Ans 1920 : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 11 :
{{veire|Revolucion Mexicana}}
'''1920''' : en [[Mexic]], somission de [[Pancho Villa]] e fin de la [[Revolucion Mexicana]]. Dins la capitala, lo president Carranza assaièt de reprodurre lo modèl instaurat per Diaz mai [[Álvaro Obregón|Obregón]] obtenguèt lo sostèn dei captaus dau [[nòrd]], dei [[sindicat]]s obriers e de [[Pancho Villa]]. Ansin, quand Carranza ordonèt l'arrestacion de son ancian aliat, se turtèt a una oposicion fòrta que formèt una « armada liberala constitucionala » poderosa. Deguèt alora abandonar [[Mexico]] avans d'èsser [[assassinat]] sus lo camin de [[Veracruz]]. Lei venceires prenguèron lo poder sota l'autoritat d'[[Álvaro Obregón|Obregón]], elegit president dins lo corrent de setembre. Formèron un ret gropant captaus tradicionaus, caps de [[sindicat]]s ò de gropaments de païsans, oficièrs superiors de l'armada e caps politics. Aquò permetèt au regime novèu d'enquadrar la populacion d'un biais eficaç. Per completar aqueu sistèma, una [[ideologia]] novèla enaurant lei culturas indianas e mestissas, la gèsta revolucionària e desvalorant lo periòde [[colonialisme|coloniau]]. Ansin, la guèrra civila s'acabèt après 10 annadas de combat aguent entraïnat la mòrt d'au mens un milion de personas (sus una populacion estimada a 14 milions en [[1910]]).
<br/>
''1921''' : dins lo corrent de l'estiu, l'armada [[Espanha|espanhòla]] cargada de conquistar lo nòrd de [[Marròc]] se turtèt a la revòuta de la region. Entre julhet e aost, aperaquí {{formatnum:17000}} soudats espanhòus foguèron tuats ò capturats a l'entorn d'[[Batalha d'Anoal|Anoal]] entraïnant la pèrda d'un armament important (200 [[canon]]s e 400 [[mitralhièra]]s) e l'abandon de la màger part de la region.
<br/>
[[Fichièr:Kronstadt attack.JPG|thumb|Assaut de l'Armada Roja còntra Kronstadt.]]
'''1921''' : en [[Russia]], acabament deis operacions majoras de la [[Guèrra Civila Russa]] a l'avantatge dei Bolchevics. D'efiech, lei darrierei pòchis de resisténcia blanca èran plus capablas de menaçar [[Moscòu]]. Pasmens, lo sistèma de [[comunisme de guèrra]] contunièt de causar una crisi economica grèva e la famina apareguda a la fin de 1920 causèt de milièrs de mòrts suplementaris. En març, aquelei dificultats entraïnèron la [[Revòuta de Kronstadt|revòuta dei marins de la basa de Kronstadt]] (2 - 17 de març) que foguèt reprimida après dètz jorns de combats acarnats e saunós. L'agitacion agantèt d'autrei regions e decidiguèt [[Lenin]] d'adoptar una politica novèla dicha [[NEP]] autorizant una liberalizacion economica limitada, especialament dins lo domeni agricòla. Lei requisicions de la guèrra foguèron tanben remplaçat per un impòst feble en natura. Aquò permetèt d'amaisar la situacion.
<br/>
'''1921''' : en [[Iran|Pèrsia]], retirada dei tropas britancas qu'avián ocupat lo país durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Lo 22 de febrier, lo coronèu [[Reza Pahlavi]] ocupèt la capitala amb sei tropas e i prenguèt lo poder. A son iniciativa, se formèt un govèrn novèu.
<br/>
{{veire|URSS}}
'''1922''' : en [[Russia]], lo govèrn bolchevic perseguiguèt sei reformas economicas inspiradas per lei principis de la NEP amb l'adopcion d'un còdi agrari, permetent de trobar un compromés ambé lei païsans. Totei lei tenements èran oficialament nacionalizats mai lei païsans avián lo drech de'n contuniar l'esplecha ò de la transmetre en eiretatge coma un ben privat. Criticadas coma una desfacha novèla de la Revolucion, aquelei mesuras permetèron de redreiçar rapidament la produccion agricòla e renforcèron lo prestigi de [[Lenin]], afeblit per la [[malautiá]]. Dins lo corrent de l'annada, a NEP foguèt estenduda a l'[[industria]] onte la restauracion de la produccion foguèt mens rapida. Dins totei lei cas, aquelei mesuras de retorn parciau vèrs lo [[capitalisme]] empachèron pas la perseguida de la socializacion dau país amb la creacion de tenements collectius (''kolkhores'') e estatics (''sovkhozes'') ò de la planificacion (''Gosplan''). A la fin de l'annada, lo govèrn proclamèt oficialament la formacion de l'Union Sovietica ambé la reünion de [[Russia]], de [[Bielorussia]], d'[[Ucraïna]] e de [[Transcaucàsia]]. Cada republica aviá la sieuna constitucion e de drechs egaus. En particular, podiá faire secession (drech utilizat en [[1991]] pendent l'afondrament de l'URSS).
<br/>
'''1922''' : signatura dau [[tractat de Rapallo]] entre l'[[URSS]] e [[Alemanha]]. Secrèt, aquel acòrd permetèt ai dos país de contornejar certanei restriccions impausats per lo [[tractat de Versalhas]].
== Cultura ==
'''1920''' : publicacion dau [[roman]] ''[[Nosautres]]'' de l'escrivan [[Russia|rus]] [[Ievgueni Zamiatine]] ([[1884]]-[[1937]]). Depinta la vida d'un èsser uman dau futur dich D-503 que participa a la construccion dau vaissèu espaciau destinat a convertir per fòrça lei [[civilizacion]]s extraterrestres au bonur descubèrt per l'Estat Unic. Premiera còntra-utopia literària, aqueu libre aguèt una influéncia importanta sus lo desvolopament de la [[sciéncia-ficcion]].
<br/>
'''1922''' : començament de cavaments menats per [[Leonard Woolley]] dins lei vestigis de la ciutat d'[[Ur]].
== Sciéncias e tecnicas ==
'''1921''' : desvolopament dau [[vaccin biliat de Calmette e Guérin|vaccin BCG]] còntra la [[tuberculòsi]] per lei biologistas [[França|Francés]] [[Albert Calmette]] ([[1863]]-[[1933]]) e [[Camille Guérin]] ([[1872]]-[[1961]]).
<br/>
'''192''' : premiera descripcion de l'estructura dei polimèrs a l'origina dei matèrias plasticas per lo quimista [[Alemanha|alemand]] [[Hermann Staudinger]] ([[1881]]-[[1965]]). Aquò li permetèt de recebre lo [[Prèmi Nobel de Quimia]] [[1953]].
== Decès ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Marcellin Albèrt]], païsan occitan.
* [[Edward Barnard]], astronòm [[USA|estatsunidenc]].
* [[Alexander Graham Bell]], inventor escocés.
* [[Beneset XV]], [[papa]] de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Carl Benz]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Hugo Borchardt]], engenhaire [[Alemanha|alemand]].
* [[John Moses Browning]], engenhaire [[USA|estatsunidenc]].
* [[Enrico Caruso]], tenòr italian.
* [[Jiří František Chaloupecký]], escrivan chèc.
* [[Joseph Conrad]], escrivan [[Polonha|polonés]] de lenga [[anglés|anglesa]].
* [[James Dewar]], quimista e fisician [[Escòcia|escocés]].
* [[Paul Deschanel]], president [[França|francés]].
* [[Willem Einthoven]], mètge [[Païses Basses|neerlandés]].
* [[Alfred Hermann Fried]], escrivan austrian.
* [[Benito Pérez Galdós]], escrivan espanhòu.
* [[John Wesley Hyatt]], [[quimia|quimista]] [[USA|estatsunidenc]].
Linha 34 ⟶ 59:
* [[Alphonse Laveran]], mètge [[França|francés]].
* [[Henrietta Leavitt]], astronoma estatsunidenca.
* [[Gabriel Lippmann]], fisician francés.
* [[Norman Lockyer]], astronòm [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Georg Luger]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Àustria|austrian]].
Linha 39 ⟶ 65:
* [[Amedeo Modigliani]], pintre e esculptor italian.
* [[Claude Monet]], [[pintura|pintre]] [[França|francés]].
* [[Gabriel Narutowicz]], president [[polonha|polonés]].
* [[Heike Kamerlingh Onnes]], fisician [[Païses Basses|neerlandés]].
* [[Robert Peary]], [[amirau]] estatsunidenc.
* [[Raoul Pictet]], [[fisica|fisician]] [[Soïssa|soís]].
* [[Marcel Proust]], escrivan francés.
* [[Srinivasa Ramanujan]], matematician indian.
* [[Friedrich Reinitzer]], quimista [[Àustria|austrian]].
* [[Eduard Rubin]], engenhaire [[Soïssa|soís]].
* [[Ernest Shackleton]], explorator [[Irlanda|irlandés]].
* [[Ernest Solvay]], [[quimia|quimista]] e [[industria]]u [[Belgica|bèlga]].
* [[Conrad Wahn]], arquitècte alemand.
| |||