Sunisme : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut
Xophe84 (discussion | contribucions)
Cap resum de modificació
Toku (discussion | contribucions)
Cap resum de modificació
Linha 1 :
{{1000 fondamentals}}
{{Infobox
{{Dialècte Provençau}}
|tematica=
 
|carta=
Lo '''sunisme''' es la branca principala de l'[[islam]]. Recampa aperaquí 85% a 90% de la comunautat [[islam|musulmana]] actuala e se presenta coma una via intermediària entre lo [[chiisme]] e lo [[kharidjisme]], lei doas autrei brancas majoras de l'[[islam]]. Es caracterizat per l'importància donada a la fidelitat ai [[tradicion]]s coma lo tèxte de l'[[Alcoran]] e la [[sunna]], es a dire la [[vida]] de [[Maomet]] e de sei [[Sahaba|companhons]]. Pasmens, lo sunisme garda una certana capacitat d'innovacion gràcias au principi de [[consensus]]. D'efiech, un rite o una practica acceptada per la màger part dei [[teologia]]ns pòu èsser reconegudas coma legitima e integrada au sen de la [[tradicion]].
}}
 
Lo '''sunisme''' es lo corrent [[religion|religiós]] majoritari de l'[[islam]]. Au començament dau sègle XXI, representava entre 85 e 90% dei musulmans. Es basat sus quatre fònts de referéncias principalas que son l'[[Alcoran]], la [[sunna]], lei consensus dei juristas musulmans e la deduccion juridica. Es devesit entre divèrseis escòlas principalas que son l'hanafisme, lo malekisme, lo chafeisme e lo hanbalisme.
Lo sunisme es aparegut dins lo corrent dei sègles VII e VIII coma una consequéncia de la crisi de succession a la tèsta dau Califat après la mòrt dau [[califa]] [[Othman ibn Affan|Othman]] (644-656). Lei desacòrdis a prepaus de la chausida de son successor, [[Ali (califa)|Ali]] (656-661), menèron a l'aparicion dau [[kharijisme]] en 657 e dau chiisme après l'assassinat d'[[Ali (califa)|Ali]]. En contrast amb aquelei brancas, lo sunisme se formèt tardivament après l'estabilizacion dau tèxte de l'[[Alcoran]] dins lo corrent dau sègle VII. Entre lei sègles VIII e X, plusors visions foguèron definidas per interpretar lei tèxtes religiós. Se reconoissent mutualament gràcias a la nocion de [[consensus]], refusan leis innovacions pus radicalas dau [[chiisme]] e la rigor dau [[kharijisme]]. Durant sa formacion, deguèron tanben faciar l'ostilitat dau [[mutazilisme]], un corrent [[umanisme|umanista]] desirós d'integrar lei principis de la [[filosofia]] [[Grècia antica|grèga]] a la [[teologia]] [[islam|musulmana]] que dispareguèt au sègle XIV. L'aparicion dau dògma de la perfeccion de l'[[Alcoran]] au sègle X marca la fin dau periòde principau de formacion dau sunisme.
 
== Istòria ==
 
=== La crisi dau califa d'Ali ===
 
Branca principala de l'[[islam]] modèrne, lo sunisme es eissit de la majoritat de la comunautat musulmana. D'efiech, après la mòrt de [[Maomet]] en 632, de califas foguèron nomats per lo remplaçar. Pasmens, en 656, après l'assassinat d'[[Othman ibn Affan|Othman]], de tensions apareguèron a prepaus de la nominacion d'[[Ali (califa)|Ali]]. D'efiech, [[gendre]] de [[Maomet]], [[Ali (califa)|Ali]] aviá la legitimitat per accedir au poder mai sei projèctes de reformas inquietavan au sen de l'elèit arabi<ref>Lo ponch principau de tension èra la volontat d'[[Ali (califa)|Ali]] de permetre l'accession au califa e a de pòstes importants d'individús eissits dei pòbles conquistats per leis Arabis.</ref>. Seis adversaris chausiguèron donc de sostenir lei revendicacions au tròne de [[Muàwiya Ièr|Muàwiya]] que fasiá partida de la familha d'[[Othman ibn Affan|Othman]].
 
Pauc desirós d'entretenir una [[guèrra civila]], [[Ali (califa)|Ali]] acceptèt de negociar. En 657, lei [[kharijisme|kharijistas]] s'insurgiguèron còntra son acòrdi per metre en plaça un arbitratge entre [[Muàwiya Ièr|Muàwiya]] e eu. Per elei, aquò èra un acte d'impietat car [[Ali (califa)|Ali]] èra califa segon la volontat divina. Aqueu conflicte s'agravèt lèu entraïnant una batalha en 659 e l'assassinat d'[[Ali (califa)|Ali]] dos ans pus tard. A sa mòrt, [[Muàwiya Ièr|Muàwiya]] foguèt reconegut califa per sei partisans e fondèt lo [[Califat Omeia]]. Pasmens, deguèt luchar còntra leis eiretiers d'[[Ali (califa)|Ali]], reconeguts califas per lei [[chiisme|chiitas]]. Maugrat sei victòrias militaras, leis [[Califat Omeia|Omeia]]s poguèron pas destrurre lei chiitas que s'estructurèron. La situacion foguèt similara amb lei [[kharijisme|kharijitas]] que fondèron de sèctas fòrça violentas.
 
Lei [[Califat Omeia|Omeia]]s gardèron lo contraròtle de la màger part dau territòri [[islam|musulman]]<ref>Pasmens, certanei regions venguèron de fogaus recurrents de revòutas, de còps inspiradas per lei [[chiisme|chiitas]] e lei [[kharijisme|kharijitas]].</ref>. Dins aquel espaci, contentèron lei revendicacions de l'elèit guerrier arabi que gardèt lo poder. Aquò i empachèt lo desvolopament dei [[chiisme|chiitas]] e dei [[kharijisme|kharijitas]].
 
=== La definicion dau sunisme ===
 
La definicion dau sunisme foguèt un procès lòng que durèt de la segonda mitat dau sègle VII au sègle X. Foncionèt fòrça per diferenciacion a respècte dei corrents [[chiisme|chiita]], [[kharijisme|kharijita]] e [[mutazilisme|mutazilita]], ben estructurats durant aqueu periòde. Sa premiera etapa foguèt la fixacion dau tèxte de l'[[Alcoran]], element important car lo tèxte, supausat venir de [[Dieu]], èra a conóisser de variacions en causa de sa transmission orala. Lo recuelh de son tèxte e son enregistrament foguèt iniciat per lei premiers califas e durèt fins a la fin dau sègle VII. Menat per un grop larg de [[teologia]]ns, aqueu trabalh favorizèt l'adopcion dau [[consensus]] coma metòde de trabalh entre lei juristas [[islam|musulmans]].
 
La segonda etapa importanta foguèt la confrontacion entre lo [[mutazilisme]] e leis olemàs dau Califat. Lo [[mutazilisme]] es una branca importanta de l'[[islam]] qu'es apareguda au sègle VIII. Favorable a l'introduccion dau [[racionalisme]], de la [[logica]] e dau liure arbitre [[Grècia antica|grèc]] dins l'[[islam]], questionèt l'origina de l'[[Alcoran]]. Aquò causèt un conflicte teologic entre lei partisans d'un Alcoran creat (lei mutazilitas) e aquelei d'un Alcoran increat (leis autrei brancas). En 827, durant lo rèine dau califa [[Al-Mamun]] (813-833), lo [[mutazilisme]] venguèt la doctrina oficiala dau [[Califat Abbassida|Califat]]. Seis adversaris foguèron reprimits, especialament entre 833 e 847.
 
Aquela repression, dirigidas còntra leis erudits ostils a l'idèa de la creacion de l'[[Alcoran]], renforcèt lei liames entre lei caps religiós dau [[Califat Abbassida|Califat]]. Aquò accelerèt leis esfòrç començats au sègle VIII per codificar de sistèmas d'interpretacion deis ensenhaments de [[Maomet]]. Limitat per sa difusion febla, lo [[mutazilisme]] declinèt rapidament a partir de 850 quand foguèt abandonat per lei califas. Pasmens, seis otís serviguèron a estructurar la pensada teologica musulmana e la nocion de [[consensus]] permetèt de mantenir l'unitat de la comunautat. Entre lei sègles IX e X, se formèt lo sunisme modèrne a partir d'aqueu movement. La codificacion de l'[[acharisme]], una escòla teologica destinada a combatre lo [[mutazilisme]] (que conoguèt una certana renaissença au sègle X), e l'aparicion au dògma de la perfeccion de l'Alcoran marcan la fin d'aqueu procès dins lo corrent dau sègle X.
 
== Basas teologicas ==
 
=== Lei tèxtes sacrats ===
 
==== L'Alcoran ====
 
{{article principal|Alcoran}}
 
{{article principal|Alcoran}}
 
Coma per la màger part deis autrei corrents de l'[[islam]], l'[[Alcoran]] es la basa de la [[teologia]] sunita. Se presenta coma la seguida dei revelacions realizadas dins la [[Torah]] e dins la [[Bíblia]]. Depinta la volontat [[Dieu|divina]] revelada a [[Maomet]] e permet de conclure una « aliança » novèla entre Dieu e leis òmes. Ansin, permet de descriure leis aspèctes principaus de l'organizacion de l'[[Univèrs]] e leis obligacions de seguir per lei fidèus.
 
Per lei sunitas, l'Alcoran es considerada coma la paraula de [[Dieu]]. Es donc un tèxte « increat », en causa de la natura etèrna de [[Dieu]], que foguèt revelat ais òmes per Dieu. Segon aquela tradicion, lo libre es vist coma perfèct e inimitable. Aquò es una diferéncia importanta amb d'autrei brancas de la [[religion]] musulmana que lo considèran coma una creacion divina ([[mutazilisme|mutazilitas]], [[ibadisme|ibaditas]]...) o una creacion de [[Maomet]] ([[alevisme|alèvis]]).
 
La version de l'Alcoran utilizada a l'ora d'ara per lei sunitas data probablament de la fin dau sègle VII. Foguèt redigida a l'iniciativa dei premiers califas que s'inquietavan de la disparicion dei [[companhons de Maomet]]. D'efiech, d'aqueu temps, la transmission dau tèxte èra unicament orala e de diferéncias èran a aparéisser. Son procès de redaccion es pas encara totalament compres. Segon l'ipotèsi principala, un nuclèu istoric foguèt l'objècte d'un procès de canonizacion fondat sus la cèrca d'un consensus au sen deis autoritats religiosas dau periòde. De debats son en cors per determinar l'existéncia de partidas eliminadas o apondudas durant aqueu trabalh<ref>Per exemple, l'[[istòria|istorian]] francés [[Alfred-Louis de Prémare]] (1930-2006) menciona un tèxte dau prèire [[Joan Damascèn]] (676-749) que sembla indicar l'abséncia de certanei [[sorata]]s modèrnes dins l'[[Alcoran]] dau sègle VIII.</ref>.
 
==== Lei ''hadiths'' ====
 
{{article principal|Hadith}}
 
Un [[hadith]] es una comunicacion orala de [[Maomet]] e, per extension, un recuelh que compren lei tradicions relativas a la vida e ai paraulas de Maomet e de sei companhons. Son autenticitat es certificada per la preséncia d'una cadena de transmission que remonta fins a Maomet. Au sen dau sunisme, son utilizats coma principis de governància personala e collectiva. Permèton de completar o d'interpretar lo tèxte de l'[[Alcoran]].
 
La màger part dei hadiths foguèron fixats durant lei sègles IX e X gràcias a un trabalh de canonizacion similar a aqueu aguent permés d'enregistrar lo tèxte de l'Alcoran. Lei tradicions sunitas principalas reconoisson l'existéncia de nòu recuelhs autentics. Lei dos pus importants son lo ''[[Sahih al-Bukhari]]'' dau [[teologia]]n [[Muhammad al-Bukhari]] (810-870) e lo ''[[Sahih Muslim]]'' de [[Muslim ibn al-Hajjaj]] (821-875). En mai d'aquò, existís de desenaus d'obratges suplementaris que son de còps considerats coma de fònts primàrias de hadiths.
 
Lei recuelhs de hadiths utilizats per lei sunitas son diferents d'aquelei presents dins leis autrei brancas de l'islam.
 
=== Aspèctes majors ===
 
==== Lo monoteïsme e la predestinacion ====
 
{{article principal|Allah}}
 
Coma totei lei autrei brancas de l'[[islam]], lo sunisme es [[monoteïsme|monoteïsta]]. Son dieu es un derivat de la divinitat unica dau [[judaïsme]] que son nom pòu pas èsser prononciat. Es donc generalament dich [[Dieu]] o Allah (que significa « Dieu » en [[occitan]]). Es un dieu unic, perfèct, etèrne, transcendent, increat, omnisicent e omnipotent. A ges de partenari, de companhon, d'enfant, d'adversari o d'enfant. Es lo creator de l'ensemble de l'[[Univèrs]]. Aquel acte de creacion correspond pas a un besonh particular de la divinitat mai a una demonstracion de sa poissança.
 
Coma dins lo [[cristianisme]], lo dieu sunita es una divinitat misericordiosa que prepausa un sauvament etèrne a totei leis èssers umans sensa se preocupar de lor origina sociala. En cambi, demanda ais òmes de respectar certanei règlas que son definidas dins l'[[Alcoran]] e dins lei [[hadith]]s. Aquel ensemble fòrma la [[Sunna]].
 
En causa d'aquela poissança, lo dieu unic conoís e entraïna totei leis eveniments que se debanan dins l'Univèrs, compres l'ora de naissença e de [[mòrt]] de cada individú. Saup tanben lo destin finau de cada fidèu. Lo sunisme es donc una religion qu'integra la predestinacion. Pasmens, lo nombre de fidèus que seràn sauvats a la fin dei temps es unicament conegut per Dieu.
 
==== L'escatologia sunita ====
 
L'escatologia sunita es fòrça influenciada per l'[[escatologia]] judeocrestiana e per lo [[zoroastrisme]] amb una represa deis idèas de [[fin dei temps]] e de [[jutjament divin]]. Son racònte es en partida presentat dins l'[[Alcoran]] qu'es completat per de [[hadith]]s. De [[legenda]]s popularas aguèron tanben una influéncia importanta sus aquela [[escatologia]] amb l'apondon d'elements coma lo « [[castig de la tomba]] ». Lei ponchs pus estables d'aquelei crèires e tradicions son :
* après lor mòrt, lei musulmans son [[castig de la tomba|questionats]] dins sa [[tomba]] per dos [[àngel]]s que li demandan « Cu es ton Senhor ? Cu es ton profèta ? Quina es ta religion ? ». Lei personas que respòndon corrèctament ai tres questions recebon la felicitat e leis autrei son castigats. D'origina popular, aqueu crèire fa pas partida de l'[[Alcoran]] mai es considerat un element de la [[sunna]], lei lèis pròprias a [[Dieu]].
* après de signes precursors, la fin dei temps serà caracterizada per l'anientament de totei lei creaturas, la [[resureccion]] dei [[mòrt]]s e lo recampament de totei leis [[Homo sapiens|èssers umans]] en vista dau jutjament finau.
* cada individú serà jutjat per [[Dieu]] en foncion de seis accions. Un sistèma d'intercession es previst per permetre ai profètas e ais individús piós de defendre leis autors de pecats grèus. Puei, [[Dieu]] condamna la persona a l'[[infèrn]] o au [[paradís]].
* la durada de la condamnacion en [[infèrn]] es l'objècte de debats entre lei [[teologia]]ns musulmans. Pasmens, sembla pas necessiàrament permanenta.
Divèrseis istòris existisson sus aqueleis eveniments coma lo retorn de [[Jèsus de Nazaret|Jèsus]] per abatre l'[[Antecrist]], convertir lei [[judaïsme|judieus]] e lei [[cristianisme|crestians]] e destrurre lei [[glèisa]]s e lei [[sinagòga]]s.
 
== Rites e celebracions ==
 
=== Culte ===
 
==== Simbòls ====
 
Lo creissent, l'estela e lo [[verd]] son lei simbòls principaus dau sunisme mai li son pas necessiàrament especifics car son utilizats per d'autrei corrents. Lo creissent es d'origina [[fenicia]]na e èra ja present sus de monuments de [[Cartage]]. Foguèt représ per l'[[Empèri Bizantin]] que lo representèt sus de pèças de moneda a partir dau sègle IV. Son usatge dins l'islam foguèt probablament introduch per lei Turcs. Se generalizèt a partir dei sègles XIV-XV.
 
Lo [[verd]] ven de la descripcion dau paradís de l'[[Alcoran]] e de son usatge per [[Maomet]] dins la vida vidanta. Foguèt premier principalament adoptat per lei chiitas, especialament per aquelei dau [[Califat Fatimida]]. Pasmens, après la casuda d'aquela dinastia, se difusèt dins tot l'islam.
 
==== Luòcs de culte ====
 
Lo luòc de culte dau sunisme es la [[mosqueta]], un edifici destinat ais activitats religiosas, socialas e de còps politicas de la comunautat. Son organizacion e son [[arquitectura]] varian segon lei regions e leis epòcas mai de plans tipe existisson :
* lo plan arabi es lo pus vièlh. Es basat sus lo modèl de l'[[ostau]], en partida mitica, de [[Maomet]] a [[Medina]]. Es un plan carrat o rectangular format d'una cort amb un pòrge e d'una sala de preguiera. Popularas durant lei periòdes omeia e abbassida, lei mosquetas de plan arabi se tròban dins tot l'espaci sunita de [[Marròc]] a [[Mesopotamia]].
* lo plan iranian es caracterizat per la preséncia d'iwans, d'un [[pishtak]] e d'una sala de preguiera sota copòla. Lei construccions d'aqueu tipe èra frequenta en [[Iran|Pèrsia]] e dins lo nòrd d'[[Índia]] avans la presa dau poder per lei [[Empèri Mogòl|Mogòls]].
* lo plan otoman es marcat per l'influéncia arquitecturala [[Empèri Bizantin|bizantina]] (preséncia de mai d'una [[copòla]], complèxs sovent importants...). Aqueu tipe de mosqueta se tròba principalament en [[Anatolia]].
* lo plan mogòl es caracteristic dei mosquetas construchas a partir dau sègle XVI dins lo nòrd d'[[Índia]]. A generalament una cort granda amb d'iwans. Sei salas de preguieras son estrechas, rectangularas e coronadas per tres o cinc copòlas bulbosas.
 
==== Clergat ====
 
Lo sunisme a pas de [[clergat]] estructurat comparable ai [[clergat]]s [[catolicisme|catolic]]s o [[chiisme|chiita]]. Pasmens, existís una estructura institucionala a l'entorn de plusors figuras. Son personatge de basa es l'[[imam]], una persona designada per una comunautat [[religion|religiosa]] per dirigir la [[preguiera]] e sovent d'arbitrar sei conflictes intèrnes. Divèrsei critèris dirigisson la chausida d'un imam coma sa conoissença de l'[[Alcoran]], son integritat o sa capacitat de prendre lei decisions necessàrias. Es generalament un professionau mai aquò es pas obligatòri. De mai, se lei fidèus son maucontents de lor imam, es totjorn possible de lo licenciar. Au sen de la mosqueta, pòdon tanben èsser presents un muezzin, encargat d'anonciar l'ora dei preguieras, e un rector qu'es encargat de la direccion de l'edifici.
 
Existís tanben un clergat de juristas que s'ocupan de la definicion de la jurisprudéncia e dei jutjaments d'afaires somés a un tribunau religiós. La posicion d'[[olema]] i tèn una influéncia importanta. Es un [[teologia]]n que mena d'estudis sus l'[[Alcoran]] e una referéncia regardant son interpretacion. Pòu dirigir una escòla teologica. Leis olemas an un ròtle important dins l'islam car lor consensus permet normalament de definir la [[lèi islamica|jurisprudéncia islamica]]. Existís egalament lei títols de ''faqih'' per designar un especialista dau drech musulman, de ''mouhaddith'' per designar un especialista dei ''haddiths'' e de ''cadi'' per designar un jutge dins un tribunau islamic.
 
Durant lei premiereis annadas d'existéncia de l'islam, i aviá tanben un [[califa]] qu'èra lo cap absolut de l'ensemble dei musulmans. Pasmens, tre leis ans 650, lei conflictes intèrnes entre lei successors de [[Maomet]] entraïnèron de divisions e l'aparicion de califats rivaus. Lo títol perdiguèt son importància, fenomèn agravat per lo declin deis empèris musulmans coma lo [[Califat Abassida]] o lo [[Califat Fatimida]]. Lo darrier califa important dau mond musulman foguèt lo sultan de l'[[Empèri Otoman]] mai l'origina premiera de son poder èra politica e non religiosa. Dempuei la dissolucion d'aquel empèri, i a plus de califas reconeguts per una fraccion significativa dei musulmans.
 
=== Celebracions ===
 
{{article principal|Cinc pielons de l'islam}}
 
Lei celebracions de seguir per lei fidèus dau sunisme son aquelei de l'[[islam]], especialament aquelei resumits dins lei [[cinc pielons de l'islam]].
 
=== Luòcs sacrats ===
 
Lei luòcs sacrats principaus de l'islam sunita son [[La Mèca]], [[Medina]] e [[Jerusalèm]]. Lei doas premierei vilas son dirèctament liadas a la vida de [[Maomet]] e son lo còr [[istòria|istoric]] de la region d'origina de l'[[islam]]. La tresena es liada au racònte [[legenda]]ri d'un viatge de [[Maomet]] dins la vila durant un pantais nuechenc. De luòcs sacrats regionaus pòdon tanben existir.
 
== Corrents principaus ==
 
=== Leis escòlas juridicas ===
 
Leis escòlas juridicas de l'[[islam]] sunita son de tradicions intellectualas que prepausan una interpretacion complèta deis obligacions dau fidèu basats sus lei diferentei fònts de la [[lèi islamica]] (''charia''). Presentan quauquei diferéncias entre elei mai s'acòrdan sus lei partidas importantas e se reconoisson mutualament. Dins lo sunisme modèrne, n'existís quatre que foguèron definidas per leis autoritats dau [[Sultanat Mameloc]] a la fin de l'[[Edat Mejana]]. Es de còps mencionada una cinquena escòla, l'[[Zahirisme|escòla zahirita]], qu'existiá durant lo periòde medievau e qu'èra pas reconeguda coma valida per l'ensemble dau clergat musulman.
 
==== L'hanafisme ====
 
{{article principal|Hanafisme}}
 
L'[[hanafisme|escòla hanafita]] es la pus anciana e la pus difusada dei quatre escòlas juridicas. Son fondator principau es lo [[teologia]]n [[Abu Hanifa]] (699-767). Sei rites insistisson sus l'importància dei tèxtes e de la tradicion. A sa creacion, laissava una plaça a l'interpretacion, a la deduccion, a la libertat d'opinion e au jutjament personau per cercar la melhor solucion segon lo cas o la situacion. Pasmens, aquela capacitat dispareguèt pauc a pauc au profiech de la nocion d'imitacion e de tradicion.
 
Dins lo mond [[islam|musulman]] actuau, es l'escòla dominanta dins lei regions [[turc]]as, en [[Siria]], en [[Liban]] , dins la [[Peninsula Indiana]] e en [[Republica Populara de China|China]]. Au totau, es estimat qu'es seguida per 30% a 50% dei musulmans.
 
==== Lo malikisme ====
 
{{article principal|Malikisme}}
 
L'[[Malikisme|escòla malikita]] es un corrent que foguèt fondat per lo [[teologia]]n [[Malik ibn Anas]] (†796). Presenta la particularitat d'integrar lei costumas de la vila de [[Medina]] a l'epòca de [[Maomet]] (''Amal ahl al-medina'') dins la jurisprudéncia [[islam|musulmana]]. Aquò i a favorizat l'acceptacion de tradicions popularas refusadas per leis autreis escòlas.
 
[[Al Andalós]] èra lo bastion pus important dau malikisme durant l'[[Edat Mejana]]. Uei, lei malikitas son predominants en [[Africa dau Nòrd]] e en [[Africa de l'Oèst]]. De minoritats importantas existisson en [[Siria]], ais [[Emirats Arabs Units]] e dins la region de [[La Mèca]] e de [[Medina]].
 
==== Lo chafeïsme ====
 
{{article principal|Chafeïsme}}
 
L'[[Chafeïsme|escòla chafeïta]] es una temptativa de compromés entre lei doas tendàncias precedentas. Foguèt definida per lo [[teologia]]n [[Ash-Shafi'i]] (767-820). Definís la jurisprudéncia [[islam|musulmana]] a partir de l'[[Alcoran]] e dei [[hadith]]s. Pasmens, reconoís l'existéncia de ponchs ambigüs dins aquelei tèxtes. Dins aqueu cas, prepausa de recórrer au consensus deis [[olema]]s. Puei, en l'abséncia de consensus, accèpta l'interpretacion d'un companhon de [[Maomet]] e, finalament, l'[[analogia]].
 
Durant l'[[Edat Mejana]], aqueu corrent èra ben implantat dins lei vilas de [[Bagdad]] e dau [[Lo Caire|Caire]]. Dins lo mond modèrne, es predominant en [[Egipte]], en [[Africa de l'Èst]], en [[Iemèn]], en [[Curdistan]] e en [[Asia dau Sud-Èst]].
 
==== L'hanbalisme ====
 
{{article principal|Hanbalisme}}
 
L'[[Hanbalisme|escòla hanbalita]] es un corrent fondat en reaccion au [[mutazilisme]] per lo [[teologia]]n [[Ahmed bin Hanbal]] (780-855). Fonda sa jurisprudéncia sus l'[[Alcoran]] e sus lei [[hadith]]s que provènon dirèctament de [[Maomet]]. Puei, dins l'òrdre, vènon lo consensus dei companhons dau Profèta, l'opinion individuala d'un companhon, leis autrei hadiths e l'[[analogia]]. Per aquelei rasons, es sovent considerada coma l'escòla pus [[conservatisme|conservatritz]] au nivèu dei rites. En revènge, es la pus [[liberalisme|liberala]] au nivèu comerciau.
 
Uei, l'handalisme es predominant en [[Arabia Saudita]] e en [[Qatar]].
 
==== Lo zahirisme ====
 
{{article principal|Zahirisme}}
 
Lo [[zahirisme]] es una escòla juridica dispareguda au sègle XVI o XV. Son fondator es lo [[teologia]]n [[Dawud al-Zahiri]] (815-883) qu'èra maucontent dau [[chafeïsme]]. A respècte deis autrei tradicions juridicas, presentava la caracteristica d'èsser un corrent fòrça literalista. Èra donc fondat sus l'[[Alcoran]], sus lei [[hadith]]s, sus lo consensus dei companhons de [[Maomet]] e sus lo consensus deis [[olema]]s (segon un hadith que prevetz l'impossibilitat per leis olemas d'acceptar un principi juridic faus). L'[[analogia]] i èra pas acceptada e totei lei practicas i son consideradas coma autorizadas se son pas enebidas per un tèxte.
 
L'escòla zahirita foguèt fòrça combatuda per lei chafeïtas. D'efiech, son literalisme entraïnava l'acceptacion de rites diferents deis autreis escòlas. Per exemple, per lei zahiritas, es pas impossible a una [[femna]] de venir [[imam]]. Aparegut en [[Iraq]], lo [[zahirisme]] capitèt de s'implantar en [[Al Andalós]]. I declinèt lentament a partir dau sègle XI. Au sègle XIV, una revòuta de zahirita còntra lei Mamelocs en [[Siria]] entraïnèt una repression importanta e l'enebiment de l'escòla<ref>Dempuei la fin dau sègle XX, de movements musulmans assaian de restaurar l'[[zahirisme|escòla zahirita]].</ref>.
 
=== Leis escòlas teologicas ===
 
Leis escòlas teologicas dau sunisme son de tradicions intellectualas que prepausan un ensemble de principis per definir lei [[dògma]]s. A l'ora d'ara, n'existís tres. Presentan de diferéncias entre elei mai se reconoisson mutualament.
 
==== L'acharisme ====
 
{{article principal|Acharisme}}
 
L'[[acharisme]] es l'escòla teologica predominanta amb una difusion importanta au sen dei corrents [[malikisme|malikita]], [[chafeïsme|chafeïta]] e [[Hanafisme|hanafita]]. Foguèt fondada per lo [[teologia]]n [[Al-Ash'ari]] (874-936) durant lo periòde de lucha entre lo sunisme e lo [[mutazilisme]]. Foguèt donc en partida influenciat per aqueu darrier e son utilizacion de la [[logica]]. En revènge, s'opausa fòrça ai tèsis mutazilitas regardant lo liure arbitre deis èssers umans o la creacion de l'[[Alcoran]]. Es donc una escòla literalista e [[racionalisme|racionalista]] qu'autoriza l'usatge prudent e limitat de l'interpretacion per explicar certaneis ambigüitats presentas dins lei tèxtes sacrats.
 
==== Lo maturidisme ====
 
{{article principal|Maturidisme}}
 
Lo [[maturidisme]] foguèt fondat per lo [[teologia]]n [[Abu Mansur al-Maturidi]] (853-944). Relativament pròcha de l'[[acharisme]], aquela escòla laissa egalament una plaça au racionalisme e a l'interpretacion. Reconoís lo [[liure arbitre]] e la necessitat de suportar la [[sciéncia]]. Precisa tanben clarament lo besonh per leis autoritats religiosas de presentar d'arguments per demostrar seis avís. Dins lo mond musulman actuau, aquela escòla es majoritària au sen dau corrent [[hanafisme|hanafita]]. Pasmens, durant l'[[Edat Mejana]], sa region principala d'adopcion èra [[Iran|Pèrsia]].
 
==== L'atarisme ====
 
{{article principal|Atarisme}}
 
L'[[atarisme]] (o teologia tradicionalista) es l'escòla teologica predominanta au sen dei corrents que se reclaman de l'[[hanbalisme]]. Es apareguda a la fin dau sègle VIII a l'entorn de figuras coma [[Malik ibn Anas]] o [[Ahmad ibn Hanbal]]. Es un corrent de pensada literalista que pensa que lo sens literau de l'[[Alcoran]] o d'un [[hadith]] es l'autoritat unica en matèria de crèire o de [[drech]]. L'usatge de la rason per infirmar o interpretar un tèxte i es pas autorizat.
 
=== Leis escòlas misticas ===
 
{{article principal|Sofisme}}
 
Lo [[sofisme]] es un ensemble de corrents [[miticisme|mistics]] o [[esoterisme|esoterics]] de l'[[islam]]. Aparegut durant la segonda mitat dau sègle VIII, es a l'origina de plusors tradicions espiritualas que son estacadas a [[Maomet]] per sei fidèus. Dichas confrariás, son generalament organizadas a l'entorn d'una figura santa e son pas sistematicament d'origina sunita car d'autrei brancas de l'islam, coma lo [[chiisme]], an egalament una importanta tradicion mistica.
 
Au nivèu doctrinau, lo sofisme es un movement iniciatic que considèra que la realitat a totjorn un aspècte exterior visible e un aspècte interior escondut. Se caracteriza per la cèrca d'un estat espirituau que permet au fidèu d'accedir a aquela conoissença esconduda. La descubèrta d'aquelei secrèts marca leis etapas dau progrès vèrs lo raprochament amb [[Dieu]]. L'objectiu ultim es d'arribar a un nivèu de saber que permet de comprendre e de contemplar la divinitat ela meteissa. Pasmens, de variacions mai o mens importantas existisson entre lei diferentei confrariás.
 
Aqueu tipe de concepcions pòu menar lo fidèu a de concepcions de l'islam ben diferentas d'aquelei professats per leis escòlas tradicionalas<ref>Dins de cas extrèms, lo [[sofisme]] a menat a la formacion de brancas de l'[[islam]] que son consideradas coma [[eterodòxia|eterodòxs]] per lei corrents principaus ([[alevisme|alevís]], [[alauitas]]...).</ref>. Certanei brancas dau sunisme, sovent lei pus [[conservatisme|conservatritz]], son donc fòrça ostilas au sofisme. Aquò pòu de còps entraïnar de repressions violentas.
 
== Difusion ==
 
Corrent principau de l'[[islam]], lo sunisme aviá un nombre de fidèus estimats a 1,6 miliards a la fin deis ans 2010. Aquò representava 83% a 90% dei musulmans dau mond. Predomina dins totei lei país tradicionalament musulmans d'[[Africa]], d'[[Orient Mejan]] e [[Asia]] franc d'[[Iran]], [[Iraq]] e [[Bahrain]] que son [[chiisme|chiitas]] e d'[[Oman]] qu'es [[ibadisme|ibadita]]. Es tanben pas dominant en [[Liban]] qu'es un estat devesit entre plusors tendàncias [[religion|religiosas]]. En revènge, lo sunisme es lo corrent principau dei minoritats musulmanas presentas en [[Asia]], en [[Euròpa]] o en [[America]].
 
Lei sunitas son un grop religiós en expansion gràcias a sa creissença [[demografia|demografic]].
 
== Liames intèrnes ==
 
* [[Asharisme]].
* [[Atarisme]].
* [[Chafeïsme]].
* [[Chiisme]].
* [[Hanafisme]].
* [[Hanbalisme]].
* [[Islam]].
* [[Malikisme]].
* [[Maturidisme]].
* [[Sofisme]].
* [[Zoroastrisme]].
 
== Bibliografia ==
 
== Nòtas e referéncias ==
<references/>
[[Categoria:Islam]]