Bearnés : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut
RibotBOT (discussion | contribucions)
m robot Modifie: en:Béarnese dialect
Vivarés (discussion | contribucions)
m Valés
Linha 4 :
 
== Literatura e Istòria ==
Lo bearnés qu'apareish per escrit dab lo [[Fòrs de Bearn|Fòr]] d'[[Auloron]] compausat en [[1080]] devath mes deu quau non demòra pas sonque ua version deu sègle XIIIau, au medish temps donc qu'un aute famós texte juridic : la ''[[Carta de carniceria d'Ortès]]''. A espart deus fòrs, d'aquesta administracion e canceleria en bearnés, quauques textes que son vaduts famós com la ''[[Declaracion d'independéncia de Bearn]]'' (en vertat ua repòsta provocactiva de [[Gaston Fèbus]] a [[Felip VI de ValoisValés]] per díser que tienèva Bearn sonque de Diu e de la soa espada) e la letra deu [[Enric de Borbon|Noste Enric]], alavetz rei de [[França]], a jurats de la [[Vath d'Aussau]].
A maugrat d'estar virada de cap a las letras fancesas, la Reforma, adoptada per la reina Joana de Labrit, qu'utilizè lo bearnés en bèth essajar d'evangelizar au mei lèu ; que li devèm lo ''Psalmes de David metut en rima bearnesa'' deu pastor [[Arnaut de Saleta]]. A la fin deu sègle XVIIau, [[Joan Enric de Fondevila]] que compausè òbras de teatre en [[alexandrin]]s qui la mei famosa qu'ei ''La pastorala de paisan qui cerca mestièr au son hilh sens ne trabar au son grat''. Quauques annadas arron, lo sègle XVIIIau que 'ns a legat l'anonim ''[[Sermon deu curé de Vidèren]]'' e la cantas e poesias de [[Ciprian Desporrins]] qui son enqüera conegudas e cantadas uei lo dia en Bearn. Deu sègle XIXau, que cau mentàver lo poèta [[Auloron]]és [[Xavièr Navarròt]] que compausè poemas liric e politics. A la fin d'aqueth sègle, lo filològ [[Vastin Lespin]] que consacrèt recercas lexicograficas e eruditas a la lenga ; que li devem un diccionari e gramaticas. Lo [[Felibritge]] que prengó en Bearn lo nom d'[[Escole Gastoû Febus]] e un son [[majorau]], l'escrivan [[Simin Palay]], qu'escrivó un gran diccionari deu Bearnés e deu [[gascon]] moderne. L'ispanista, filològ e escrivan [[Joan de Boset]], eth que redigí ua gramatica per l'ensenhament de la lenga dens las escòlas. Com en d'autes país occitans, lo bearnés que desapareishèva au cap de las annadas shishanta e setanta ; totun, las annadas ueitanta que vedón l'espelida de las purmèras [[calandreta]]s e de [[Ràdio País]].