Version del 14 agost de 2021 a 18.38 Modificar InternetArchiveBot (discussion \| contribucions) 9 212 modifications Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 ← Cambiament precedent		Version del 15 octobre de 2022 a 16.31 Modificar desfar Toku (discussion \| contribucions) 6 184 modifications Cap resum de modificació Diferéncia seguenta →
Linha 1 : {{Dialècte Lengadocian}} ~~{{Infobox~~ ~~\|tematica=~~ ~~\|carta=~~ }} {{1000 fondamentals}} Linha 9 ⟶ 6: Lo '''quilograma''' (simbòl: '''kg''') es l'unitat de basa de [[massa]] del [[Sistèma Internacional d'Unitats]] (SI). Lo quilograma se definís coma la massa del prototipe internacional del quilograma<ref>{{en}} http://www.bipm.org/en/CGPM/db/1/1/ Resolution of the 1st CGPM (1889)</ref><ref>Tanben conegut per son nom en francés ''Le Grand K''.</ref> qu'es gaireben identica a la massa d'un [[litre]] d'[[aiga]]. Es l'unica unitat de basa de l'SI que pòrta un prefixe a son nom. Tanben es l'unica unitat de l'SI qu'encara se definís en relacion a un artefacte. == Istòria == === La creacion del quilograma === La creacion del quilograma aguèt luòc dins l'encastre de la del [[sistèma metric]] al començament de la [[Revolucion Francesa]]]. Lo 30 de març de 1791, lo govèrnament ordenèt a l'[[Acadèmia de las Sciéncias]] de determinar precisament la magnitud de las unitats del sistèma novèl. Cinc comissions foguèron creadas mas lo trabalh d'aquela en carga de l'[[unitat de mesura\|unitat]] de [[massa]] foguèt lèu perturbat per l'execucion de [[Antoine Lavoisier\|Lavoisier]] e l'empresonament de [[René Just Haüy]]. Malgrat l'agitacion revolucionària, los trabalhs de la comission avancèron e reprenguèron l'idèa emesa en 1668 pel filosòf anglés [[John Wilkins]] d'utilizar una massa d'aiga coma [[escandalh]]<ref>'''(en)''' John Wilkins, « An Essay towards a Real Character and a Philosophical Language », 1668.</ref>. Dins l'encastre del sistèma metric, aquò aviá l'avantatge de definir l'unitat de massa a partir de l'unitat de longor. En efièch, un mètre cubic d'[[aiga]] pesava alara una tona e un decimètre d'aiga un quilograma. Lo grama es atal introdutz lo 7 d'abril de 1795 coma essent « lo pes absolut d'un volum d'aiga pura egal al cub de la centena partida del mètre, e a la temperatura del glaç fondent »<ref>'''(fr)''' Décret relatif aux poids et aux mesures dau 18 germinal an 3, article 5. En francés : « le poids absolu d'un volume d'eau pure égal au cube de la centième partie du mètre , et à la température de la glace fondante ».</ref>. Pasmens, coma lo [[comèrci]] a generalament besonh de pesar d'objèctes mai massises qu'un grama, lo quilograma venguèt lèu l'unitat usuala de massa. Lo primièr escandalh oficial de massa, fach de [[platin]], foguèt donc un escandalh d'un quilograma. Depausat als Archius Nacionals lo 22 de junh de 1799, dintrèt oficialament en vigor lo 10 de decembre de 1799. === L'adopcion internacionala del quilograma === L'utilizacion del grama e del quilograma se generalizèt pauc a cha pauc gràcias a la difusion del sistèma metric. En 1875, la [[Convencion del Mètre]] formalizèt un pauc mai aquel usatge. L'unitat de massa i foguèt tornada definir coma lo « quilograma » per se conformar a l'usatge. Un escandalh novèl, de [[platin]] e d'[[iridi]], foguèt fabricat en 1879. Quatre ans pus tard, foguèt demostrat que sa massa èra pas diferenciabla de la del quilograma de 1799. L'escandalh novèl venguèt alara la referéncia internacionala del quilograma. Lo [[Burèu Internacional dels Peses e Mesuras]] forniguèt a sos membres de còpias d'aquel escandalh per servir d'estandards de massa nacionals. Per exemple, los [[USA\|Estats]] Units recebèron quatre prototips utilizats coma estandard principal, coma estandard de verificacion o per d'[[experiéncia]]s necessitant una precision extrèma ([[balança de Watt]]). Pasmens, cap de las còpias possedissiá pas exactament una massa egala a la de l'escandalh internacional, çò qu'obliguèt a documentar sonhosament los descalatges entre los diferents escandalhs. === La definicion modèrna === Lo fach que lo quilograma siá religat a un escandalh material èra un problèma important per la [[sciéncia]]. En efièch, malgrat las precaucions presas, la massa dels escandalhs variava en seguida d'errors pauc dometjablas (presa de posca, traças de dets, etc.). Los scientifics decidiguèron donc lèu de trobar un escandalh fondat sus de constantas [[fisica]]s fondamentalas coma per las autras unitats del [[Sistèma Internacional d'Unitats\|Sistèma internacional]]. Pasmens, aquò foguèt mai complicat e deguèt esperar fins a 2019. Dempuèi lo 20 de mai de 2019, lo quilograma es definit en fixant la valor numerica de « la [[constanta de Planck]], ''h'', egala a 6,626 070 15 × 10<sup><small>−34</sup></small> J.s, unitat egala a kg m² s<sup><small>−1</sup></small> », lo [[mètre]] e la [[segonda]] essent ja estats definits en fixant « la [[frequéncia]] de la transicion iperfina de l'estat fondamental de l'[[atòm]] de cesi-133 non perturbat, ∆''ν<sub><small>Cs</sub></small>'', coma egala a 9 192 631 770 Hz » per determinar la segonda de faiçon aisidament reproductibla e precisament mesurabla, e en fixant « la [[velocitat del lum]] dins lo void, ''c'', coma egala a 299 792 458 m/s » per determinar egalament lo mètre en foncion de la segonda de faiçon aisidament reproductibla e precisament mesurabla. Aquela definicion novèla es estada oficialament aprovada pel BIPM lo 16 de novembre de 2018, pendent la 26<sup><small>na</sup></small> conferéncia generala dels peses e mesuras. == Definicion == Lo quilograma es l'unica unitat de basa de l'SI qu'encara se definís en relacion a un artefacte material, e pas amb de constantas fisicas. Linha 94 ⟶ 115: L'unitat equivalenta a 1000 kg nomenada ''megagrama'' s'utiliza gaire se li preferissèm utilizar la [[tona (unitat)\|tona]] ('''t'''). == ~~Istòria~~Annèxas == Lo [[grama]] foguèt introduch al temps de l’unificacion de las mesuras regionalas decidida pendent la [[Revolucion Francesa]] per la lei del ''18 germinal an {{III}}'' (lo 7 d'abril de 1795). Es un dels elements de la triada « longor-massa-volum » : deci[[mètre]]-(quilo)grama-[[litre]] d'aquela unificacion. === Ligams ~~extèrnes~~intèrnes ===▼ ~~Lo grama foguèt inicialament definit coma la massa d’un centimètre cubic d’[[aiga]] a la [[temperatura]] de {{unitat\|4\|[[Gra Celsius\|°C]]}}, que correspond a un maximum de [[massa volumica]].~~ Lo 22 de junh de 1799, un escandalh en [[platin]] d’un quilograma (lo nom a l'origina foguèt lo ''grave''), o la massa d’un decimètre cubic d’aiga, foguèt depausat (e mai un escandalh del [[mètre]]) als Archius de França, gràcias als precedents trabalhs de divèrs sabents, en particular [[Antoine Lavoisier\|Lavoisier]]. ~~Aquel escandalh venguèt per definicion la representacion d'un quilograma per la lei del 10 de decembre de 1799.~~ Foguèt solament en 1875 que l’unitat de massa tornèt èsser definida coma « quilograma », venent atal la sola unitat de l'SI inclusent un prefixe multiplicator<ref>{{fr}} {{en}} [http://www.bipm.org/fr/si/si_brochure/chapter3/3-2.html « Le kilogramme »], sul site del BIPM, bipm.org</ref>. Un novèl escandalh en platin iridiat de massa gaireben identica al ''Quilograma dels Archius'' foguèt realizat dempuèi 1875, mas la colada foguèt refusada per çò que la proporcion d’[[iridi]], {{unitat\|11.1\|%}}, se trobava al delà de los 9 - 11 % especificats. E solament en 1889 lo ''Quilograma dels Archius'' foguèt remplaçat pel quilograma {{cita\|internacional}}, conservat dempuèi al ''[[pavillon de Breteuil]]''. == Nòtas e referéncias ==▼ ~~{{reflist}}~~ ~~== Vejatz tanben ==~~ * [[Massa]] * [[Pes]] * [[Sistèma Internacional d'Unitats]]. === Ligams extèrnes === ▲== Ligams extèrnes == * {{fr}} [http://www.bipm.fr ''Le Bureau International des Poids et Mesures''] * {{en}} [http://www.ex.ac.uk/cimt/dictunit/ccmass.htm Conversion d'unitats de massa e pes] * {{en}} [https://web.archive.org/web/20050622074449/http://www.npl.co.uk/mass/faqs/kilogram.html ''National Physical Labratory''] * {{en }} [http://nvl.nist.gov/pub/nistpubs/jres/106/4/j64schw.pdf Balança de Watt] * {{en}} [https://web.archive.org/web/20050901054016/http://www.npl.co.uk/mass/avogadro.html projècte Avogadro] === Bibliografia === ▲=== Nòtas e referéncias === <references/> {{Sistèma internacional}}

Quilograma : Diferéncia entre lei versions