Sèrbocroat : Diferéncia entre lei versions

<!-- Article redigit en lengadocian -->

Sonan '''sèrbocroat''' (o rarament ''croatosèrbe'') (nom autoctòn: ''srpskohrvatski = српскохрватски, hrvatskosrpski = хрватскосрпски'') l'ensemble format per quatre [[lengas eslavas]]: lo [[croat]], lo [[bosnian]], lo [[montenegrin]] e lo [[sèrbe]]. Totas quatre son fòrça similaras e mutualament intelligiblas. Lo sèrbocroat es doncas un [[diasistèma]] e las quatre lengas que lo compausan, croat, bosnian, sèrbe e montenegrin, son de [[lenga per elaboracion|lengas per elaboracion]].

 

En efièch, dempuèi l'independéncia de [[Croàcia]] en [[1991]] e de [[Bòsnia e Ercegovina]] en [[1992]], puèi de [[Montenegro]] en 2006, lo sèrbocroat es pas pus reconegut enlòc per lenga oficiala. Se reconeisson sonque quatre lengas distintas, que caduna ten la sieuna nòrma pròpria, e mai demoren fòrça semblantas:

* Lo [[croat]] es la lenga oficiala de [[Croàcia]] e de la comunitat croata de [[Bòsnia e Ercegovina]]. S'escriu sonque en [[alfabet latin]].

* Lo [[bosnian]] (o mens oficialament [[bosniac]]) es la lenga oficiala de la comunitat "musulmana" (dicha "bosniaca") de [[Bòsnia e Ercegovina]]. S'escriu sonque en [[alfabet latin]] e mai se pòsca teoricament escriure tanben en [[alfabet cirillic]].

* Lo [[sèrbe]] es la lenga oficiala de [[Serbia]] e de las comunitats sèrbas de [[Croàcia]] e de [[Bòsnia e Ercegovina]]. S'escriu indiferentament en [[alfabet cirillic]] o en [[alfabet latin]]. Pasmens, la novèla Constitucion de la Republica de Serbia estipula que sol lo cirillic es oficial.

 

 

 

 

Lo diasistèma sèrbocroat se compausa de tres grands dialèctes, que lor nom ven de la forma que i pren l'interrogatiu "qué": lo ''štokavski'' ("qué" i se ditz ''što'' o ''šta''), lo ''kajkavski'' (i se ditz ''kaj'') e lo ''čajkavski'' (i se ditz ''čaj''). La mapa o mòstra, lo ''štokavski'' es de fòrça lo mai important dels tres, que cobrís Serbia, Montenegro, Bòsnia e una brava mitat de Croàcia. Lo ''kajkavski'' es lo dialècte de la region de Zagreb, amb d'unes parlars que fan transicion amb l'eslovèn, e lo ''čajkavski'' se parla en [[Ístria]] e dins de parts de la Croàcia occidentala e de [[Dalmàcia]] (Zadar, Split).

 

La mapa mòstra que lo ''štokavski'', al sieu torn, se parteja en tres grands sotadialèctes, definits segon la realizacion de la vocala ''jat'' de l'ancian [[eslau]]. Aquela vocala se pronóncia al jorn d'avuèi coma una ''e'' longa dins la màger part de [[Serbia]]: aquò's l<nowiki>'</nowiki>''ekavski''; ''je'' o ''ije'' (segon la sieuna plaça dins lo mot) en Croàcia, en Montenegro, al sud-oèst de Serbia e dins la màger part de Bòsnia: aquò's lo ''jekavski''; e ''i'' dins d'unes parçans de Bòsnia e de Croàcia: aquò's l<nowiki>'</nowiki>''ikavski''.

 

La mapa mòstra tanben una extension del ''jekavski'' de cap a l'oèst, al detriment de l<nowiki>'</nowiki>''ikavski'' que lo sieu domeni s'es trobat copat en dos. Aquela extension se deu a las migracions provocadas per las invasions otomanas. Un dels dialèctes ''jekavskis'' que s'espompiguèt bravament amb aquel fenomèn de las migracions es lo d'Ercegovina orientala (cf. ''infra''). Aquelas migracions çaquelà explican la preséncia d'una fòrta minoritat sèrba en Croàcia, mas fòrça croats an un dialècte local ''jekavski'' tanben.

 

 

I a de diferéncias lexicalas dins lo domeni sèrbocroat, e al sen d'aqueste dins lo domeni ''štokavski'', coma i n'a dins totas las lengas e subretot las qu'an pas conegut un procèssus d'estandardizacion multisecular (pensem a l'occitan "Nadal"/"Nadau" vs. "Calendas"/"Chalendas", per citar pas qu'un exemple). Pasmens, la difusion de la '''lenga''' (nòrma) sèrbocroata per l'escòla e los mèdias, ni per l'emplec de variantas diferentas dins cada republica, a difusat un ''neo-štokavski'' aplanador de fòrças diferéncias, almens iperdialectalas. De diferéncias màgers subsistisson, que los locutors i tenon fòrt e mòrt coma caracteristica de lor "varianta", e dempuèi 1991-92 de lor "lenga". Per exemple, "setmana" se ditz''tjedan'' en croat e ''sedmica'' (''седмица'') en sèrbe, e en bosnian, "pan" se ditz ''kruh'' en croat e ''hleb'' (''хлеб'') en sèrbe e en bosnian, ''hljeb'', qu'es lo meteis mot mas jos la sieuna forma ''jekavski''. Los noms dels meses, en sèrbe e en bosnian, son los noms internacionals (''januar'' (''јануар''), ''februar'' (''фебруар''), ''mart'' (''март'')...) e en croat son de noms eslaus autentics (''siječanj'', ''veljača'', ''ožujak''...).

 

 

Dialectalament, la còsta croata (region de [[Dalmàcia]]) e la de Montenegro coneisson tanben de manlèus a l'[[italian]].

Tanben, fòrças divergéncias entre sèrbe e croat venon de las causidas diferentas davant los neologismes e la formacion dels mots scientifics e tecnics (cf. ''infra'').

 

Abans l'esclatament de [[Iogoslavia]] en [[1991]]-[[1992]], se considerava que i aviá una '''lenga sèrbocroata''' unica. Dins la primièra Iogoslavia de 1918 a 1941, s'i englobava lo quite eslovèn (considerat com lo sèrbocroat parlat en Eslovènia), que lo regim comunista restabliguèt lenga ni cort ni costièr.

 

 

 

 

Ljudevit Gaj (1809-1872) e Vuk Stefanović Karadžić (1767-1864) son los reformators, respectivament, del croat e del sèrbe. Fins al XIX^en sègle, los croats escrivián lors parlars en alfabet latin e d'un biais fonetic, los sèrbes escrivián dins una lenga sabenta, en alfabet cirillic mas amb una ortografia complicada. Ljudevit Gaj alenguèt los sieus compatriòtas a abandonar lo ''čajkavski'' e lo ''kajkavski'' e a utilizar los parlars ''jekavskis'' de Croàcia, perque aquestes pus pròches de la massa dels dialèctes sèrbocroats e tanben a causa de l'influéncia de la lenga literària ''jekavski'' de Dubrovnik. Vuk Karadžić, el, incitèt los sieus a escriure coma parlan (aquò's lo sieu famós eslogan: ''piši kako govoriš'' (''пиши како говориш''), "escriu coma parlas"), en cirillic e d'un biais quasi fonetic. Aquelas reformas fan la lenga escricha, siá en Croàcia siá en Serbia, accessibla al pòble, e permeton l'acòrdi de Viena (1850) pel qual maites escrivans dels dos pòbles s'engatjan a escriure la meteissa lenga amb dos alfabets diferents. Lo dialècte causit es lo jekavski de l'Ercegovina orientala (cf. ''supra''), que çaquelà Karadžić n'èra originari. Aquel acòrdi es la traduccion lingüistica de l'ideologia [[iogoslavisme|iogoslava]] que vòl unir los pòbles eslaus del sud en lucha per lor reconeissença.

Pasmens, i aviá tre 1850 una '''lenga''' sèrbocroata prèsta a servir de lenga comuna als croats, als sèrbes, als montenegrins e als eslaus musulmans, e qualques decennis aprèp, lo grand lingüista francés A. Meillet poiriá escriure, dins l'introduccion de la sieuna ''Grammaire de la langue serbo-croate'' ("Gramatica de la lenga sèrbocroata"): "Ni per lo sieu nom doble, lo sèrbocroat designa un sol tipe de parlars e una lenga literària unica".

 

 

Aquela lenga unida èra pas del tot unificada. Lo "reiaume dels sèrbes, croats e eslovèns" (SHS) proclamat en 1918, sonat ''reiaume de [[Iogoslavia]]'' a partir de 1929, assagèt d'espandir la nòrma ''ekavski'' dins tot lo país, en Croàcia e dins la quita Eslovènia (que çaquelà la sieuna lenga es ''ekavski'' per sa realizacion de l'anciana vocala ''iat'', mas clarament diferenciada del sèrbocroat). D'unes escrivans croats seguiguèron aquela tendéncia.

La Republica Federativa Socialista de Iogoslavia que s'establiguèt en 1945 aguèt una politica lingüistica plan mai egalitària: s'admetián doas grandas varietats egalas entre elas e d'amainatjaments dins cada republica. En Serbia s'escriviá en ''ekavski'' e en alfabet cirillic, mas tanben en alfabet latin (l'''ekavski'' en alfabet latin servissiá ''de facto'' de lenga oficiala dins los documents produsits per l'Estat federal), en [[Croàcia]] e en [[Bòsnia]], en ''jekavski'' e en alfabet latin, e en [[Montenegro]] en ''jekavski'' e en alfabet cirillic.

 

Un d'aqueles amainatjaments èra en efièch la libertat d'utilizar l'[[alfabet latin]] o l'[[alfabet cirillic]]. Lo cirillic l'utilizavan sustot los sèrbes e montenegrins (mas utilizavan l'alfabet latin tanben).

 

 

 

Coma aquelas letras latinas novèlas èran fòrça utilas per transcriure las lengas eslavas, los eslovèns las faguèron servir tanben (a l'excepcion de ''ć'' que correspond a un fonèma qu'existís pas dins lor lenga).

 

 

 

Pasmens, la tendéncia recenta del croat es a l'acceptacion dels anglicismes ligats al monde modèrne e a las tecnologias novèlas.

 

 

 

Totjorn a prepaus dels mòts estrangièrs, lo [[croat]] e lo [[sèrbe]] divergisson per çò qu'es de l'adaptacion dels noms pròpris estrangièrs. Lo [[croat]] los intègra sens cap de modificacion ortografica: ''Victor Hugo'', ''Rambouillet'', ''Bill Clinton'', ''Amnesty International''... Los sèrbes, aplicant dins los quites noms pròpris la devisa "''Piši kako govoriš''" (cf. ''supra''), escrivon eles ''Victor Igo'' (''Виктор Иго''), ''Rambuje'' (''Рамбује''), ''Bil Klinton'' (''Бил Клинтон''), ''Amnesti Internešenel'' (''Амнести Интернешенел'')... Pòt susprene los estrangièrs, mas los sèrbes contunhan uèi encara de practicar sistematicament aquelas transcripcions.

 

 

Balham lo tèxte que seguís, d'en primièr dins un parlar ''ikavski'' de la region de [[Dalmàcia]], en [[Croàcia]], amb la traduccion en occitan, puèi en sèrbe, d'en primièr dins la sieuna version en [[alfabet latin]], seguida de la sieuna version en [[alfabet cirillic]].

** en [[alfabet cirillic]]:

 

 

Неко у биоскопу пуши за време филма. Долази редар и говори му:

:— Извините господине, али ви бисте морали да знате да је у биоскопу забрањено пушење.

 

* [[Bosnian]]

* [[Croat]]

 

[[af:Serwo-Kroaties]]

[[ar:لغة صربية كرواتية]]

[[arz:صربى- كرواتى]]