Brasil : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
m Anullacion de las modificacions de 201.83.100.134 (Discussion) vèrs la darrièra version de Hegibeltz |
||
Linha 1 :
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="270px"
|+<font size="+1">''República Federativa do Brasil''</font>
|-
| style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
| align="center" width="140px" | [[Image:Flag_of_Brazil.svg|140px]]
| align="center" width="140px" | [[Image:Armas_Brasil.jpg|100px]]
|-
|}
|-
| align="center" colspan=2 style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">''[[Devisa nacionala]]: Ordem e Progresso''</font>
|-
| [[Lenga oficiala]]
| [[portugués]]
|-
| [[Capitala]]<br><small>populacion (an)</small>
| [[Brasília]]<br><small>2 333 108 abitants ([[2005]])</small>
|-
| Vila mai granda
| [[São Paulo (ciutat)|São Paulo]]
|-
| align=center colspan=2 | [[Image:LocationBrazil.png]]
|-
| President
| [[Luiz Inácio Lula da Silva]]
|-
| [[Superfícia]]
| 8 511 965 km<sup>2
|-
| [[Populacion]]
|182 552 942 (est. [[2004]])
|-
| Independéncia
<br/> - Declarada
<br/> - Reconeguda
| De [[Portugal]]
<br/>[[7 de setembre]] de [[1822]]
<br/>[[29 d'agost]] de [[1825]]
|-
| [[Moneda]]
| Real
|-
| [[Zòna orària]]
| [[UTC]]-2 a UTC-5
|-
| [[Imne nacional]]
| ''[[Imne Nacional Brasilièr|Hino Nacional Brasileiro]]''
|-
| ISO-3166 (Internet)
| .br
|-
| Còde telefonic
| +55
|}
[[Image:Bresil carte.gif|300px|right|Carte du Brésil]]
'''Brasil''' o oficialament la '''Republica Federala de Brasil''' (en [[portugués]]: ''República Federativa do Brasil'') es lo país mai grand e mai poblat d'[[America Latina]] e lo cinquen tant en populacion coma en superfícia del mond. S'espandís sus {{formatnum:8514876.599}} km² e es localizat dins la part centreorientala de l'[[America del Sud]]. Al nòrd tòca a [[Veneçuèla]], [[Guyana]], [[Surinam]] e la [[Guaiana Francesa]]. Al nòrd-oèst tòca a Colómbia, a l'oèst tòca a [[Bolívia]] e [[Peró]]. Al sud tòca a [[Uruguai]] e al sud-oèst a [[Argentina]] e [[Paraguai]]. Los sols païses d'America del Sud que Brasil a pas de frontièra amb eles son [[Chile]] e l'[[Eqüator]].
En defòra del continent, Brasil possedís qualques pichòtas illas de l'ocean Atlantic: [[Penedos de São Pedro e São Paulo]], [[Fernando de Noronha]], e [[Trindade (illa)|Trindade]] e [[Martim Vaz (illa)|Martim Vaz]] e las pichòtas illas coralianas sonadas [[Atol das Rocas]].
Lo gentilici es '''brasilièr -ièra''' ''(-èir -èira, -èr -èra, -ier -iera).''
==Istòria==
Abantes dera arribada des explorators portuguesi amiadi per Pedro Álvares Cabral en [[1500]], eth Brasil auie estat demorat per pòbles smi-nomades des d'apuprètz 6000 ans. Pendent es tres sègles següents, eth territòri siguèc poblat pes immigrants portuguesi, qu'explorèren es recorsi forestaus deth país, e mès tard es recorsi minaires. Tanben desvolopèren era agricultora dera cana de sucre. Eth trabalh durant era colònia ère basat ena esclavatge. Atengut as pògui nombrosi pòbles indigènes, es afortunadi que crompèren esclaus africani, es quaus cambiarien era demografia deth país.
Eth an de 1800, era Reina Maria I de Portugau e sa hilh e regent, eth futur Joan VI de Portugau, en tot hugir dera invasion de Napoleon, s'establiren en Brasil damb tota era familha reiau. Tot e tornar a Portugau eth 1821, aguest periòde que dauric es pòrts comerciaus ath Reiaume Unit (isolat pera França de Napoleon) e era elevacion deth Brasil ar estatus de "reiaume unit" ara corona portuguesa. Eth prince-regent Pedro I de Brasil e IV de Portugau declarec era independéncia eth 7 de seteme, 1822, en tot establir er empèri independent deth Brasil. Açò que representaue cap un movement d'independencia coma ena rèsta deth continent american, mès ua separacion der empèri portugués damb eth tròn en tot restar enas mans dera casa de Bragança.
Encara qu'ère ua monarquia, er Empèri Brasilian siguec ua democracia ar estil britanic. Era intensa immigracion europèa creèc es bases entara industrializacion e era esclavatge siguec a pòga pòc abolida. Pedro I siguec succedit per sa hilh Pedro II, eth quau se trobèc ath miei d'ua disputa politica entre era armada e eth gabinet, e pes crisis causades pera guèrra damb eth Paraguai (fomentada peth Reiaume Unit) e non dobtèc en sacrificar eth sòn poder coma monarca entà evitar ua guèrra civiu entre armada e marina. Renoncièc eth 15 de noveme de 1889, e era republica federau siguec establida.
Ara fin des sègles XIX e XX, Brasil arrecebec mès de 5 milions d'immigrants europèus e japonesi. En aguest periòde Brasil s'industrializèc e colonizèc e desvolopèc es territòris interiors. Era democracia brasiliana siguec substituida per dictadures en tres periòdes pendent eth sègle XX. Eth darrèr periòde, de 1964 a 1985, Brasil siguec governat per generaus designadi pera armada. Eth 1985, era democracia siguec restablida.
==Politica==
''De veire: [[Lista dels presidents de Brasil]]''
==Geografia==
''De veire: [[Estats de Brasil]]''
'''Ciutats mai grandas''' - (abitants en [[2005]])
*[[São Paulo (ciutat)|São Paulo]] - (10 927 985)
*[[Rio de Janeiro (ciutat)|Rio de Janeiro]] - (6 094 183)
*[[Salvador (Brasil)|Salvador]] - (2 673 560)
*[[Belo Horizonte]] - (2 375 329)
*[[Fortaleza]] - (2 374 944)
*[[Brasília]] - (2 333 108)
*[[Curitiba]] - (1 757 904)
==Economia==
''De veire: [[Economia de Brasil]].''
== Cultura ==
[[Imatge:Roda de capoeira1.jpg|thumb|right|200px|[[Brasilianes]] en practicant [[capoeira]].]]
A causa de las siás dimensions [[continent|continentalas]], Brasil es un país amb una rica diversitat de culturas, que sintetizan las divèrsas [[etnia]]s que forman lo pòble brasilian. Per aquela rason, existís pas una cultura brasiliana omogenèa, mas un mosaïc de desparièrs corrents culturals que forman, amassa, la cultura de Brasil. Es de notar que, après mai de tres sègles de [[colonizacion]] [[Portugal|portuguesa]], la [[cultura de Brasil]] es, majoritariament, de raiç lusitana. Es justament aquel eiretatge cultural lusitan que compausa l'unitat de Brasil: son desparièras etnias, malgrat aiçò, totes parlan la meteissa lenga <ref>{{en}} [[Gilberto Freyre|Freyre, Gilberto]]. [http://findarticles.com/p/articles/mi_m1310/is_1986_May-June/ai_4375022 'L'experiéncia afro-brasilièra - l'influéncia africana en la cultura brasilièra]. [[UNESCO]], mai-junh de 1986. Obtengut lo [[16 d'agost]], [[2007]].</ref> (es a dire Portugués) e, gaireben totes, son [[cristianisme|crestians]], amb ampla predominança de [[catolicisme|catolics]]. Aquela egalitat lingüistica e [[religion|religiosa]] es un fach rar per un país immens coma Brasil.
E mai se siá un país de colonizacion portuguesa, d'autres grops etnics daissèron d'influéncias prigondas dins la cultura nacionala, en se destacant los pòbles [[indigèna|indigènas]], los [[Africa|africans]], los d'[[Itàlia|italians]] e los d'[[Alemanha|alemands]]. Las influéncias indigènas e africanas daissèron de marcas dins lo domeni de la [[musica]], de la [[cosina]], del [[folklore]], dins los caractèrs emocionals e dins las fèstas popularas de Brasil. Es evident que qualques regions recebèron una màger contribucion d'aqueles pòbles: los estats del [[Region Nòrd de Brasil|Nòrd]] an fòrta influéncia de las culturas indigènas, mentre que de regions del [[Region Nòrd-èst de Brasil|Nòrd-èst]] an una cultura fòrça africanizada.
Mentre que mai al sud de Brasil, la cultura es mai europeïzada. Dins lo [[Region sud de Brasil|Sud]] del país las influéncias de l'immigracion italiana e alemanda son evidentas, que siá dins la cosina, la musica, las abituds e l'aparéncia fisica de las personas. D'autras etnias, coma los [[arab]]s, [[Espanha|espanhòls]], [[Polonha|poloneses]] e [[Japon|japoneses]] contribuiguèron tanben a la cultura de Brasil, malgrat aiçò, d'un biais pus limitat.
=== Patrimòni istoric ===
{{ortografia}}
[[Imatge:Salvador-CCBY10.jpg|thumb|Centre istoric de Salvador.]]
L'interès oficial per la preservacion del patrimòni istoric e artistic en Brasil comencèt amb l'institucion en [[1934]] de l'"Inspeccion del Monuments Nacionals". Puèi lo "Servici del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional" i succediguèt, e uèi lo sector es administrat nacionalament pel [[Institut del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional]] (IPHAN), que possedís ja mai de 20 mila bastissas tombados, 83 ostals de camp e conjunts urbans, 12.517 ostals de camp arqueologic donat de nauta, mai d'un milion d'objèctes arrolados, en comprenent l'acervo museológico, près de 250 mil volums bibliográficos e vasta documentacion arquivística <ref>[http://www.cultura.gov.br/web/?p=719 Ministèri de la Cultura.]</ref>. Tradicions imateriais coma lo samba de ròda del [[Recôncavo Baiano]] e l'art grafic e pintura corporala dels indians [[Wajapi]] de l'Amapá tanben ja foguèron reconegudas cossí [[Patrimòni de l'Umanitat]] espela [[UNESCO]]. Tanben los estats e qualques municipalitats possedisson ja d'instàncias pròprias de preservação e l'interès dins aquel airal a crescut los darrièrs ans.
Encara amb l'intensa activitat dels organs oficiales, lo patrimòni nacional sofrís encara frequent depredação e a la siá proteccion e sustentabilidade limitadas per l'escassesa de budgèts e per la fauta de consciéncia de la populacion envèrs la riquesa de la siá eiretatge culturala e artistica e envèrs lo besonh d'un despartiment de responsabilitats per la siá salvaguarda efectiva a long tèrme <ref>'''Almeida, Luiz Fernando de.''' ''O Brasil e os Desafios do Patrimônio'' (''Brasil i los Desafiaments del Patrimòni''). Portal del Ministèri de la Cultura, 13 de Genièr de 2007.</ref>.
Lo patrimòni istoric brasilièr es un dels mai ancians de la [[America]], en essent risi mai que mai en relíquias d'art e arquitectura barròcas, concentradas sustot dins l'estat de [[Minas Gerais]] ([[Ouro Preto]], [[Diamantina]], [[São Ieuão de detlo-Rei]], [[Sabará]], [[Congonhas]], eca) e en de centres istorics de [[Recife]], [[São Luis]], [[Salvador (Bahia)|Salvador]], [[Olinda]], [[Santos]], entre d'autras vilas.
Possedís tanben dins los grands capitals nombroses e d'importantas bastissas d'[[arquitetura eclectica]], de la transicion entre los sègles XIX e XX, e de [[Arquitectura modèrna en Brasil|arquitectura modernista]], ont [[Brasilia]], lo sieu exemple màger, es l'unica vila modèrna del mond reconegut per l'UNESCO coma Patrimòni Cultural de l'Umanitat en foncion de la siá arquitectura, expression de la cultura brasilièra avalorada internacionalament.
I a tanben diversitat dins d'ostals de camp arqueologic, coma lo trobat en lo sud de l'estat del [[Piauí]]: [[Parque Nacional da Ressèga de la Capivara|Serra da Capivara]]. Los problèmas afrontats per la majoritat dels ostals de camp arqueologic brasilian afèctan pas los mai de 600 ostals de camp que son en lo [[Parque Nacional da Ressèga da Capivara]], en lo [[Piauí]]. Localizat dins un airal de 130000 ha lo Parque Nacional da Ressèga da Capivara es un exemple de conservacion del patrimòni istoric e artistic nacional. En [[1991]], foguèt consagrat patrimòni mondial per l'Unesco.
La [[Ressèga da Capivara]] es una dels airals mai protegits de Brasil, doncas es jos la gàrdia de l'Iphan, Ministèri del Mitan ambient (MMA), Fundahm e del [[Ibama]] local, qu'a poder de polícia. En aquel meteis airal se localiza lo Musèu de l'Òme American, ont se tròba çò de mès de vièlh [[fossil]] uman trobat en America e lo segond mai vièlh del mond.
=== Espòrt ===
[[Imatge:Abertura_Jogos_Panamericanos_1_13072007.jpg|thumb|Cerimônia De Dubertura dels [[de Jòcs de Pan-american de 2007]].]]
Lo [[fotbòl]] es l'espòrt mai important en Brasil. La seleccion brasiliana de fotbòl es considerada a melhora del mond en detenent cinc còps lo títol de campion. Autres espòrts a grand pes dins lo país coma lo basketeball, lo volleyball, lo tennis, lo futsal, d'espòrts radicales, entre unes autres.
Brasil aculhir ja de divèrses eveniments esportius d'ample escalièr: lo país organizèt a [[Copa del Mond FIFA de 1950]] e foguèt causit per aculhir a [[Copa del Mond FIFA de 2014]]. [[São Paulo]] organizèt los [[de Jòcs de Pan-american de 1963]] e lo [[Rio de Janeiro]] recebèt los [[de Jòcs de Pan-american de 2007]]. Brasil ensaja a l'ora d'ara pel quatren còp lo drech de recebre los [[de Jòcs Olimpics d'Estiu de 2016]].
=== Idiòma nacional ===
[[Imatge:Map Portuguese World.png|thumb|Païses e de regions ont la lenga portuguesa es parlada lo possedís status oficiala.]]
La lenga oficiala de Brasil es çò [[lenga portuguesa|portugués]], idiòma qu'es parlat e escrit per l'immensa majoritat de la populacion. Lo portugués es la lenga usada en las institucions d'ensenhament, en los mejans de comunicacion e en los negòcis. Brasil es l'unic país de [[lenga portuguesa]] de las [[Américas]].
L'idiòma parlat e escrit en Brasil es parcialament desparièr de l'utilizat en [[Portugau]] e dins los autres païses [[lusófono]]s. En rason de las diferéncias geograficas e culturalas entre Brasil e Portugau, e tanben de las desparièras politicas lingüisticas bastidas pels dels païses a l'ample dels ans, lo [[portugués brasilian]] e lo [[portugués europèu]] ne l'evolucionèron de forma uniformi. I a fòrça divergencias entre las nòrmas cultas de las de las variantas de la lenga, sustot que se fa referéncia en el la la fonética, a l'ortografia e al sistèma pronominal. Encara aital, de talas diferéncias en lo comprometon la compreneson mutuau.
I a encara divèrsas [[Portugués brasilian|de variacions dialetais intèrnas al portugués brasilian]], que se connèctan sustot la diferéncia regionala e sociala.
La [[LIBRAS| Lengatge Brasilian de Senhals]] es tanben considerada un mièg de comunicacion legala dins lo país.
===Idiòmas indigènas e d'immigrants===
En l'epòca del Descobrimento, es aimat que se parlavan mai de mila lengas en Brasil. A l'ora d'ara, aqueles idiòmas son redusits a 180 lengas. De las 180 lengas, sonque 24, o 13%, an mai de mila locutors; 108 lengas, o 60%, an entre cent e mila locutors; del temps que 50 lengas, o 27%, an mens de 100 locutors e mitat d'aquelas, o 13%, an mens de 50 locutors, çò que mòstra que granda part d'aqueles idiòmas son en seriós risc d'escandilhament.
Los primièrs ans de colonizacion, las lengas indigènas èran parladas inclusivament pels colons portugueses, qu'adoptèron un idiòma mixte basat en la lenga tupi. Per èsser parlada per gaireben totes los abitants de Brasil, demorèt coneguda cossí [[lenga generala]]. Malgrat aiçò, lo sègle XVIII, la lenga portuguesa se faguèt oficiala de Brasil, çò que culminèt en la gaireben desaparicion d'aquela lenga comuna.
Amb lo transcórrer dels sègles, los indians foguèron exterminats o aculturats per l'accion colonizadora e, amb aiçò, de centenats de los sieus idiòmas foguèron extints. A l'ora d'ara, los idiòmas indigènas son parlats sustot en lo [[Região Norte don Brasil|Nòrd]] e [[Região Centri-Oeste don Brasil|Centri-Oèst]]. Las lengas mai parladas son del tronc [[Tupi-guarani]].
De mai de las desenas de lengas autoctònas, [[dialècte]]s d'origina alloctònas son parlats en de colònias ruralas mai isoladas del [[Sud de Brasil|Brasil meridional]], sustot lo [[hunsrückisch]] e lo [[talian]] (o [[vènet|vènet brasilièr]]), d'originas [[Lenga alemanda|alemanda]] e [[Lenga italiana|italiana]], respectivament<ref>DW-World.de, ''[http://www.dw-world.de/dw/article/0,,1174391,00.html L'alemand lusitano del Sud de Brasil]''</ref><ref>[http://www.labeurb.unicamp.br/elb/europeias/talian.htm Lo Talian.]</ref>
==Referéncias==
<references/>
==Ligams extèrnes==
*[http://www.brasil.gov.br Govèrn de Brasil], en portugués.
*[http://www.turismo.gov.br/ Ministèri de Torisme de Brasil] en portugués, anglés, francés, castelhan, italian, alemand
<div class="Boita de fusion">
{{boita de navigacion Estats membres OAS}}
{{America del Sud}}
</div>
{{Portal Brasil}}
[[categoria:Brasil|*]]
{{Ligam AdQ|af}}
{{Ligam AdQ|he}}
{{Ligam AdQ|kn}}
{{Ligam AdQ|pt}}
{{Ligam AdQ|uk}}
{{Ligam AdQ|vi}}
[[af:Brasilië]]
[[als:Brasilien]]
[[am:ብራዚል]]
[[an:Brasil]]
[[ar:البرازيل]]
[[ast:Brasil]]
[[ay:Wrasil]]
[[az:Braziliya]]
[[ba:Бразилия]]
[[bar:Brasilien]]
[[bat-smg:Brazilėjė]]
[[bcl:Brasil]]
[[be:Бразілія]]
[[be-x-old:Бразылія]]
[[bg:Бразилия]]
[[bn:ব্রাজিল]]
[[bo:པུ་རུ་ཟིལ]]
[[bpy:ব্রাজিল]]
[[br:Brazil]]
[[bs:Brazil]]
[[ca:Brasil]]
[[cbk-zam:Brasil]]
[[ceb:Brasil]]
[[co:Brasile]]
[[cs:Brazílie]]
[[cv:Бразили]]
[[cy:Brasil]]
[[da:Brasilien]]
[[de:Brasilien]]
[[diq:Brezilya]]
[[dsb:Brazilska]]
[[dv:ބުރެޒިލް]]
[[dz:བཱརཱ་ཛིལ་]]
[[el:Βραζιλία]]
[[en:Brazil]]
[[eo:Brazilo]]
[[es:Brasil]]
[[et:Brasiilia]]
[[eu:Brasil]]
[[ext:Brasil]]
[[fa:برزیل]]
[[fi:Brasilia]]
[[fiu-vro:Brasiilia]]
[[fo:Brasil]]
[[fr:Brésil]]
[[frp:Brèsil]]
[[fy:Brazylje]]
[[ga:An Bhrasaíl]]
[[gd:Braisil]]
[[gl:Brasil]]
[[gn:Vrasil]]
[[got:𐌱𐍂𐌰𐌶𐌹𐌻]]
[[gv:Yn Vrasseel]]
[[hak:Pâ-sî]]
[[haw:Palakila]]
[[he:ברזיל]]
[[hi:ब्राज़ील]]
[[hr:Brazil]]
[[hsb:Brazilska]]
[[ht:Brezil]]
[[hu:Brazília]]
[[hy:Բրազիլիա]]
[[ia:Brasil]]
[[id:Brasil]]
[[ilo:Brazil]]
[[io:Brazilia]]
[[is:Brasilía]]
[[it:Brasile]]
[[ja:ブラジル]]
[[jbo:razgu'e]]
[[jv:Brasil]]
[[ka:ბრაზილია]]
[[kaa:Braziliya]]
[[kab:Brazil]]
[[kk:Бразил]]
[[kn:ಬ್ರೆಜಿಲ್]]
[[ko:브라질]]
[[ks:ब्रासील]]
[[kv:Бразилия]]
[[kw:Brasil]]
[[ky:Бразилия]]
[[la:Brasilia]]
[[lad:Brasil]]
[[lb:Brasilien]]
[[li:Braziel]]
[[lij:Brasî]]
[[lmo:Brasil]]
[[ln:Brazil]]
[[lt:Brazilija]]
[[lv:Brazīlija]]
[[mk:Бразил]]
[[ml:ബ്രസീല്]]
[[mn:Бразил]]
[[mr:ब्राझिल]]
[[ms:Brazil]]
[[na:Brazil]]
[[nah:Brasil]]
[[nds:Brasilien]]
[[nds-nl:Brazilië]]
[[ne:ब्राजिल]]
[[nl:Brazilië]]
[[nn:Brasil]]
[[no:Brasil]]
[[nov:Brasilia]]
[[nrm:Brési]]
[[os:Бразили]]
[[pam:Brazil]]
[[pap:Brazil]]
[[pl:Brazylia]]
[[pms:Brasil]]
[[ps:برازيل]]
[[pt:Brasil]]
[[qu:Brasil]]
[[rm:Brasilia]]
[[ro:Brazilia]]
[[ru:Бразилия]]
[[sa:ब्रासील]]
[[sah:Бразилия]]
[[sc:Brasile]]
[[scn:Brasili]]
[[se:Brasil]]
[[sh:Brazil]]
[[simple:Brazil]]
[[sk:Brazília]]
[[sl:Brazilija]]
[[sq:Brazili]]
[[sr:Бразил]]
[[stq:Brasilien]]
[[sv:Brasilien]]
[[sw:Brazil]]
[[szl:Brazylijo]]
[[ta:பிரேசில்]]
[[tet:Brazíl]]
[[tg:Бразилия]]
[[th:ประเทศบราซิล]]
[[tk:Braziliýa]]
[[tl:Brasil]]
[[tr:Brezilya]]
[[uk:Бразилія]]
[[ur:برازیل]]
[[uz:Braziliya]]
[[vec:Braxil]]
[[vi:Brasil]]
[[vo:Brasilän]]
[[wa:Braezi]]
[[wo:Breesil]]
[[wuu:巴西]]
[[yi:בראזיל]]
[[yo:Brasil]]
[[zh:巴西]]
[[zh-classical:巴西]]
[[zh-min-nan:Pa-se]]
[[zh-yue:巴西]]
| |||