Familha (parentèla) : Diferéncia entre lei versions

La '''familha''' es un ensemble de personas unidas per de liames de [[parentat]]. Dins una vision pus reducha, es un grop de personas liadas per de liames de parentat que vivon ensemble. Es alora considerada coma una unitat sociala fondamentala presenta dins totei lei [[Societat|societats]] [[Homo sapiens|umanas]]. D'efiech, permet de metre en plaça de liames de [[solidaritat]] entre sei membres ([[Grand|grands]], [[Parent|parents]], [[Enfant|enfants]], [[Cosin|cosins]]...) destinats a assegurar lor proteccion e lor desvolopament [[Santat|fisic]], [[Morala|morau]] e [[Afeccion|afectiu]]. En foncion dei luòcs e deis epòcas, existís mai d'un modèl familhau coma la [[familha indivisa]], la [[familha soca]] e la [[familha conjugala]]. Leis autrei sistèmas son generalament de combinasons ò de variacions d'aquelei tres tipes fondamentaus. La natura matrilineara, patrilineara ò multilineara de la familha es tanben una dimension importanta.

Tres tèrmes de basa permèton de definir lei diferents sistèmas de [[parentat]] presents dins la màger part dei [[Societat|societats]] : lo [[linhatge]], lo [[clan]] e la [[tribü]]. Lo linhatge es lo grop d'individús que descendon d'un meteis rèire comun. De còps, un linhatge pòt èsser despartit entre de brancas multiplas e, dins certanei societats, pòt èsser fòrça estendut. Per exemple, es possible de remontar fins a la 8{{a}}, la 9{{a}} ò la 10{{a}} [[generacion]] e conéisser fòrça collateraus dins leis autrei brancas d'un meteis linhatge.

Lo [[clan]] es un grop d'individús que dison descendre d'un meteis rèire comun e mai s'es pas possible d'identificar tota l'[[Genealogia|aubre genealogic]]. Dins certanei cas, l'existéncia d'aqueu rèire es fòrça ipotetica ([[eròi]] [[legenda|legendari]], [[dieu]]...). Aqueleis individús son generalament liats entre elei per de tradicions comunas (rites, [[tabó|tabós]], restriccions alimentàrias...) ò per de simbòls comuns ([[patronim]], [[totèm]], [[Tomba|sepultura]] comuna...).

La [[Tribú (etnologia)|tribü]] recampa mai d'un clan e si definís en partida per son territòri. Es generalament una estructura mens fòrta car son organizacion e son mantenement despendon d'elements exteriors a la familha coma la [[politica]] ò l'[[economia]]. Frequentament, s'utiliza lo tèrme « clan » per definir una populacion vivent sus un territòri donat onte de clans càmbian de [[Femna|fremas]] entre elei. Pasmens, aquela utilizacion es scientificament abusiva.

Per rendre còmpte d'aquela estructura fondamentala, existís dos tipes de sistèma d'apelacions dei [[Parent|parents]]. Lo sistèma « descriptiu » depinta la situacion e la posicion deis individús. Es aqueu en vigor dins la societat [[Occitània|occitana]]. Per ieu, « egò », n'ai qu'un [[paire]] e, donc, lo mot « paire » definís unicament mon paire. En revènge, pòdi aver mai d'un [[oncle]] car totei lei fraires e lei sòrres de mon paire e de ma maire son, a respècte d'ieu, a la meteissa posicion. Lei sistèmas « classificatòris » classan lei personas segon una apelacion qu'es pas necessiàrament basada sus sa posicion a respècte d'ieu. Per exemple, dins certanei tribüs, mon paire e lo [[fraire]] de mon paire son considerats coma mon paire. Utilizi lo mot « paire » per m'adreiçar e dèvi adoptar la meteissa conducha amb lei dos<ref>Aqueu tipe de familha èra fòrça frequent dins la societat iroquesa. Totei lei fraires dau paire èran considerats coma de paires e totei lei sòrres de la maire èran consideradas coma de maires. En consequéncia, leis enfants deis « autrei » paires e maires èran considerats coma de fraires e de sòrres. En revènge, aquelei deis oncles e dei tantas, son considerats coma de cosins.</ref>. En certanei societats regardadas per de sistèmas classificatòris, es tanben possible de considerar que lei fraires de sa [[maire]] son tanben mei maires.

Dins lei dos tipes de sistèma, lo [[Mascle|genitor]] es rarament reconegut per la [[societat]]. Aquò es verai dins lei societats classificatòrias onte la multiplicitat dau nombre de paires fa que totei lei paires pòdon pas èsser lo genitor d'un [[enfant]] donat. Pasmens, es tanben lo cas dins mai d'una societat descriptiva. Ansin, dins la societat occitana, s'aplica un vièlh principi dau [[drech roman]] que dispausa que ''« Pater is est quem justae nuptiae demostrant »''.

La natura matrilineara ò patrilineara dau sistèma familhau s'obsèrva en estudiant l'organizacion dau [[linhatge]] sus plusors [[Generacion|generacions]]. Dins lo sistèma matrilineara, la [[filha]] demòra dins son [[Ostal|ostau]]. Aquò li permet de gardar son [[clan]] e son nom e de transmetre son [[Patronim|nom]], son clan e sei bens a seis enfants. Generalament, un de sei fraires es considerat coma lo [[paire]] de seis enfants. Regardant lo genitor, dos cas principaus existisson. Dins lo pus simple, quita l'ostau de la [[maire]], sovent avans la [[naissença]]. Dins lo segond, dich « matrilocau », lo genitor rèsta dins l'[[Ostal|ostau]] de la maire dins una situacion d'[[estrangier]] ò de [[prince-consòrt]]. Existís un tresen cas qu'es dich « patrilocau » : la maire va viure dins l'ostau dau paire. Pasmens, en causa dei complicacions regardant sala succession, aquò es fòrça rar.

Un sistèma de drechs e d'obligacion lia lei diferents membres d'una meteissa familha ò, pus largament, d'un meteis clan. Aquelei [[Drech|drechs]] e [[Deure|deures]] son fòrça variats e despendon fòrça dau tipe de sistèma e de la [[cultura]] locala. Pòdon comprendre d'obligacions de [[cortesiá]], de [[respècte]], d'[[Solidaritat|ajuda]], de [[Seguretat|proteccion]] ò d'[[obeïssença]]. De règlas determinan tanben la [[Eiretatge|transmission dei bens]] ais [[Enfant|enfants]] a la [[mòrt]] dei [[Parent|parents]].

Entre dos membres d'una meteissa familha, lei rapòrts individuaus son tanben fòrça diversificats : [[autoritat]], respècte, somission, cooperacion, afeccion, agressivitat, [[jòc]], galejada... En generau, lei rapòrts son « seriós » (autoritat, [[educacion]]...) entre lei parents e leis enfants. Pasmens, dins lei societats [[Agricultura|agricòlas]], l'autoritat es frequentament tenguda per lo [[grand]] ò la granda e lei rapòrts seriós alora s'establisson entre lei grands e lei felens. Dins la societat occitana modèrna, la relacion seriosa es ansin sovent establida entre lei parents e leis enfants e, totjorn dins lo cas pus generau, lei grands e lei felens e leis oncles e lei [[Nebòt|nebòts]] an de relacions d'afeccion. Un exemple de relacion de còps agressiva es aqueu de la relacion entre un enfant e sa [[bèlamaire]].

Lo [[maridatge]] a per foncion fondamentala de liar dos linhatges ò doas familhas qu'an pas de liames. Dins la màger dei societats, es la [[Femna|frema]] qu'assegura la liason entre aquelei doas familhas ò aquelei dos linhatges. Tèn lo ròtle de liame sociau que recampa dins una meteissa societat lei linhatges diferents. Pòt alora èsser l'objècte de cambis, d'una maniera quasi identica a la [[moneda]] dins lei rapòrts [[Economia|economics]]. Dins lei societats que practican aquelei cambis, cambiar de fremas permet d'entretenir de rapòrts sociaus coma cambiar de sòus permet de mantenir de relacions economicas. Dins mai d'una region, un cambi de fremas pòt egalament èsser compensat per un cambi de bens.

Dins aquelei societats, lo ròtle de la frema es donc liat a l'exogamia. L'[[òme]] es obligat de trobar una companha dins un [[linhatge]] exterior per establir de rapòrts amb d'autrei linhatges. Aquò permet tanben de respòndre au [[tabó]] de l'incèste. D'efiech, l'[[exogamia]] permet pas totjorn de protegir leis èssers umans còntra lei problemas causats per la [[consanguinitat]]. En revènge, permet d'establir de liames de solidaritat amb au mens un autre linhatge.

Per resòuvre la question de l'[[incèste]], mai d'una societat a adoptat de [[Lei|lèis]] qu'enebisson estrictament lo [[maridatge]] entre membre d'un meteis linhatge. En revènge, aquò empacha pas l'existéncia de [[maridatge|maridatges]] « recomandats » amb de membres dau clan. Lo cas pus conegut pertòca lo maridatge entre [[cosin|cosins crosats]] qu'es frequent dins mai d'una societat. Dins d'autrei societats, a la mòrt dau conjunt, lo subrevivent esposa lo [[fraire]] ò la [[sòrre]] de son conjunt defuntat. Aquò permet de mantenir lei liames entre lei l[[Linhatge|inhatges]].

Dins fòrça societats, lo [[maridatge]] deis [[Enfant|enfants]] es organizat per lei parents ò per lei grands, generalament en foncion deis interès dau linhatge. Dins un nombre creissent de societats, lei dos espós son liures de si chausir mutualament. De situacions intermediàrias existisson amb una chausida iniciala realizada per lei parents e un drech, mai ò mens efectiu, per leis enfants de refusar lo conjunt selectionnat. Pasmens, quin que sieche lo tipe de societat, la chausida de l'espós es circonscricha per leis estructuras e lei costumas socialas. En particular, tènon un ròtle decisiu lei grops professionaus, l'[[Classa sociala|estratificacion sociala]] e la proximitat [[Geografia|geografica]].

En mai d'una societat, si fau nòtar l'importància de la question de la [[virginitat]] deis espós es importanta, especialament aquela de la frema. Pasmens, dins lei fachs, aqueu principi es pas totjorn ben respectat. Per exemple, en [[França]] dins leis ans 1960, una enquista aviá conclut que 80% deis estatjants consideravan la virginitat avans lo [[maridatge]] coma una [[vertut]] importanta. Òr, la meteissa enquista aviá mostrat que solament 40% a 50% dei Francesas reconoissián èsser encara verges lo jorn de la [[ceremònia]]. Lei [[Morala|règlas de conducha morala]] fixadas per una societat son donc pas automaticament traduchas en practicas socialas, compres au sen de la familha. De mai, la virginitat avans lo maridatge es pas una nòrma presenta dins totei lei societats. En certanei regions, au contrari, la [[libertat sexuala]] dei joves es quasi totala avans lo maridatge.

La familha « indivisa » (ò familha « estenduda ») comprèn dos [[Grand|grands]], seis [[Enfant|enfants]] [[Maridatge|maridats]] e sei [[Felen|felens]] eissits d'aqueleis unions. Totei aquelei gents vivon ensemble per oposicion a la « [[parentèla]] » qu'es lo grop dei gents liats entre elei per lo [[Genetica|sang]]. Lo « grop domestic » designa l'ensemble constituit per la [[familha indivisa]] e per lei [[Domesticitat|domestics]] eventuaus que vivon dins la familha. La familha « soca » es pus reducha. Comprèn tres a quatre [[Generacion|generacions]] mai amb un pareu unic a cada generacion. Dins aqueu sistèma, la màger part deis enfants maridats quitan l'[[Ostal|ostau]] familhau. Enfin, la familha conjugala es la pus pichona. Modèl predominant en [[Occitània]], es compausada dei parents e deis enfants pas encara maridats.

Dins lo premier cas, la familha es nombrosa car pòt aisament contenir un vintenau d'individús. Lei dos grands li son unics. Dins lei generacions seguentas, lei parents son d'enfants dei grands qu'an agut d'enfants. A cada generacion, mai d'un individú ocupa donc una meteissa posicion de [[paire]], de [[maire]], d'[[oncle]] ò de [[tanta]]. Dins la darriera, totei leis [[Enfant|enfants]] son tanben [[Fraire|fraires]], [[Sòrre|sòrres]], [[Cosin|cosins]], [[Nebòt|nebòts]] ò [[Felen|felens]] d'un autre membre de la familha. Dins un tau quadre, la familha conjugala presentada dins lo tresen cas existís gaire. D'efiech, lei liames d'un enfant amb son paire son quasi identics amb aqueleis entretenguts amb son [[oncle]]. De mai, si lei generacions si cavaucan, es possible d'observar de situacions onte leis enfants de la tresena e de la quatrena generacion ocupan de posicions similaras au sen de la familha.

Lo « [[patrimòni]] » es un ben transmissible per lei parents ais enfants. Basa economica de la familha, permet d'assegurar sa subrevida e sa possession e sa gestion son normalament fisadas ai grands dins la familha indivisa e dins la familha soca. Aquò es normalament fòrça important dins lei mitans païsans, artesans e [[Borgesiá|borgés]]. La continuitat de la familha indivisa e la partença de la màger part deis enfants maridats permèton d'assegurar l'unitat e la continuitat d'aqueu patrimòni<ref>Aquelei familhas son consideradas coma d'unitats de produccion e de consumacion.</ref>. En revènge, dins lei familhas conjugalas, es puslèu l'activitat dei parents que permet d'obtenir lei revenguts necessaris au foncionament ordinari de la cellula familiala<ref>Aquelei familhas son unicament consideradas coma d'unitats de consumacion.</ref>. La continuitat de la familha i es pauc importanta car cada membre adulte es capable de trabalhar. Per aquò, la mobilitat [[Geografia|geografica]] pòt èsser un aspècte important.

Dins una familha conjugala, lei liames d'afeccion son normalament importants. D'efiech, dins lei [[país]] onte leis espós pòdon liurament si chausir, la fondacion d'una familha es basada sus de liames d'aqueu tipe. Puei, aqueu liame afectiu s'estend ais enfants. Dins lei familahs indivisas, aquelei liames son, en revènge, sovent pauc desvolopats en causa de l'autonòmia febla dau pareu dins una tala estructura. De mai, l'[[amor]] es pas sovent a l'origina d'un maridatge. En plaça, si tròban de consideracions foncionalas coma la cèrca d'una fòrça de trabalh ò d'una extension dau [[patrimòni]]. La centralizacion de l'autoritat entre lei mans dau patriarca ò de la matriarca accentua sovent aqueu fenomèn. De mai, dins un sistèma de familha indivisa, l'[[educacion]] es donc una carga dei grands e dau rèsta dau grop familhau. Coma leis enfants son nombrós, lor socializacion es collectiva. Totei leis adultes, compres lei [[Domesticitat|domestics]] eventuaus, educan totei leis enfants e lei grands son lo darrier recors de l'autoritat. L'educacion essent fondada sus un rapòrt sociau collectiu, l'afeccion es pas necessària. La situacion es, de segur, totalament opausada dins la familha conjugala. L'autoritat e l'educacion li son individualizadas e fondadas sus l'afeccion.

Entre aquelei doas situacions, la familha soca es dins una posicion intermediària. Coma la familha indivisa, lo patrimòni es sa basa economica e lei [[Logica|logicas]] afectivas dèvon donc normalament pas èsser importantas. Pasmens, en causa dau nombre de membres pus pichon, l'[[educacion]] collectiva es pas possiblepossibla. Lo rapòrt paire-enfant li es donc important. Dins aquò, es tanben lo cas per lo rapòrt grand-felen. La posicion dau [[paire]] li es donc ambigua. D'una maniera simetrica, pòt i aver de questions similaras a prepaus de la relacion entre la maire e seis enfants, la grand e sei felens e la granda e sa nòra<ref>Dins l'ipotèsi d'una familha de tipe patriarcala. Dins un sistèma matriarcau, lei meteissei problemas s'obsèrvan amb d'adaptacions per tradurre la posicion dei diferents [[sèxe]]s.</ref>. Lei familhas soca son donc sovent l'objècte de tensions importantas (conflicte economic entre lei grands que tènon lo patrimòni e lei parents qu'asseguran lo trabalh efectiu, conflictes sus l'educacion deis enfants...). Sonque son generalament compensadas per lo respècte de nòrmas estrictas de [[disciplina]].

Cada tipe de familha es capable de cumplir certanei foncions. Gràcias a son nombre, la familha indivisa es aquela que ne'n realiza lo maximom. D'efiech, pòt protegir pus aisament seis enfants còntra lei menaças exterioras, assegurar l'educacion de sei membres gràcias a l'observacion dau ròtle tengut per cada [[adult|adulte]]<ref>L'educacion complèta deis enfants pòt èsser diferenta de l'instruccion.</ref> e metre en plaça lei lesers necessaris a cada generacion. Au bot opausat de l'espèctre familhau, la familha conjugala es capabla de realizar un nombre limitat de pretzfachs. Aquò necessita donc la creacion d'institucions particularas per educar leis enfants ([[escòla]]...), per assegurar lei lesers necessaris ais enfantsadultes e ais enfants e per protegir lei diferents membres.

Dins la societat occitana tradicionala onte la familha conjugala es venguda la nòrma, lo [[paire]] es generalament encargat de trabalhar e la maire s'ocupa de la gestion de l'[[Ostal|ostau]] e de l'[[educacion]] deis [[Enfant|enfants]]. Lo paire es alora la figura d'autoritat e la maire la figura de l'afeccion. Pasmens, dempuei la fin dau sègle XX, aquelei ròtles classics conoisson d'evolucions amb l'extension progressiva dau trabalh dei fremas (sovent una necessitat per assegurar de revenguts sufisents a la familha). De mai, dins certanei cas, la maire aquista una posicion d'autoritat au sen de la familha en causa de son ròtle dins la gestion de l'ostau e dedins l'educacion dedeis l'ostauenfants. Dins aquela mena de « [[matriarcat]] », lo paire pòt alora ocupar la figura de la comprenença e de l'afeccion.

Dins fòrça societats modèrnas, si fau egalament nòtar l'aumentacion dau nombre de familhas recompausadas e de parents celibataris<ref>La situacion de parent celibatari es generalament provisòria. Per aquela rason, aqueu modèl es considerat coma una variacion de la familha conjugala.</ref>. Aquò es una consequéncia de l'aumentacion dau nombre daude [[divòrci]]. Entraïna de variacions de la familha conjugala causada per l'abséncia d'un parent e per la preséncia eventuala d'un autre adulte. L'autoritat li es generalament gardada per lo parent originau e lei rapòrts amb l'autre adulte varian generalament entre l'[[afeccion]] e l'[[agressivitat]]. En revènge, dempuei la fin dau sègle XX, la legalizacion progressiva dau maridatge omosexuau s'es globalament inscricha dins lo quadre dau modèl familhau tradicionau amb un parent que tèn la figura de l'autoritat e un autre aquela de l'afeccion.

Lei relacions entre leis estructuras familialas e leis estructuras socialas globalas pòdon èsser fòrça variadas. En particular, es una error de considerar que l'[[industrializacion]] entraïna lo desvolopament de la familha conjugala. Pasmens, d'una maniera generala, pòt s'observar quauquei trachs pus frequents. Dins lei societats tribalas, la familha conjugala es sovent la nòrma mai s'intègra dins un sistèma de parentat fòrt. L'unitat familiala pòt ansin èsser descricha coma una unitat restrenha integrada dins un sistèma de parentat estenduda. Dins lei mitans paisans e artesanaus, generalament caracterizats per una confusion entre la cellula de produccion e la cellula de consumacion, la familha indivisa e la familha soca es relativament importanta. Enfin, dins lei societats [[Industria|industrialas]] e [[Vila|urbanas]], la familha conjugala es fòrça comuna. Es sovent acompanhada per un sistèma de parentat feble. Pasmens, aquelei trachs frequents son l'objècte de fòrça adaptacions. Per exemple, dins la societat occitana, lei pareus joves pòdon demorar dins l'ostau dei parents durant d'annadas, especialament dins lei familhas [[Borgesiá|borgesas]] e [[Proletariat|obrieras]]. La proximitat de grands ò de parents (per gardar leis enfants, mantenir un contacte afectiu...) es tanben un paramètre important dins la chausida d'un trabalh.

La familha permet tanben de definir l'estatut sociau de seis individús. Un còp de mai, aquela definicion varia fòrça segon lo modèl familhau en vigor. Per la familha indivisa, l'estatut sociau globau deis individús es comandat per l'estatut de la familha ela meteissa. En revènge, dins la familha conjugala, es determinada per l'estatut dau parent que trabalha (pus generalament lo paire). A sa naissença, leis enfants ili an generalament l'estatut d'aqueu parent. Pasmens, coma dèvon intrar dins d'estructuras situadas en defòra de la familha per l'educacion ò lei lesers, dèvon rapidament aquistar un autre estatut dins aquelei quadres. Puei, quand quitan la familha, son obligats d'aquistar un estatut novèu a partir de lor trabalh ò de lor maridatge. Aquela tension entre la seguretat intèrna a la familha e l'inseguretat e la conquista d'un estatut a l'exterior marca fòrça leis adolescents. Dins aquò, li permet egalament d'aprendre a rompre sei liames amb sa familha d'origina e explica l'importància de la « civilizacion dei joves » dins aqueu tipe de societat.