Logicial : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 1 :
{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}
Un '''logiciau''' (var. '''logicial'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca "logiciel" realizada lo 2 de decembre de 2021, [https://www.locongres.org/fr/applications/dicodoc-fr/dicodoc-recherche?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=logiciel&q2=&submit=Rechercher]</ref> es un ensemble de [[programa (informatica)|sequéncias d'instruccions]] interpretablas per una [[ordinator|maquina informatica]] per [[tecnologias de l'informacion|tractar un ensemble de donadas]]. Es de còps acompanhat per una documentacion qu'explica son foncionament. Lei logiciaus determinan lei pretzfachs que pòu realizar un [[ordinator]] e organizan son foncionament. Donan donc son utilitat foncionala a un [[ordinator]]. N'existís mai d'un tipe diferent segon lei besonhs deis utilizaires.
== Istòria ==
L'[[escritura]] dau premier logiciau es generalament atribuida a la [[matematics|matematiciana]] [[Anglatèrra|anglesa]] [[Ada Lovelace]] (1815-1852). D'efiech, redigiguèt en 1843 un [[algoritme]] que depintava un ensemble d'instruccions per calcular lei [[nombres de Bernoulli]] amb una [[maquina de Babbage]]<ref>'''(fr)''' Jean-Paul Soyer, ''Ada de Lovelace et la programmation informatique'', éd. du Sorbier, Paris, 1998.</ref><ref>'''(en)''' J. Fuegi e J. Francis, "Lovelace & Babbage and the creation of the 1843 'notes'", ''Annals of the History of Computing'', 2003, vol. 25, pp. 16–26.</ref>. Dins aquò, lo trabalh de [[Ada Lovelace|Lovelace]] demorèt marginau fins a l'invencion de la [[maquina de Turing]].
La premiera teoria vertadiera sus lei logiciaus foguèt donc prepausada en 1936 per lo [[Reialme Unit|Britanic]] [[Alan Turing]] (1912-1954) dins un article intitulat ''On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem''<ref>'''(en)''' David Leavitt, ''Alan Turing and the Invention of the Computer'', W. W. Norton & Company, 2006.</ref>. Òbra majora dau sègle XX, aqueu tèxte es la basa de l'[[informatica]] modèrna. Entraïnèt lo desvolopament dei premiereis [[ordinator]]s que foguèron utilizats, tant per leis Aliats que per leis [[Alemanha|Alemands]], durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Dins aquò, aquelei [[maquina]]s utilizan pas encara de logiciaus. Per modificar sa programacion, èra necessari de modificar son arquitectura intèrna en modificant lo cablatge intèrne.
L'etapa decisiva vèrs l'invencion dau logiciau modèrne foguèt l'invencion dau premier [[lengatge d'assemblatge]] en 1949 per l'[[informatica|informaticiana]] [[Kathleen Booth]]<ref>'''(en)''' HV. Kathleen Booth, "Machine language for Automatic Relay Computer", Birkbeck College Computation Laboratory.</ref>. Completat per lo trabalh de [[Grace Hopper]] (1906-1992), aquela invecion menèt a l'aparicion dei premiers [[lengatge de programacion|lengatges de programacion]] coma lo [[COBOL]] (1959)<ref>'''(en)''' Kurt W. Beyer, ''Grace Hopper and the Invention of the Information Age'', MIT Press, 2009.</ref>. Permetent de redigir de [[programa (informatica)|programas]] sensa se preocupar de la programacion maquina de l'[[ordinator]], aquelei lengatges informatics permetèron de desvolopar la creacion e l'usatge de logiciaus. En 1972, l'invencion dau lengatge C, relativament simple e rapide d'executar, accelerèt aquela evolucion e l'usatge de logiciaus venguèt la règla sus leis [[ordinator]]s. Aquò entraïnèt una importanta diversificacion dins lei tipes de logiciaus e l'aparicion de companhiás importantas especializadas dins la concepcion e la comercializacion d'aquelei [[programa (informatica)|programas]].
== Tipes de logiciaus ==
=== Lei logiciaus sistèma ===
==== Lo BIOS ====
[[Fichièr:Award BIOS setup utility.png|thumb|right|Afichatge de l'ecran d'acuelh d'un [[BIOS]] en 1999.]]
{{article principal|BIOS}}
Lo [[BIOS]] (''Basic Input/Output System'') es un tipe de logiciau fòrça particular qu'es enregistrat sus una [[memòria mòrta]] (ROM). Assegura l'interfàcia entre lei partidas materialas (''hardware'') e leis autrei partidas logicialas (''software'') de l'[[ordinator]]. Permet a l'[[ordinator]] de realizar d'operacions de basa coma l'identificacion dei [[periferic (informatica)|periferics]] d'intrada/sortida, dei memòrias e dei cartas d'extension connectats a la [[carta maire]]. Lo [[BIOS]] s'ocupa tanben de gerir lei conflictes d'atribucion dei ressorsas [[maquina]] entre lei diferents [[periferic (informatica)|periferics]] installats.
Dempuei 2005, sus certanei modèls d'[[ordinator]]s, lo [[BIOS]] es estat remplaçat per l'[[UEFI]] (Unified Extensible Firmware Interface) que permet de gerir de foncions suplementàrias (interfàcia grafica melhorada, gestion de [[sistèma operatiu|sistèmas operatius]] multiples...) e d'utilizar de [[disc dur|discs]] d'una capacitat superiora a 2,2 To.
==== Lei sistèmas operatius ====
[[Fichièr:Desktop Ubuntu 20.04.png|thumb|right|Ecran d'acuelh d'[[Ubuntu]], un [[sistèma operatiu]] traduch en [[occitan]].]]
{{article principal|Sistèma operatiu}}
Lo [[sistèma operatiu]] es lo còr de la partida logiciala d'un [[ordinator]]. Es un ensemble de [[programa (informatica)|programas]] que dirigisson l'utilizacion dei ressorsas per lei logiciaus aplicatius<ref>'''(en)''' Brian L. Stuart, ''Principles of Operating Systems: Design & Applications'', Cengage Learning EMEA, 2008.</ref>. Lo pus conegut es [[Windows]] qu'es editat per la companhiá [[USA|estatsunidenca]] [[Microsoft]] e que domina lo mercat dei microordinators dempuei leis ans 1990. Dins aquò, existís de sistèmas concurrents coma [[Linux]] o [[Mac OS]].
A lor aparicion, lei [[sistèma operatiu|sistèmas operatius]] èran de sistèmas complèxs que necessitan d'intrar d'instruccions mai o mens claras amb un [[clavier]]. Durant leis ans 1980, lei conceptors remplacèron l'ecran tèxte e lei comandas clavier per una [[interfàcia grafica]] e una navigacion [[soritz]]. Certanei sistèmas prepausèron tanben una gestion « multifenèstra ». En 1990, lo succès de la version de [[Windows]] entraïnèt la generalizacion d'aquelei foncionalitats<ref>A sa creacion, [[Windows]] èra una [[interfàcia grafica]] que foncionava amb lo [[sistèma operatiu]] [[MS-DOS]]. Venguèt pauc a pauc un [[sistèma operatiu]] vertadier dins lo corrent deis ans 1990 amb l'abandon progressiu de DOS.</ref>.
Lei [[sistèma operatiu|sistèmas operatius]] modèrnes ofrisson de possibilitats nombrosas. Permèton de crear de rotinas de manipulacion e gestion de l'[[interfàcia grafica]], de la [[soritz]], dei [[fichièr]]s, dau [[sòn]]... etc. Asseguran tanben la gestion de pretzfachs complementaris coma lei paramètres de connexion Internet, la seguretat o l'interfàcia entre lei [[programa (informatica)|programas]] e lei [[periferic (informatica)|periferics]]. Enfin, certanei sistèmas, especialament [[Windows]], dispausan de moduls complementaris dedicats a la gestion de [[videojòc]]s.
=== Lei logiciaus aplicatius ===
[[Fichièr:Lincity-ng-1.1.jpg|thumb|right|Imatge de ''[[Lincity-NG]]'', un exemple de [[logiciau aplicatiu]] que fa partida dei [[videojòc]]s.]]
{{article principal|Logiciau aplicatiu}}
Un [[logiciau aplicatiu]], sovent dich « logiciau », es un ensemble de [[programa (informatica)|programas]] que permet de realizar un pretzfach donat amb un [[ordinator]]. Per aquò, existís mai d'un tipe de logiciaus aplicatius. Lei pus frequentas son :
* lei [[logiciau burotic|logiciaus burotics]] permèton de realizar un trabalh de burèu ([[tractament de tèxte]], [[tabulatòri]], [[basa de donadas]], gestion d'informacions personalas, presentacion...).
* lei logiciaus de [[comptabilitat]] son de còps classats dins lei [[logiciau burotic|logiciaus burotics]] mai presentan de particularitats destinadas a de pretzfachs especifics (gestion de la paga, gestion dau personau...).
* lei logiciaus creatius permèton d'utilizar leis ordinators per de trabalhs [[art]]istics coma lo [[dessenh]], l'[[animacion]] 2D o 3D o lo [[tractament d'imatge]].
* lei logiciaus ludics son dedicats a la [[cultura]] o au [[leser]] ([[videojòc]], logiciaus educatius...).
* lei [[logiciau antivirüs|logiciaus antivirüs]] que son destinats a la deteccion e a la neutralizacion dei [[logiciau mauvolent|logiciaus mauvolents]] (un ensemble de logiciaus concebuts per noire a un [[tecnologias de l'informacion|sistèma informatic]]).
Lei logiciaus son creats e liurats a la demanda d'una practica o més sus lo [[mercat]] a l'iniciativa d'un conceptor. Lor fabricacion es generalament un procès intellectuau lòng en despiech, dins la màger part dei cas, de l'utilizacion de [[lengatge de programacion|lengatges de programacion]] permetent de conjugar la simplicitat de la programacion, la velocitat d'execucion e la portabilitat (es a dire la possibilitat d'adaptar rapidament un logiciau a una autra plataforma informatica). Lo nombre de foncionalitats, la fisabilitat o la [[qualitat]] e l'[[ergonomia]] generala de l'[[interfàcia]] son tanben de paramètres importants dins la concepcion d'un logiciau aplicatiu.
== Annèxas ==
=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Algoritme]].
* [[BIOS]].
* [[Lengatge de programacion]].
* [[Logiciau aplicatiu]].
* [[Microprocessor]].
* [[Ordinator]].
* [[Programa (informatica)|Programa]].
* [[Sistèma operatiu]].
* [[Tecnologias de l'informacion]].
* [[Videojòc]].
</div>
=== Bibliografia ===
* '''(en)''' Thomas J. Bergin e Richard G. Gibson (eds.), ''History of Programming Languages'', Addison Wesley, 1996.
* '''(en)''' Paul E. Ceruzzi, ''History of Computing'', MIT Press, 1998.
* '''(en)''' Denise Gürer, "Pioneering Women in Computer Science", ''Communications of the ACM'', 1995, vol. 38, pp. 45-54.
* '''(en)''' David A. Mindell, ''Digital Apollo: Human and Machine in Spaceflight'', MIT Press, 2008.
* '''(en)''' Jean E. Sammet, ''Programming Languages: History and Fundamentals'', Prentice-Hall, 1969.
=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>
[[Categoria:Informatica]]
| |||