregorian.
Linha 96 :
=== Correccion d'August ===
Quitament se l'[[intercalacion]] juliana èra mai simpla que la del calendièr roman precedent, foguèt aparentament mal aplicada al començament. Los [[pontif]]s — lo grop de preires encargat de manténer lo calendièr dins la societat romana e responsable de l'aplicacion del calendièr novèl — comprenguèron aparentament mal l'[[algoritme]] e apondèron un jorn intercalar cada tres ans, e non pas cada quatre ans. [[August]] corregiguèt aquel problèma aprèp 36 ans en sautant mantun jorn intercalar per tornar alinhar l'annada, puèi en aplicant la frequéncia corrècta.
La seguida de las annadas bissextilas d'aquel periòde es pas balhada explicitament per cap de font anciana, quitament se l'existéncia d'un cicle triannadièr es confirmada per una inscripcion datant de [[-9]] o [[-8]]. Lo cronologista [[Joseph Scaliger]] establiguèt en [[1583]] que la refòrma d'August foguèt instituida en -8 e
D'autras solucions son estadas prepausadas. En 1614, [[Johannes Kepler|Kepler]] emetèt l'ipotèsi que la seguida corrècta èra [[-43]], [[-40]], [[-37]], [[-34]], [[-31]], [[-28]], [[-25]], [[-22]], [[-19]], [[-16]], [[-13]], [[-10]], 8, 12, etc. En [[1883]], lo cronologista alemand Matzat prepausèt [[-44]], [[-41]], [[-38]], [[-35]], [[-32]], [[-29]], [[-26]], [[-23]], [[-20]], [[-17]], [[-14]], [[-11]], [[4]], 8, 12, etc., sus la basa d'un passatge de ''[[Dio Cassius]]'' mencionant un jorn intercalar en -41 supausadament « contrària a la règla [de Cesar] ». Dins les [[annadas 1960]], Radke argumentèt que la refòrma foguèt instituida quand August venguèt ''pontifex maximus'' en -12, suggerent la seguida [[-45]], -42, -39, -36, -33, -30, -27, -24, -21, -18, -15, -12, 4, 8, 12, etc. Dins totes los cases, lo calendièr roman foguèt alinhat tornarmai amb lo calendièr julian a partir del 26 de febrièr [[4]] ; amb la solucion de Radke, tre lo 26 febrièr [[-1]].
Linha 107 :
En rason de la contribucion importanta de Juli Cesar e d'August al calendièr, ''quintilis'' foguèt renomenat ''julius'' en [[-44]] e ''sextilis'', ''augustus'' en [[-8]]. ''Quintilis'' foguèt rebatejat en onor de Cesar perque s'agissiá del mes de sa naissença. Segon un senatus consult citat per [[Macròbe]], ''sextilis'' foguèt renomenat en onor d'August perque d'eveniments nombroses de son accession al poder se produsiguèron en aquel mes.
D'autres meses foguèron renomenats per d'autres emperaires, mas cap de cambiament sembla pas d'aver subreviscut a lor mòrt. [[Caligula]] nomenèt ''september'' en ''[[germanicus]]''. [[Neron]] nomenèt ''aprilis'' en ''neroneus'', ''maius'' en ''claudius'' e ''junius'' en ''germanicus''. [[Domician]] nomenèt ''september'' en ''germanicus'' e ''october'' en ''domitianus''. ''September'' tanben foguèt nomenat ''antoninus'' (en onor d'[[Antonin lo Piós]]) e ''tacitus'' (per [[Marcus Claudius Tacite]]), ''november'' en ''faustina'' ([[Faustina l'Anciana]]) e ''romanus''. [[Comòde (emperaire)|Comòde]] rebategèt la totalitat dels dotze meses per sos noms e designacions : ''amazonius'', ''invictus'', ''felix'', ''pius'', ''lucius'', ''aelius'', ''aurelius'', ''commodus'', ''augustus'', ''herculeus'', ''romanus'' e ''exsuperatorius''.
[[Carlesmanhe]] renomenèt tanben los meses en [[vièlh naut alemand]], mas aquela operacion foguèt pus perena que la dels emperaires romans. Aqueles noms foguèron utilizats fins al sègle XV en [[Alemanha]] e als [[Païses Basses]], e fins al sègle XVIII amb qualques modificacions. De genièr a decembre : ''Wintarmanoth'', ''Hornung'', ''Lentzinmanoth'', ''Ostarmanoth'', ''Wonnemanoth'', ''Brachmanoth'', ''Heuvimanoth'', ''Aranmanoth'', ''Witumanoth'', ''Windumemanoth'', ''Herbistmanoth'' e ''Heilagmanoth''.
Linha 117 :
Lo calendièr julian foguèt d'utilizacion comuna en Euròpa e en [[Africa del Nòrd]] de l'epòca de l'[[Empèri Roman]] fins a [[1582]], quand lo [[papa]] [[Gregòri XIII]] promulguèt lo [[calendièr gregorian]]. Aquela refòrma èra renduda necessària per l'excès de jorns intercalars del sistèma julian per rapòrt a las [[sason]]s astronomicas. En mejana, los [[solstici]]s e los [[equinòcci]]s avançan d'11 minutas per an per rapòrt a l'annada juliana. [[Iparc (astronòm)|Iparc]] e benlèu [[Sosigèni d'Alexandria|Sosigèni]] ja avián pres consciéncia d'aquel problèma, mas, visiblament, foguèt pas jutjat important a l'epòca de la refòrma juliana. Çaquelà, lo calendièr julian se descala d'un jorn en 134 ans. En 1582, èra descalat de dètz jorns a respècte dels fenomèns astronomics, una complicacion problematica pel calcul de la data de [[Pascas]], la quala es fondamentala dins lo [[calendièr liturgic crestian]] e que se deu produire aprèp l'[[equinòcci vernal]].
Lo calendièr gregorian foguèt lèu adoptat pels païses majoritàriament [[catolic]]s (Espanha, França, Polonha, Portugal, la màger part d'Itàlia, etc.) : en França, per exemple, [[Enric III de França|Enric III]] faguèt seguir lo dimenge 9 de decembre de 1582 pel diluns 20 de decembre de 1582. Los païses [[protestant]]s seguiguèron mai tard e los païses ortodòxes encara aprèp. Dins l'[[Empèri Britanic]], lo 2 de setembre de 1752 foguèt seguit pel 14 de setembre de 1752. Entre 1700 e [[1712]], [[Suècia]] utilizèt un [[Calendièr suedés|calendièr julian modificat]], e adoptèt lo calendièr gregorian en [[1753]]. [[Russia]] utilizèt lo calendièr julian fins a 1918 (als tèrmes d’un decret del Conselh dels Comissaris del Pòble del 24 de genièr de 1918 e conformament al qual un escart de 13 jorns sul calendièr tradicional julian, èra decretat. Atal, lo 31 de genièr de 1918 foguèt seguit non pas pel 1èr mas pel 14 de febrièr), aprèp la [[
Se totes los païses ortodòxes (la màger part en Euròpa de l'Èst e del Sud-Èst) an adoptat lo calendièr gregorian abans 1927, es pas lo cas de lors Glèisas nacionalas. En mai de 1923, un sinòde a [[Istambol]] prepausèt un [[calendièr julian revisat]], constituit d'una partida solara identica al calendièr gregorian (e qu'o demorarà fins a 2800) e d'una partida lunara calculant la data de Pascas per observacion astronomica a [[Jerusalèm]]. Totas las Glèisas Ortodòxas refusèron la partida lunara ; gaireben totas las Glèisas Ortodòxas actualas contunhan de celebrar Pascas segon lo calendièr julian (la [[Glèisa Ortodòxa de
La partida solara del calendièr julian revisada foguèt acceptada sonque per qualques Glèisas Ortodòxas, dins l'esper d'un dialòg melhor amb la Glèisa d'Occident : lo [[Patriarcat Ecumenic de Constantinòple]], los patriarcats d'[[Patriarcat Ortodòxe d'Alexàndria|Alexàndria]] e d'[[Patriarcat Ortodòxe d'Antiòquia|Antiòquia]], las Glèisas Ortodòxas de [[Glèisa Ortodòxa de Grècia|Grècia]], [[Glèisa Ortodòxa de Chipre|Chipre]], [[Patriarcat de Romania|Romania]], [[Arquidiocèsi de Varsòvia, Metropòla de Polonha tota|Polonha]], [[Patriarcat de Bulgaria|Bulgaria]] (en 1963) e [[Glèisa Ortodòxa en America|America]] (de parròquias d'aquesta darrièra an encara drech d'utilizar lo calendièr julian). Las Glèisas Ortodòxas de [[Patriarcat Ortodòxa de Jerusalèm|Jerusalèm]], [[Patriarcat de Moscòu e de Russia tota|Russia]], [[Glèisa ortodòxa macedoniana|Macedònia]], [[Glèisa Ortodòxa Sèrba|Serbia]], [[Catolicossat-Patriarcat de Georgia tota|Georgia]] e [[Glèisa de Kiev e de Rus' tota|Ucraïna]] contunhan d'utilizar lo calendièr julian (e mai qualques Glèisas esquismaticas, [[Ortodòxas vièlhs calendaristas|vièlhas calendaristas]]). Festejan per exemple la [[Nativitat]] lo [[25 de decembre]] julian, es a dire lo [[7 de genièr]] gregorian fins a 2100. De parròquias occidentalas de la [[Patriarcat de Moscòu e de Russia tota|Glèisa Ortodòxa Russa]] celèbran la Nativitat lo 25 de decembre georgian, e mai las del [[Diocèsi ortodòxe bulgar en America]], abans e aprèp lo transferiment en 1976 d'aquel diocèsi de la [[Glèisa Ortodòxa Russa fòra frontièras]] a la [[Glèisa Ortodòxa en America]].
| |||