Wikipèdia:Espaci d'utilizaire : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
|||
Linha 12 :
*Vòstre '''espaci utilisator''' es l'ensemble de çò que precedís.
==
Belgica : Institucions
La Belgica es un païs pichon (30 528 km²) – per comparason la region francesa Miejorn-Pirenèu fai 45 348 km2, e la Bretanha, se i apondèm la Lèira Atlantica, es tant gròssa coma la Belgica- que se tròba al centre de la mai importanta concentracion industriala e urbana
d'Euròpa ocidentala e al còr del rèire-païs de la renguièra atlantica que conté la concentracion mai fòrta de pòrts de mar.
Li dos tèrçs del païs se compàuson de planas e de planesas bassas pertanhent à la granda plana europenca del Nòrd-Oèst.
Per comprendre la composicion de la populacion belga, chau remontar eis invasions francas, i sègles III à V après N.S. Dinc la partida d'ubac (la Flandra de uèi), romanisada mas gaire poblada, l'establiment di Francs estampa una marca germanica; al sud (la Wallonia de uèi), acò son les envasisseires que se fondon dins un substrat latin plã mai present. En Belgica, la frontièra entremietg lo monde germanique e le monde latin a quasiment pas bolegat despuèi l'Atge-Mejan; al nòrd, les Flamencs pàrlon lo neerlandés (derivat del bas-alemand); al sud, li dialectes wallons aun regressat al profieit del francés, que devenguet en 1831 la lenga oficiala del novèl estat belga. La sola modificacion notabla del rapòrt de fòrças lenguistique a tocat Brussèlas: vila flamenca à chà pauc francisada sota l'efet de l'inmigracion e de sa fonccion de capitala. Al recensament de 1846, mai de 60 % di Brusselars dision parlar lo flamenc; òm estima d'uèi que dins la region de Brussèlas-capitala (oficialament bilinga), i a pas mai de 15 % dis abitadors qu'utilíson lo Flamenc coma lenga principala. Lei causas se complícon per lo fait que belcòp de guéssi, coma li Marolians, pàrlon un aute dialecte nederlandés e prefèron èsse comptats coma francofònes que d'adoptar lo dialecte nederlandés del nòrd. Li Flamencs son majoritàris dins lo païs. (peraqui 6 milions de personas, contra 4 milions de francofònes). O son totjorn estats, à la quita epòca de la dominacion de la lenga francesa.
Doas nacions son estadas recampadas en un sol estat, sans qu'ajèsson vist en 1830 la fragilitat de la bastença, que la cultura francesa èra dominanta à l'epòca, chas li quites eleits urbãns flamencs. La conquista de l'egalitat lenguistica per li Flamencs es estada pro longa.
La Belgica inclus atabé una tresiema «comunitat» autoctòna, de lenga alemanda, que comprend 70 000 personas que víscon dins de comunas vesinas de la RFA (Eupen, Saint-Vith…), al nòrd-èst del païs. Acò vé d'una rectificacion de frontièra après la Primièra Guèrra
mondiala. Li germanofònes de Belgica, dispàuson d'uèi d'una larja autonomia culturala e benefícion del torisme alemand. Contèston pas lor pertanhença à la Belgica.
D'uèi, en Belgica, li comportaments demografiques se son omogeneïsats sobre la basa d'un febla fegonditat. Mas l'Istòria a leissat de traças, en confortant la preponderencia demografica de la Flandra e en li conferissent una estructura per atge un pauc mai jova que la de la Wallonia. Pamens la poblacion flamenca vielhis rapidament guela també e se tròba jà de tauçs enalçats de personas vièlhas dins l'Oèst de la region. Per l'ensemp de la Belgica, près de 17 % des abitants aun mai de 65 ans, e las progeccions demograficas anonçon una crescuda d'aquel vielhiment dins las decénias que vénon. L'esperança de vida à la naissença atenh 81 ans per lei femnas e près de 75 ans pels òmes.
Estat e institucions
La Belgica es una monarquia constitucionala, ereditària e bicamerala. Lo poder legislatiu es detengut per la Chambra di representants e lo Senat, elegits cada quatre ans al sufratge universau direct; lo vòte es obligatòri. Las prerogativas del rèi son mai que mai protocolàrias,
mas a jogat sovent un ròlle de mediator dinc li conflits qu'aun ritmat l'istòria del païs. Simbolisa també l'unitat de l'estat, ne beilant nòtament à de gents de lengas diferentas una emocion comuna. Lo rèi designa lo Primier ministre (qu'es lo capolier vertadier de l'executieu) segont la majoritat parlamentària que resulta de las tractacions entre li partits après leis eleccions. Despuèi quauquas decénias, la costuma ‘s de chausir lo Primier ministre dinc lo grope lenguistique majoritàri (flamenc).
Inspirada de textes anteriors, nacionaus e estrangiers, la Constitucion adoptada en 1831 exprimava divers principis fondamentaus : representacion nacionala ; separacion e equilibri di poders; responsabilitat di ministres davant lo Parlament (duas Chambras elegidas al sufratge censitari) ; dreit d'acampada e d'associacion; libertat de la premsa; libertat de consciencia e d'ensenhament; dreit de proprietat. Destriava tres nivèls de poder: la comuna, la provincia
e l'estat, un estat centralisat ambé lo rei coma capiòl, que rènha mas que govèrna pas.
En 1830, à la creacion de la Belgica, acò's donc l'esquèma francés d'un estat centralista qu'avia prevalgut. A despart de l'elargiment del dreit de vòte e d'eligibilitat, lo regime constitucionau establit en 1831 èra pas gaire estat modificat fins 1962. Pamens, l'idèia del federalisme èra dins l'aire, dins lo nòrd coma dins lo sud del païs, despuèi l'immediata après-guèrra. Lo vam economique de la Flandra, la crìsi estructurala de la Wallonia dins leis annadas 1950 e lei grandas chaumas wallonas de l'ivèrn de 1960, de caractèri separatista, abrivèron lo moviment federalista.
Desempuèi, acò son pulèu lei revendicacions flamencas qu'aun menat per etapas à la mudason de la Belgica en estat federau. La lèi del 8 de novembre de 1962, fixant un niòu traçat de la frontièra lenguistica, foguet la primièra etapa de creacion dis estats que fòrmon d'uèi la Belgica federala ; puèi, quatre revistas successivas de la Constitucion, en 1970 (creacion dei Comunitats e dei Regions), 1980, 1988 (lèis de decentralisacion) e 1993-1994, achabèron de mudar la Belgica en un estat federau que recampa tres comunitats lenguisticas (neerlandofòna, francofòna e germanofòna) e tres Regions (Flandra, Wallonia e Brussèlas-Capitala).
En 1970, segont li mòts celèbres del Primier ministre de l'epòca, « la Belgica de papà a viscut…». Compta desenant tres Comunitats fixadas à partir de la lenga (Comunitats flamenca, francesa e germanofòna) e tres Regions delimitadas per un territòri (Regions flamenca, wallona e brusselara). Comunitats e Regions se confondon pas necessariament. Atau la Region walona chabis pas qu'una partida de la Comunitat francesa* mas englòba la Comunitat germanofòna.
*(Brussèlas-vila, e las detz-e-uèit comunas perifericas constituísson la Region autonòma de Brussèlas-Capitala/ Brussel Hoofstadt)
Lei Regions e lei Comunitats aun caduna un Parlament (o Conselh), d'à part dinc lo nòrd del païs, onde i a pas qu'un sol Conselh (de Vlaamse Raad) e un sol executieu per la region e la comunitat. Li ministres de cada executieu son nomats per lo Conselh correspondent, li ministres
nacionaus per lo rèi. Lo govèrn federau se chauta principalament de la moneda, de la defensa nacionala, de la seguritat sociala, dei relacions exterioras. Lei competencias dei Comunitats son la cultura al sens lartge, l'ensenhament, l'emplec dei lengas e un nombre determinat de matèrias ditas «personalisablas» (santat, ajuda à las personas e recherca scientifica aplicada à-n-aquessas matèrias). Tot çò qu'a trait al territòri relèva dei Regions (amanejament, ambient, agricultura, energia…). Ambé lo rèi, que signa lei lèis e qu'intervé pas qu'al nivèl federau, la Chambra di representants (150 deputats) e lo Senat (71 membres), del ròlle mai restrench, constituísson lo poder legislatieu. Acò's lo govèrn (quinge ministres al mai) que fai eisecutar las lèis.
Lei Regions que son tres (Flandra, Wallonia, Brussèlas-capitala / Brussel-Hoofstadt), son las institucions principalas del federalisme belga. Las primièras eleccions deis assembladas regionalas al sufratge universau dirèit se faguèron en 1995. Lors competencias son territorialas : amanejament del territòri e urbanisme, ambient, lojament, òbras publicas, transpòrts e, sota resèrva de las prerogativas gardadas per l'estat federau, economia, comèrci exterior, emplec. Coma lei «comunitats» (veire çai-après), pòdon establir de relacions internacionalas dinc lors doménis de competéncia, sans passar per l'estat federau. L'estat federau garda lei questions financièras (la fiscalitat), lis afaires estrangiers, la defença nacionala, la justícia, la seguritat
sociala. En fait, lo compartiment di prefaits es complicat, e s'establis sovent d'un biais pragmatique, à l'escasença de tau o tau conflit. Una «Cort d'arbitratge» resòu li litìgis entre las diversas institucions de la Belgica federala.
L'estatut de Brussèlas-capitala a trigat d'èsse alinhat sobre lo de las doas autras regions, en rason dei reticéncias flamencas; garda d'uèi de traits particuliers: bilenguisme, proteccion de la minoritat neerlandofòna. La Flandra a gardat Brussèlas coma capitala, mentre que la Wallonia a implantat son sèti à Namur.
Lei Comunitats son d'institucions originalas, aun per competéncia lei questions personalisablas, que tòcon essencialament l'ensenhament, la cultura e la lenga, mas atabé la politica sanitària e familiala, l'ajuda sociala e la proteccion de la joventut. La comunitat flamenca
regropa lis abitants de la region flamenca e li neerlandofònes de Brussèlas-capitala; la comunitat «francesa» recampa lis abitants de la region wallona e li francofònes de Brussèlas-capitala.
Una tresena comunitat, germanofòna, es estada instaurada ; per las competéncias regionalas, si ressortissents faun partida de la Wallonia. L'arquitectura institucionala es estada un pauc simplificada per la decida di Flamencs de fusionar region e comunitat (1980), çò que li francofònes aun pas fach ; li neerlandofònes brusselars represénton fetivament mens de 3 % del totau, mentre que mai de 20 % di francofònes víscon à Brussèlas.
Las províncias demòron, sota la tutèla dei Regions, mas aun d'uèi un pes plã mendre que li departaments francés. La del Brabant es estada compartida (Brabant flamenc, Brabant wallon, e
Brussèlas-capitala) per assegurar la conformitat ambé lei rasas lenguisticas; la Belgica compta donc abora 10 províncias, 5 en Flandra e 5 en Wallonia : West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, provincie van Antwerpen, Vlaamse Brabant, Limburg, Hainaut, Brabant wallon, province
de Namur, province de Liège, Luxembourg (lo Lutzemborg belga es mai de dos còps mai bèl que lo Lutzemborg independent). Lor gestion es assegurada per un conselh provinciau, elegit al sufratge universau directe per sièi ans, que designa una «deputacion permanenta» de 6 membres; aquesta administra la província sota la presidéncia d'un «governador» nomat per lo rèi. Las competéncias de las províncias son limitadas dins la niòva Belgica federala; en fait, acò's pulèu un compartiment di prefats negociat ambé lei comunitats e lei regions. Dins la pratica, li budgets provinciaus son consagrats mai que mai à l'ensenhament e à la cultura, i leses e al lojament.
En 1928, la Belgica comptava 2 675 comunas ; ne'n demòra 589 d'uèi, à la seguida d'una politica de fusions menada dins leis annadas 1960 e 1970. Cada sièi ans, lis electors chausísson de conselhiers comunaus, que desígnon l'executieu comunau, borgmèstre (formalament nomat per lo rèi) e escavins.
Amiras
Lo sistèma federau belga patis una fòrta pression del costat flamenc, que desira un espandiment de las prerogativas regionalas, nòtament per l'utilisacion dei receptas fiscalas e la seguritat sociala. La Flandra es fetivament d'uèi mai prospèra que la Wallonia, e la redistribucion dei ressorgas de las talhas, e per la proteccion sociala, profeita essencialament à la region francofòna. Li mejans, las universitats, li partits politiques se son reorganisats
sobre una basa comunitària.
I aguet un federalisme wallon, mas las dificultats economicas de las darrièras decénias aun fach prendre consciéncia à la Wallonia de la proteccion que representa per ela l'estat belga. Li Flamencs son estats à l'origina di chambiaments institucionaus de las tres darrièras decénias, qu'aun menat à la federalisacion de l'estat.
D'evolucions se negocïon durament, amb en rèire-plan la menaça de la scission, mai redotada per la Wallonia e Brussèlas que per la Flandra. Aquesta podria viscar en estat independent — considéron pas gaire un restacament i Païs-Bas — . Acò's diferent per la
Wallonia, ont'un corrent favorable à un restacament à la França s'es amplificat recentament, sans pamens que l'ipotèsi pareguèssa plã credibla pel moment. Brussèlas es un garant de l'unitat de la Belgica: li Flamencs vòlon pas renonçar à lor capitala, e òm vèi mau li Brusselars acceptar un restacament à la Flandra.
Clarament separat dis autres dos, lo poder judiciari es organisat en fòrma de piramida, La basa es la justicia de patz (dins cada canton) e la cima, la Cort de cassacion. La Belgica es compartida en cantons e arrondiments judiciàris, cada arrondiment dispausa d'un tribunau de primièra instança, d'un tribunau del trabalh e d'un tribunau del comèrci. I a cinc corts d'apèl (Brussèlas, Lieja, Mons, Gent, Anvèrs) e una cort d'assisas dins cada provincia. I a una Cort di comptes e un Conselh d'estat, amai una Cort d'arbitratge, juridiccion creada en 1983 per reglar li conflits de
competencia que porrion surgir entre las diversas institucions de la Belgica federala
Despuèi la fin del sègle XIX, la societat bèlga repausa sobre de «pilars» politiques et filosofiques que fornísson l'encastre de la vida vidanta di cieutadans. L'opausicion entre catolics e liberaus a longtemp marcat la vida sociala e politica del païs, ambé coma engatge principau lo contaròlle de l'ensenhament; un tresen pilar, socialista, apareguet ambé l'industrialisacion, l'urbanisacion e lo sufratge universau : non-religios coma lo liberau, se'n diferencïa per sas
pausicions economicas e socialas (presa en charga dis interés di trabalhadors). Aquessas pertanhenças tòcon pas solament lo domeni politique, mas també li liòcs principaus de la vida sociala : sendicats, mutualas, associacions…
La talhada linguistica interfèra amb' acò: la movencia catolica es mièlh representada en Flandra, la movencia socialista mièlh en Wallonia. Lo sistèma a pamens tendencia de s'abrigalhar, per lo desvolopament de l'individualisme e per lo pes creissent pres per lo
sentiment de pertanhença linguistica. Li partits politiques se talhèron en dos dins leis annadas 1970, e se per eisemple li dos partits socialistas (flamenc e francofòne) se retròbon sobre
d'engatges economiques e sociaus, pòdon també prendre de pausicions divergentas quand se tracha dis interés comunitàris.
Òm se pòt damandar d'uèi se i a enquèra una societat bèlga o tres societats mitadièras. Segur, la poblacion bèlga presenta enquèra de caracteristicas comunas en matèria d'atitudas colectivas, de costumas, de biais de viscar (cf. l'alimentacion). E tot aplegament à l'estat centrau a pas disparegut, nòtament dins li mitans d'afaires e chas les intelectiaus. Mas l'escart s'es cavat entremietg una poblacion flamenca mai jova, mai conservatriça mas economicament mai dinamica e de revenguda mejana mai nalta, e una poblacion wallona qu'assimila malaisidament lo passatge à la societat pòst-industriala.
Brussèlas constituïs un cas à despart, amb una «dualisacion» de la societat entre la tièira nombrosa di beneficiàris de la metropolisacion e de l'internationalisacion, e li desanats de la
creissença economica: una partida de la poblacion (nòtament de socha flamenca), que tròba pas mai sus plaça les emplecs obriers tradicionaus e coneis precaritat et paurièira. De segur, aquel esquèma generau se deu nuançar per las especificitats localas: lei regions son pas omogenas (cf. l'Ardena e la rega Sambra‑Mosa en Wallonia) e lei vilas grandas presénton un estructura sociala mai complexa.
La lhibertat de culte, la lhibertat d'ensenhament — cò's dire à l'encòp lo dreit de dobrir una classa e d'i ensenhar, e lo pels parents de chausir l'escòla ont' anaraun lors efants —, la lhibertat
de premsa e d'opinion son garantidas per la Constitucion bèlga de 1831.
L'estat reconeis e financïa la laïcitat, representada per lo CAL (Centre d'accion laïca), e cinc cultes (catolique, protestant, anglican, israelita, musulman).
Duas grandas rets d'ensenhament coexíston, una oficiala (comunitats, províncias e comunas), l'auta privada (congregacions religiosas, associacions laïcas o particuliers), mas ambedoas subvencionadas per li poders publiques.
La Belgica a sièi grandas universitats (ambé doas «publicas» o comunitàrias à Guent e à Lièja) e divers centres universitàris.
Li Mejans
Lo Grenz-Echo es lo sol organe d'expression alemanda, lis autri quotidians bèlgas (lo mai grand es lo jornau brusselar le Soir) son publicats en francés o en nederlandés. Lor situacion financièra es sovent lònh d'èsse florissenta, las desaparicions e li regropaments son frequents. Pro be desvolopada, la premsa periodica regropa de senmanaus d'informacion generala e de senmanaus especialisats.
L'importança de la premsa audiovisuala creisse. Dos instituts totalament independents un de l'aute, la RTBF (Radio Télévision belge de la communauté française) e la BRT (Belgische Radio en Televisie) assegúron las emissions en francés e en nederlandés; la BRF (Belgisches Rundfunk), centre de radiò e de televista de la comunitat germanofòna, es probablament l'emetor oficiau mai pichon del monde. La teledistribucion quasiment generalisada permet amai de captar un trentenau de cadenas estrangièras.
== Comment gérer mes paginas de discussion ? ==
| |||