Familha (parentèla) : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 19 :
[[File:Article Familha - Esquèma tipe d'una familha.png|center|800px|Esquèma tipe d'una familha]]
Per rendre còmpte d'aquela estructura fondamentala, existís dos tipes de sistèma d'apelacions dei parents. Lo sistèma « descriptiu » depinta la situacion e la posicion deis individús. Es aqueu en vigor dins la societat [[Occitània|occitana]]. Per ieu, « egò », n'ai qu'un paire e, donc, lo mot « paire » definís unicament mon paire. En revènge, pòdi aver mai d'un oncle car totei lei fraires e lei sòrres de mon paire e de ma maire son, a respècte d'ieu, a la meteissa posicion. Lei sistèmas « classificatòris » classan lei personas segon una apelacion qu'es pas necessiàrament basada sus sa posicion a respècte d'ieu. Per exemple, dins certanei tribüs, mon paire e lo fraire de mon paire son considerats coma mon paire. Utilizi lo mot « paire » per m'adreiçar e dèvi adoptar la meteissa conducha amb lei dos<ref>Aqueu tipe de familha èra fòrça frequent dins la societat iroquesa. Totei lei fraires dau paire èran considerats coma de paires e totei lei sòrres de la maire èran consideradas coma de maires. En consequéncia, leis enfants deis « autrei » paires e maires èran considerats coma de fraires e de sòrres. En revènge, aquelei deis oncles e dei tantas, son considerats coma de cosins.</ref>. En certanei societats regardadas per de sistèmas classificatòris, es tanben possible de considerar que lei fraires de sa [[maire]] son tanben mei maires.
Dins lei dos tipes de sistèma, lo genitor es rarament reconegut per la societat. Aquò es verai dins lei societats classificatòrias onte la multiplicitat dau nombre de paires fa que totei lei paires pòdon pas èsser lo genitor d'un enfant donat. Pasmens, es tanben lo cas dins mai d'una societat descriptiva. Ansin, dins la societat occitana, s'aplica un vièlh principi dau [[drech roman]] que dispausa que ''« Pater is est quem justae nuptiae demostrant »''.
=== Lei sistèmas matrilinear, patrilinear e multilinear ===
La natura matrilineara ò patrilineara dau sistèma familhau s'obsèrva en estudiant l'organizacion dau [[linhatge]] sus plusors generacions. Dins lo sistèma matrilineara, la filha demòra dins son ostau. Aquò li permet de gardar son clan e son nom e de transmetre son nom, son clan e sei bens a seis enfants. Generalament, un de sei fraires es considerat coma lo paire de seis enfants. Regardant lo genitor, dos cas principaus existisson. Dins lo pus simple, quita l'ostau de la maire, sovent avans la [[naissença]]. Dins lo segond, dich « matrilocau », lo genitor rèsta dins l'[[Ostal|ostau]] de la maire dins una situacion d'estrangier ò de prince-consòrt. Existís un tresen cas qu'es dich « patrilocau » : la maire va viure dins l'ostau dau paire. Pasmens, en causa dei complicacions regardant sa succession, aquò es fòrça rar.
Lo sistèma patrilinear es similar amb d'adaptacions liadas au sèxe dei dos membres dau pareu. Es lo paire que transmet son nom, son clan e sei bens a seis enfants. Dins lei sistèmas multilinears, totei lei brancas de la familha son consideradas coma egalas. Ansin, en [[Occitània]], totei mei grands son mei grands e reçauprai sei bens d'una meteissa maniera. Pasmens, si fau nòtar qu'en Occitània, la transmission dau nom d'ostau a luòc de paire en fiu. Lo sistèma familhau occitan es donc dich multilinear de preferéncia patrilineara<ref>Lei tèrmes « matriarcat » e « patriarcat », sovent utilizats, per definir lei sistèmas familhaus designan en realitat lei mecanismes de partiment dau poder au sen de la familha.</ref>.
Linha 31 :
=== Lei drechs e deures au sen de la familha ===
Un sistèma de drechs e d'obligacion lia lei diferents membres d'una meteissa familha ò, pus largament, d'un meteis clan. Aquelei drechs e deures son fòrça variats e despendon fòrça dau tipe de sistèma e de la [[cultura]] locala. Pòdon comprendre d'obligacions de [[cortesiá]], de respècte, d'ajuda, de proteccion ò d'obeïssença. De règlas determinan tanben la transmission dei bens ais enfants a la mòrt dei parents.
Entre dos membres d'una meteissa familha, lei rapòrts individuaus son tanben fòrça diversificats : [[autoritat]], respècte, somission, cooperacion, afeccion, agressivitat, [[jòc]], galejada... En generau, lei rapòrts son « seriós » (autoritat, [[educacion]]...) entre lei parents e leis enfants. Pasmens, dins lei societats agricòlas, l'autoritat es frequentament tenguda per lo grand ò la granda e lei rapòrts seriós alora s'establisson entre lei grands e lei felens. Dins la societat occitana modèrna, la relacion seriosa es ansin sovent establida entre lei parents e leis enfants e, totjorn dins lo cas pus generau, lei grands e lei felens e leis oncles e lei nebòts an de relacions d'afeccion. Un exemple de relacion de còps agressiva es aqueu de la relacion entre un enfant e sa bèlamaire.
Linha 39 :
=== Lei foncions de basa dau maridatge ===
Lo maridatge a per foncion fondamentala de liar dos linhatges ò doas familhas qu'an pas de liames. Dins la màger dei societats, es la [[Femna|frema]] qu'assegura la liason entre aquelei doas familhas ò aquelei dos linhatges. Tèn lo ròtle de liame sociau que recampa dins una meteissa societat lei linhatges diferents. Pòu alora èsser l'objècte de cambis, d'una maniera quasi identica a la [[moneda]] dins lei rapòrts economics. Dins lei societats que practican aquelei cambis, cambiar de fremas permet d'entretenir de rapòrts sociaus coma cambiar de sòus permet de mantenir de relacions economicas. Dins mai d'una region, un cambi de fremas pòu egalament èsser compensat per un cambi de bens.
Dins aquelei societats, lo ròtle de la frema es donc liat a l'exogamia. L'[[òme]] es obligat de trobar una companha dins un linhatge exterior per establir de rapòrts amb d'autrei linhatges. Aquò permet tanben de respòndre au tabó de l'incèste. D'efiech, l'[[exogamia]] permet pas totjorn de protegir leis èssers umans còntra lei problemas causats per la consanguinitat. En revènge, permet d'establir de liames de solidaritat amb au mens un autre linhatge.
Per resòuvre la question de l'incèste, mai d'una societat a adoptat de lèis qu'enebisson estrictament lo maridatge entre membre d'un meteis linhatge. En revènge, aquò empacha pas l'existéncia de [[maridatge|maridatges]] « recomandats » amb de membres dau clan. Lo cas pus conegut pertòca lo maridatge entre [[cosin|cosins crosats]] qu'es frequent dins mai d'una societat. Dins d'autrei societats, a la mòrt dau conjunt, lo subrevivent esposa lo [[fraire]] ò la [[sòrre]] de son conjunt defuntat. Aquò permet de mantenir lei liames entre lei linhatges.
Linha 47 :
=== La natura deis espós ===
Dins fòrça societats, lo [[maridatge]] deis [[Enfant|enfants]] es organizat per lei parents ò per lei grands, generalament en foncion deis interès dau linhatge. Dins un nombre creissent de societats, lei dos espós son liures de si chausir mutualament. De situacions intermediàrias existisson amb una chausida iniciala realizada per lei parents e un drech, mai ò mens efectiu, per leis enfants de refusar lo conjunt selectionnat. Pasmens, quin que sieche lo tipe de societat, la chausida de l'espós es circonscricha per leis estructuras e lei costumas socialas. En particular, tènon un ròtle decisiu lei grops professionaus, l'estratificacion sociala e la proximitat [[Geografia|geografica]].
« L'omogamia » significa esposar son semblabla. Un autre tèrme frequent en matèria de maridatge es « [[endogamia]] » que significa si maridar au sen de son grop sociau. L'omogamia geografica es la pus frequenta per de rasons practicas. Pasmens, leis omogamias sociala e culturala son tanben pron desvolopadas coma va mòstra lo nombre fòrça important de maridatges entre individús d'una meteissa categoria socioprofessionala. Dins lei societats de maridatge organizat, aquò s'explica per la presa en còmpte deis interès dau linhatge dins lei negociacions. Lei familhas pus importantas son sovent pauc desirosas de conclure una « mesaliança ». En lei societats liuras, aquò s'explica per lo fach que la màger part dei rescòntres an luòc durant d'eveniments sociaus (trabalh, estudis, relacions d'enfança, relacions de vesinatge...) qu'implican de personas d'estatuts similars.
=== Lo sèxe e lo maridatge ===
En mai d'una societat, si fau nòtar l'importància de la question de la virginitat deis espós es importanta, especialament aquela de la frema. Pasmens, dins lei fachs, aqueu principi es pas totjorn respectat. Per exemple, en [[França]] dins leis ans 1960, una enquista aviá conclut que 80% deis estatjants consideravan la virginitat avans lo [[maridatge]] coma una vertut importanta. Òr, la meteissa enquista aviá mostrat que solament 40% a 50% dei Francesas reconoissián èsser encara verges lo jorn de la ceremònia. Lei règlas de conducha morala fixadas per una societat son donc pas automaticament traduchas en practicas socialas, compres au sen de la familha. De mai, la virginitat avans lo maridatge es pas una nòrma presenta dins totei lei societats. En certanei regions, au contrari, la libertat sexuala dei joves es quasi totala avans lo maridatge.
En revènge, dins la màger part dei societats, lei relacions sexualas en defòra dau maridatge son normalament enebidas. De segur, d'excepcions existisson. Per exemple, èra lo cas dins la ciutat-estat d'Esparta onte, amb l'acòrdi de son marit, una [[Femna|frema]] podiá aver de relacions sexualas amb un autre òme en vista d'aver un enfant pus fòrt. Pasmens, mai d'una societat condamna l'adultèri car menaça lei liames establits entre lei linhatges regardats per lo [[maridatge]]. En particular, pausa de questions sus la legitimitat deis enfants e, donc, sus la succession e l'eiretatge. Lei « bastards », enfants eissits de relacions consideradas coma illegitims, son l'objècte de discriminacions dins mai d'un país.
Lei relacions sexualas dins lo quadre dau maridatge implican pas necessiàrament doas personas. D'efiech, la monogamia e la poligamia son doas tradicions fòrça frequentas. La [[poliandria]] existís tanben mai es un fenomèn pus rar. Certanei societats an tanben institucionalizat l'[[omosexualitat]]. Enfin, dins lei societats aguent instituit un destriament entre lei nocions de paire e de genitor, la nocion d'[[adultèri]] es normalament inexistenta.
Linha 71 :
</gallery>
La familha « indivisa » (ò familha « estenduda ») comprèn dos grands, seis enfants maridats e sei [[Felen|felens]] eissits d'aqueleis unions. Totei aquelei gents vivon ensemble per oposicion a la « parentèla » qu'es lo grop dei gents liats entre elei per lo sang. Lo « grop domestic » designa l'ensemble constituit per la familha indivisa e per lei domestics eventuaus que vivon dins la familha. La familha « soca » es pus reducha. Comprèn tres a quatre generacions mai amb un pareu unic a cada generacion. Dins aqueu sistèma, la màger part deis enfants maridats quitan l'ostau familhau. Enfin, la familha conjugala es la pus pichona. Modèl predominant en Occitània, es compausada dei parents e deis enfants pas encara maridats.
Dins lo premier cas, la familha es nombrosa car pòu aisament contenir un vintenau d'individús. Lei dos grands li son unics. Dins lei generacions seguentas, lei parents son d'enfants dei grands qu'an agut d'enfants. A cada generacion, mai d'un individú ocupa donc una meteissa posicion de paire, de maire, d'oncle ò de tanta. Dins la darriera, totei leis enfants son tanben fraires, sòrres, cosins, nebòts ò felens d'un autre membre de la familha. Dins un tau quadre, la familha conjugala presentada dins lo tresen cas existís gaire. D'efiech, lei liames d'un enfant amb son paire son quasi identics amb aqueleis entretenguts amb son [[oncle]]. De mai, si lei generacions si cavaucan, es possible d'observar de situacions onte leis enfants de la tresena e de la quatrena generacion ocupan de posicions similaras au sen de la familha.
Una autra caracteristica de la familha indivisa es sa continuitat. Gràcias a son nombre, pòu perdre quauquei membres sensa disparéisser. La situacion es identica s'una branca decidís de quitar l'ostau : lo grop serà demenit mai sa subrevida dirècta serà pas menaçada. Pasmens, la [[mòrt]] dei grands pòu pausar de problemas. D'efiech, es lo problema fondamentau d'aqueu tipe de familhas. A lor disparicion, lei diferentei brancas pòdon decidir de venir independentas, çò que causa la separacion dau grop. Dins aquò, es tanben possible que l'ainat sieche reconegut coma « patriarca » ò « matriarca ». Dins aqueu cas, pòu tenir lo ròtle d'autoritat ocupat per lei grands e mantenir l'unitat de la familha. Lei doas autrei tipes de familha presentan pas de solucion de continuitat. En particular, la familha conjugala si forma per lo maridatge dei parents e si complèta amb la naissença deis enfants. Si desagrega amb lo maridatge deis enfants e disparéis a la [[mòrt]] d'un dei dos espós.
=== Lo patrimòni e lei liames afectius ===
Linha 81 :
Lo « patrimòni » es un ben transmissible per lei parents ais enfants. Basa economica de la familha, permet d'assegurar sa subrevida e sa possession e sa gestion son normalament fisadas ai grands dins la familha indivisa e dins la familha soca. Aquò es normalament fòrça important dins lei mitans païsans, artesans e [[Borgesiá|borgés]]. La continuitat de la familha indivisa e la partença de la màger part deis enfants maridats permèton d'assegurar l'unitat e la continuitat d'aqueu patrimòni<ref>Aquelei familhas son consideradas coma d'unitats de produccion e de consumacion.</ref>. En revènge, dins lei familhas conjugalas, es puslèu l'activitat dei parents que permet d'obtenir lei revenguts necessaris au foncionament ordinari de la cellula familiala<ref>Aquelei familhas son unicament consideradas coma d'unitats de consumacion.</ref>. La continuitat de la familha i es pauc importanta car cada membre adulte es capable de trabalhar. Per aquò, la mobilitat pòu èsser un aspècte important.
Dins una familha conjugala, lei liames d'afeccion son normalament importants. D'efiech, dins lei país onte leis espós pòdon liurament si chausir, la fondacion d'una familha es basada sus de liames d'aqueu tipe. Puei, aqueu liame afectiu s'estend ais enfants. Dins lei familahs indivisas, aquelei liames son, en revènge, sovent pauc desvolopats en causa de l'autonòmia febla dau pareu dins una tala estructura. De mai, l'amor es pas sovent a l'origina d'un maridatge. En plaça, si tròban de consideracions foncionalas coma la cèrca d'una fòrça de trabalh ò d'una extension dau patrimòni. La centralizacion de l'autoritat entre lei mans dau patriarca ò de la matriarca accentua sovent aqueu fenomèn. De mai, dins un sistèma de familha indivisa, l'educacion es donc una carga dei grands e dau rèsta dau grop familhau. Coma leis enfants son nombrós, lor socializacion es collectiva. Totei leis adultes, compres lei [[Domesticitat|domestics]] eventuaus, educan totei leis enfants e lei grands son lo darrier recors de l'autoritat. L'educacion essent fondada sus un rapòrt sociau collectiu, l'afeccion es pas necessària. La situacion es, de segur, totalament opausada dins la familha conjugala. L'autoritat e l'educacion li son individualizadas e fondadas sus l'afeccion.
Entre aquelei doas situacions, la familha soca es dins una posicion intermediària. Coma la familha indivisa, lo patrimòni es sa basa economica e lei logicas afectivas dèvon donc normalament pas èsser importantas. Pasmens, en causa dau nombre de membres pus pichon, l'[[educacion]] collectiva es pas possible. Lo rapòrt paire-enfant li es donc important. Dins aquò, es tanben lo cas per lo rapòrt grand-felen. La posicion dau [[paire]] li es donc ambigua. D'una maniera simetrica, pòu i aver de questions similaras a prepaus de la relacion entre la maire e seis enfants, la grand e sei felens e la granda e sa nòra<ref>Dins l'ipotèsi d'una familha de tipe patriarcala. Dins un sistèma matriarcau, lei meteissei problemas s'obsèrvan amb d'adaptacions per tradurre la posicion dei diferents [[sèxe]]s.</ref>. Lei familhas soca son donc sovent l'objècte de tensions importantas (conflicte economic entre lei grands que tènon lo patrimòni e lei parents qu'asseguran lo trabalh efectiu, conflictes sus l'educacion deis enfants...). Son generalament compensadas per lo respècte de nòrmas estrictas de [[disciplina]].
=== Lei foncions dei diferents tipes de familha ===
|