Chimpanzé : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut
Jiròni (discussion | contribucions)
Cap resum de modificació
Vivarés (discussion | contribucions)
Linha 91 :
===Istòria===
 
Los africans an contactes amb chimpanzés dempuèi millenaris. Los chimpanzés foguèron [[Animal de companhiá|animals de companhiá]] pendent sègles per qualques africans, especialament al [[Republica Democratica de Còngo|Còngo]]. Lo primièr contacte enregistrat d'europèus amb chimpanzés es a l'[[Angòla]] actual pendent los ans 1600. Lo jornal de l'explorator portugués [[Duarte Pacheco Pereira]] (1506), conservat a l'Archius Nacional Portugués (''Torre do Tombo''), es probablament lo primièr document europèu mostrant que los chimpanzés fabricavan los seus pròprespròpris espleches rudimentaris.
 
La primièra utlizacionutilizacion del nom "chimpanzé" es pasmens atestatatestada fins a 1738. Lo nom s'obten d'un tèrme de la lenga [[Tshiluba]], "kivili-chimpenze", qu'es e lo nom local de l'animal. Los biologistas explican ''Pan'' coma lo nom de genre de l'animal. Los chimpanzés, atal coma d'autres monins tanben semblan d'èsser estatestats coneguts pels escrivans occidentalesoccidentals en tempses ancians, mas principalament per mejan de mites e legendas, principalament a travèrs de comptes fragmentats e incomplètesincomplèts d'aventuraires europèus. Los monins son mencionats entre autre per [[Aristòtel]], o la [[Bíblia]], ont los monins e [[baboïn]]s se descrivon coma èsser estat reculhits pel [[rei Salamon]] (libre primièr del reis).
 
Quand los primièrs chimpanzés foguèron transportats al continent Europèueuropèu, los scientifics Europèuseuropèus notèron l'inexactitud de las descripcions ancianas, que disiandisián sovent que los chimpanzés avián banas e batas. Los primièrs chimpanzés transcontinentals venguèron d'[[Angòla]] e foguèron ofèrts a Frederick Henry, Prince d'Orange en 1640. Los scientifics que examinèron aqueles especimens escasses daissèron perplexes e los descriguèron lo primièrs chimpanzés coma "[[Pigmèu]]s" e notèron las similituds claras dels animals amb los umans. Las doas decennias venentas un certan nombre de specimens foguèron importats cap a Euròpa, subretot comprats per diverses pargues zoològicszoologics coma divertiment pels visitants.
[[Imatge:HugoRheinholdApeWithSkull.DarwinMonkey.2.jpg|thumb|left|100px|L'"Affe mit Schädel" (monin amb crani) de [[Hugo Rheinhold]] es un exemple de coma foguèron vistes los chimpanzés al fin del sègle XIX.]]
[[Seleccion Naturala|La teoria de Darwin de seleccion biologica]] (publicada el 1859) e dins lo vam de la [[Biologiabiologia]] suscitèron l'interès scientific pels chimpanzés, que menanèt finalament a d'estudis nombrosasnombrós dels animals salvatges e en captivitat. Los observators de chimpanzés a l'epòca foguèron subretot interessats pel [[comportament]] e de mai que teniá a veire amb aquel dels umans. Aquò se faguèt dins unsun sens mens scientific estricte e desinteressat de que poiriá sonar, s'agissiá de determinar fin finala se òc o non los animals avianavián de traches que de poirián considerar coma 'bons'; l'intelligéncia dels chimpanzés foguèt sovent exagerada significativament, amb l'exemple de l'"Affe mit Schädel" (monin amb crani) de [[Hugo Rheinhold]] (vejatz l'imatge), ont un chimpanzé aparentament cultivat contempla un crani. Arribèt a i aver fins a un programa redigit per domesticar chimpanzés per loslor far far divèrses prètzfaches domestics . (p.ex. trabalh dins la fàbricafabrica). A la fin dels ans 1800 los chimpanzés demoravan coma un mistèri pels umans, amb una informacion scientifica fòrça pauc objectiva disponible.
 
Lo sègle XX foguèt una edat nova de recerca scientifica dins lo comportament dels chimpanzés. Abans de 1960, gaireben se sabiá pas res sul comportament dels chimpanzés dins son abitat natural. En julhet d'aquel an, [[Jane Goodall]] comencèt dins lo bosque Gombe de [[Tanzania]] a viure entre los chimpanzés, ont subretot estudièt los membres de la Comunitat del chimpanzés Kasakela. Sa descobèrta que los chimpanzés fasián e utilizavan d'espleches foguèt novèla, alara que se considerava abans que los umans foguèronèran l'unica espècia que podián far aquò. Los primièrs estudis mai progressius suls chimpanzés foguèron dirigits subretot per Wolfgang Köhler e Robert Yerkes, los dos èran de psicològs celèbres. Aqueles òmes coma lors collègas establiguèron que los estudis de laboratòri suls chimpanzés se centravan especificament a aprendre sus las abiletats intellectualas del chimpanzés, mai que mai la solucion de problèmas. Aquò plan segur implicava de pròvas basicas, practicas de laboratòri, qu'exigissián una capacitat intellactuala fòrça nauta (coma resòlvre lo problèma d'obtener una [[banana]] defòra de portada). Notablement, Yerkes tanben faguèt fòrça observacions de chimpanzés salvatges qu'enriquiguètenriquiguèron fòrça la compreneson scientifica dels chimpanzés e son comportament. Yerkes estudiguètestudièt los chimpanzés fins a la [[Segonda Guèrra Mondiala]], mentretant Köhler aprèp cinc ans d'estudi publiquèt sa celèbra ''Mentalitat dels Monins'' en 1925, finalament conclusent que {{cita|los chimpanzés manifèstan un comportament intelligent del tipestipe general familharfamiliar pels èssers umans... un tipestipe de comportament que passa per èsser especificament umanauman" (1925). <ref> The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior, Jane Goodall, ed: Belknap Press of Harvard University</ref>
 
En agost de 2008 l'exemplar del ''Jornal American de Primatologia'' comuniquèt los resultats d'un estudi d'un an al Pargue Nacional de Mahale Mountains de Tanzania que metèt en evidéncia que los chimpanzés se tròban malauts de malautiás viralas contagiòsascontagiosas que contractèt probablament los umans. Las recercasrecèrcas molecularas, microscopicas e epidemiologicas demostrèron que los chimpanzés que vivon dins lo ParguaPargue Nacional de Mahale Mountains trapèron una malautiá respiratòria qu'es probablament provocada per un variant d'un paramixovirus uman.<ref>[http://newswise.com/articles/view/541407/ Newswise: Researchers Find Human Virus in Chimpanzees]</ref>
 
==Vejatz tanben==