1918 : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut
Redireccion cap a Ans 1910
Balisa : Redireccion novèla
 
Linha 1 :
#REDIRECT [[Ans 1910]]
{{Annadas}}
 
''Aquesta pagina concernís l'an '''{{PAGENAME}}''' del [[calendièr gregorian]].''
 
== Eveniments ==
 
=== [[Occitània]] ===
 
=== [[França]] ===
 
[[File:General gouraud french army world war i machinegun marne 1918.JPEG|thumb|right|Soudats francés sus lo frònt de Marne en 1918.]]
[[File:3c15011u.jpg|thumb|right|Carri francés passant una trencada en [[1917]] ò en 1918.]]
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] sus divèrsei frònts :
* sus lo frònt de l'Oèst, la fin de la participacion russa au conflicte permetèt ais Alemands de mandar de renfòrç importants. A la fin de la prima, mai d'una ofensiva obliguèt lei Francés e lei Britanics de recular lòng dau frònt, especialament dins lo sector de Marne ([[Segonda batalha de Marna]], 27 de mai - 6 d'aost) e dins la region d'Amians. Pasmens, leis Aliats capitèron de tenir lo frònt fins a l'arribada dau còrs expedicionari estatsunidenc que permetèt de donar un avantatge numeric decisiu a l'Entenduda. Lo 8 d'aost es generalament considerat coma lo jorn decisiu de la desfacha alemanda car totei leis atacas acomençadas dins la jornada mau capitèron totalament. Puei, acomencèron una tiera de còntra-ofensivas aliadas qu'entraïnèron lo recul progressiu deis Alemands vèrs l'èst. Conjugat ambé lei victòrias aliadas sus leis autrei frònts, aquò obliguèt leis Alemands de demandar un [[armistici]] que foguèt signat lo 11 de novembre marcant la fin de la guèrra.
* sus lo frònt italian, participacion dau còrs expedicionari francés a l'ofensiva generala deis Italians que capitèron d'intrar en [[Àustria]]-[[Ongria]].
* sus lo frònt balcanic, lei Francosèrbes dirigits per lo generau [[Louis Franchet d'Espèrey|Franchet d'Espèrey]] capitèron de rompre lo frònt bulgar a la [[batalha de Dobro Pole]] (14-19 de setembre). L'armada bulgara s'afondrèt alora totalament en causa d'un nombre important de desercions e [[Bulgaria]] demandèt un [[armistici]] lo 26 de setembre. Son armada, que representava una fòrça de 25-30 divisions alemandas, foguèt eliminada de la guèrra e leis Alemands poguèron mandar solament 7 divisions per la remplaçar. Aquò laissèt quasi liure lo flanc èst d'[[Àustria]]-[[Ongria]] e lo flanc oèst de l'[[Empèri Otoman]]. En consequéncia, aqueleis estats foguèron rapidament obligats de demandar a son torn un [[armistici]] — subretot qu'èran en parallèl durament desfachs per leis Italians e lei Britanics.
Lei condicions de l'[[armistici]] permetèron a [[França]] de reconquistar lei regions d'[[Alsàcia]]-[[Lorena]] perdudas en [[1871]] e d'ocupar una partida d'[[Alemanha]]. [[França]] foguèt tanben designat per acuelhir lei conferéncias de [[patz]] destinada a reglar la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Dins aquò, lo país èra afeblit maugrat sa victòria en causa de la destruccion de la màger part dei regions dau nòrd-èst de son territòri e d'un dèute important. Lei pèrdas umanas (1,7 milions de militars ò de civius tuats siá 4,29% de la populacion e 4,3 milions de bleçats) èran tanben un problema grèu qu'anava aver de consequéncias importantas sus la politica francesa de l'entre doas guèrras.
 
De mai, au començament d'octòbre, l'arribada de l'epidemia de [[gripa espanhòla]] en [[França]] dempuei lo territòri estatsunidenc aumentèt lo nombre de mòrts. D'efèct, l'epidemia durèt fins a [[1919]] e tuèt aperaquí {{formatnum:408000}} personas. En causa de la guèrra, l'importància e lo perilh de la [[malautiá]] foguèron gardats secrèts per lo [[govèrn]], çò qu'agravèt l'epidemia. De mai, en causa dei movements de tropas, la gripa ganhèt lei país vesins tre la mitat dau mes e [[Alemanha]] au començament de novembre.
 
=== [[Euròpa]] ===
 
==== [[Alemanha]] ====
 
[[File:Bundesarchiv Bild 183-R29407, Westfront, Stellungskrieg.jpg|thumb|right|Soudats alemands lòng d'una trencada britanica capturada au començament de 1918.]]
[[File:Bundesarchiv Bild 183-R72520, Kiel, Novemberrevolution, Matrosenaufstand.jpg|thumb|right|Fotografia de la Revolucion Alemanda dins la vila de Kiel.]]
[[File:NYTimes-Page1-11-11-1918.jpg|thumb|right|Títol dau ''New York Times'' anonciant la fin de la guèrra, l'afondrament dau regime imperiau alemand e la fugida de l'emperaire.]]
[[File:Zeebrugge-Raid.jpg|thumb|right|Crosaire britanic aprefondat per blocar la basa de sosmarins alemandas de Zeebrugge.]]
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] que s'acabèt per una desfacha alemanda e per l'afondrament dau regime imperiau instaurat en [[1871]] :
* sus lo frònt de l'Èst onte l'afondrament rus contunièt. Aquò permetèt ais Alemands, ais Austrians e ais Ongrés d'avançar vèrs l'èst e d'impausar de condicions duras au govèrn bolchevic qu'èra au poder dempuei novembre de [[1917]] ([[Tractat de Brest-Litovsk]] signat lo 3 de març). De mai, aquela victòria permetèt a l'Estat Major Alemand d'orientar una partida de sei fòrças orientalas vèrs lo frònt de l'Oèst.
* sus lo frònt de l'Oèst onte se debanèt lei batalhas decisivas de la guèrra. Après sa victòria a l'Èst, l'armada alemanda assaièt de rompre leis armadas francobritanicas. A la prima, d'ofensivas alemandas rompèron lei linhas aliadas mai mau capitèron d'anientar lei fòrças de l'Entenduda qu'èran a esperar l'arribada dau còrs expedicionari estatsunidenc. Aquela arribada aguèt luòc d'un biais progressiu e permetèt de donar ais Aliats un avantatge numeric decisiu. Dins lo corrent de l'estiu, una novèla ofensiva d'amplor d'Alemanha s'acabèt per una desfacha a la [[segonda batalha de Marne]] (15-20 de julhet). Puei, a partir dau 8 d'aost, lei còntra-ofensivas aliadas acomencèron e l'armada alemanda deguèt pauc a pauc se retirar vèrs son territòri.
* sus lo frònt balcanic, lei Francosèrbes capitèron de rompre lei linhas germanobulgaras a la [[batalha de Dobro Pole]] (14-19 de setembre). [[Bulgaria]], que sa populacion e sei soudats èran lassats per quatre annadas de guèrra, se retirèt dau conflicte (26 de setembre). Aquò entraïnèt tanben la represa de la guèrra per [[Romania]]. Sus lo frònt sud-èst, leis Alemands avián d'ara endavant pas pron de divisions per curbir la region e foguèron obligats de se retirar en direccion de son país.
* sus lo frònt italian, lei soudats alemands conoguèron una situacion similara. D'efèct, l'agitacion revolucionària austriana entraïnèt l'afondrament de l'armada austro-ongresa qu'èra en mai d'aquò minada per de pèrdas catastroficas dempuei l'acomençament de la guèrra. Lei desfachas de Piave (10-25 de junh) e de [[Batalha de Vittorio Veneto|Vittorio Veneto]] (24 d'octòbre - 3 de novembre) que s'acabèron per la pèrda de {{formatnum:280000}} òmes suplementaris precipitèron la desfacha finala. Lo 4 de novembre, [[Àustria]]-[[Ongria]] signèt un armistici e acceptèt de dissòuvre son armada — plusors unitats avián pas esperat aquel òrdre per se dispersar totalament — laissant lo flanc sud d'Alemanha sota la menaça d'una ataca aliada.
 
Menaçat per l'afondrament de seis aliats, lo govèrn alemand assaièt de negociar un retorn au ''statu quo ante bellum'' entraïnant l'afondrament dau morau dei soudats e dau regime. En novembre, de revòutas e de mutinariás entraïnèron la fugida dau kaiser ai [[Païses Basses|País Bas]] e l'instauracion d'un govèrn republican que signèt un armistici ambé leis Aliats lo 11 de novembre. Lo tèxte èra la consequéncia de la desfacha militara alemanda. Pasmens, la màger part dei fòrças alemandas avián gardat sa combativitat e son organizacion en despiech dei desfachas infligidas per leis Aliats. Ansin, nasquèt lo mite de la traïson de l'armada per lei revolucionaris e lei republicans alemands qu'anava tenir un ròtle important durant lo periòde de la [[Republica de Weimar]].
 
Lei condicions d'armistici foguèron la desmobilizacion de la màger part de l'armada, lo liurament de la màger part deis armaments pesucs e l'abandon de certanei regions frontalieras, especialament [[Alsàcia]]-[[Lorena]] reconquistada per [[França]]. Dins lei regions orientalas, [[Polonha]] èra a se revòutar e a reconquistar son independéncia. En cinc annadas de guèrra, Alemanha aviá perdut 2,46 milions de militars e de civius (3,8% de sa populacion de [[1914]]) e la [[gripa espanhòla]] faguèt son aparicion dins lo país en novembre. La [[malautiá]] i demorèt fins a l'annada seguenta e faguèt de centenaus de milièrs de mòrts. Sus lo territòri alemand eu meme, divèrsei movements revolucionaris mai ò mens radicaus ò moderats assaiavan de prendre lo poder e lo país finiguèt l'annada dins lo caòs.
 
==== [[Àustria]] ====
 
Proclamacion de la [[Republica d'Àustria Alemanda]] lo 12 de novembre après l'abandon dau poder per l'emperaire [[Carles Ièr d'Àustria|Carles]]. Lo país novèu assaièt d'èsser integrat au sen d'[[Alemanha]] (11 de novembre) e revendiquèt totei lei regions poblats d'Alemands de l'anciana partida austrian de l'Empèri (22 de novembre). Pasmens, franc dau còr germanofon d'Àustria, poguèt pas s'opausar ai revendicacions territòrialas d'[[Itàlia]], d'[[Iogoslavia]] e de [[Checoslovaquia]]. De mai, lo caòs politic a [[Berlin]] empachèt sa reünion amb [[Alemanha]] (idèa que començava tanben de suscitar l'oposicion deis autrei venceires, especialament de [[França]]).
 
==== [[Àustria]]-[[Ongria]] ====
 
[[File:Bundesarchiv Bild 134-C1133, Szent István, Sinkendes Linienschiff.jpg|thumb|right|[[Cuirassat]] ongrés ''[[SMS Szent István|Szent István]]'' aprefondat per una [[torpilha]] italiana (10 de junh).]]
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] que s'acabèt per una desfacha alemanda e per l'afondrament dau regime imperiau instaurat en [[1871]] :
* sus lo frònt de l'Èst onte l'afondrament rus contunièt. Aquò permetèt ais Alemands, ais Austrians e ais Ongrés d'avançar vèrs l'èst e d'impausar de condicions duras au govèrn bolchevic qu'èra au poder dempuei novembre de [[1917]] ([[Tractat de Brest-Litovsk]] signat lo 3 de març). De mai, aquela victòria permetèt a l'Estat Major Alemand d'orientar una partida de sei fòrças orientalas vèrs lo frònt de l'Oèst. Pasmens, l'arribada dau còrs expedicionari estatsunidenc donèt un avantatge numeric ais Aliats e permetèt ai Francés e ai Britanics de mandar de tropas suplementàrias sus leis autrei frònts.
* sus lo frònt italian, l'armada austro-ongresa conoguèt una annada catastrofica ambé lei desfachas de Piave (10-25 de junh) e de [[Batalha de Vittorio Veneto|Vittorio Veneto]] (24 d'octòbre - 3 de novembre) que s'acabèron per la pèrda de {{formatnum:280000}} òmes. Aquò precipitèt l'afondrament dau regime imperiau e de l'Empèri d'[[Àustria]]-[[Ongria]]. [[Checoslovaquia]] declarèt son independéncia lo 28 d'octòbre, [[Croàcia]] lo 29 e [[Ongria]] lo 31. En novembre, lei regions polonesas se revoutèron.
Après l'afondrament austrian sus lo frònt italian, lo govèrn austrian signèt l'[[armistici de Villa Giusti]] (4 de novembre) que marquèt la fin de la guèrra per l'Empèri. Foguèt obligat de dissòuvre son armada — una partida deis unitats non austrianas avián ja començat de se dispersar ò d'obeïr ai sieunas autoritats nacionalas — e lo 12 de novembre, l'emperaire [[Carles Ièr d'Àustria|Carles]] ([[1916]]-1918) abandonèt lo poder. Aquò marquèt la disparicion d'[[Àustria]]-[[Ongria]].
 
==== [[Belgica]] ====
 
[[File:Belgian machinegunner in 1918 guarding trench.jpg|thumb|right|Soudat bèlga sus lo frònt de l'Oèst en 1918.]]
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. L'armada [[Belgica|bèlga]] contunièt de participar ai combats sus lo [[Frònt de l'Oèst (1914-1918)|frònt de l'Oèst]] onte foguèt esparnhat per leis ofensivas alemandas de la [[prima]] e de l'[[estiu]]. Puei, participèt a la liberacion de son país. A respèct deis autrei participants a la guèrra, [[Belgica]] aviá perdut « solament » 1,4% de sa populacion ({{formatnum:105000}} mòrts sus una populacion de 7,4 milions en [[1914]]) mai una partida importanta de son territòri èra estada destrucha per lei combats.
 
==== [[Bulgaria]] ====
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] ambé l'afondrament de la volontat de la populacion de contuniar lo conflicte. D'efèct, per perseguir son esfòrç de guèrra, [[Bulgaria]] deviá mobilizar de ressorsas umanas e militaras desrasonablas en comparason de sei capacitats e la populacion èra fòrça lassa. Ansin, en junh, la novèla de la victòria deis Empèris Centraus còntra [[Russia]] e [[Romania]] suscitèt ges de regaudiment. Au contrari, leis abitants foguèron maucontents de la perseguida dei combats dins lei Balcans. Au sen de l'armada, lo morau èra tanben feble e lei desercions se multiplicavan car lei soudats entendián de rumors inquietantas a prepaus de la vida de sei famihas.
 
Ansin, lei fòrças bulgaras s'afondrèron a la [[batalha de Dobro Pole]] (14-19 de setembre) e lo país se retirèt de la guèrra lo 26 de setembre. Per sauvar la monarquia menaçada per de movements revolucionaris, lo tsar [[Ferrand Ièr de Bulgaria|Ferrand]] abdiquèt en favor de son fiu [[Boris III de Bulgaria|Boris III]] (3 d'octòbre) que s'èra opausat a l'intrada en guèrra bulgara en [[1915]]. De [[1915]] a 1918, {{formatnum:187500}} Bulgars èran mòrts siá 3,4% de la populacion de [[1914]] (e {{formatnum:152000}} militars èran estats bleçats).
 
==== [[Checoslovaquia]] ====
 
Aprofichant l'afondrament d'[[Àustria]]-[[Ongria]] e lo sostèn [[diplomacia|diplomatic]] deis Aliats, especialament de [[Washington]], [[Checoslovaquia]] proclamèt son independéncia lo 28 d'octòbre. Lo principi d'un [[estat]] gropant [[Boèmia]], [[Moràvia]], la [[Silèsia]] Austriana e [[Eslovaquia]] foguèt confirmat dos jorns pus tard e lo 14 de novembre, lo país novèu chausiguèt de venir una [[republica]]. [[Tomáš Masaryk]] ne'n venguèt president e [[Karel Kramář]] cap dau [[govèrn]].
 
==== [[Danemarc]] ====
 
Independéncia d'[[Islàndia]] que venguèt un reiaume independent (1èr de decembre). Son sobeiran demorèt lo rèi de Danemarc segon un sistèma d'union personala entre lei dos reiaumes.
 
==== [[Estònia]] ====
 
[[File:EstRcrtPstr1918.jpg|thumb|right|Aficha demandant ais Estonians de prendre leis armas per defendre l'independéncia dau país.]]
 
Lo 3 de març, la totalitat d'Estònia foguèt ocupada per l'armada alemanda e lo [[tractat de Brest-Litovsk]] prevesiá lo mantenement d'Estònia au sen de [[Russia]]. Pasmens, lei partisans d'un estat balte unic sota tutèla alemanda s'agitèron e capitèron d'obtenir una modificacion dei clausas de Brest-Litovsk en favor d'una annexion d'Estònia per Alemanha. L'ocupacion alemanda durèt fins a novembre e l'annulacion dau [[tractat de Brest-Litovsk]]. La retirada alemanda entraïnèt de pilhatges importants. Pasmens, lei germanofons gardèron lo poder e executèron aperaquí {{formatnum:2000}} bolchevics e nacionalistas estonians per assegurar sa posicion. Fondèron un Conseu Nacionau (Landesrat) que prepausèt a l'emperaire [[Guilhèm II d'Alemanha|Guilhèm II]] de crear un grand ducat reunissent la totalitat dei país baltas. Dins aquò, aqueu projècte mau capitèt en causa de l'afondrament alemand a la fin de l'annada. Lei germanofons deguèron alora abandonar lo poder e lo laissar ai nacionalistas estonians de [[Konstantin Päts]]. Una guèrra civila acomencèt alora entre nacionalistas estonians, milicians germanofons dau sud e bolchevics situats a l'èst.
 
==== [[Finlàndia]] ====
 
En causa de l'afondrament de [[Russia]], la societat finlandesa conoguèt una tiera de dificultats grèvas : divisions politicas entre partisans dau tsar ò dau conservatisme e revolucionaris de divèrsei movements, afondrament de l'economia en causa de la fin de la demanda russa, problema d'avitalhament alimentar, aumentacion dau chaumatge, aumentacion dei prètz... etc. Aquò foguèt agravat per l'afondrament deis institucions estaticas, especialament la polícia e leis unitats militaras de [[garnison]], e de combats acomencèron entre Roges e Blancs tre genier. Gràcias au sostèn militar de l'armada alemanda qu'aviá ocupat lei regions baltas, lei Blancs foguèron venceires en mai après una guèrra saunosa que causèt {{formatnum:37000}} mòrts e destruguèt lo rèsta de l'economia finlandesa. Pasmens, lei tendàncias moderats dei dos camps capitèron de trobar un compromes per redreiçar a cha pauc lo país que poguèt ansin mantenir son independéncia.
 
==== [[Georgia (Caucàs)|Georgia]] ====
 
Au començament de l'annada, [[Georgia (Caucàs)|Georgia]] faguèt partida de la [[Republica Democratica Federativa de Transcaucàsia]] que proclamèt son [[independéncia]] lo 24 de febrier. Pasmens, aquel [[estat]] intrèt rapidament en crisi en causa de la manca de cooperacion entre lei pòbles diferents de la federacion. Lo 26 de mai, [[Georgia (Caucàs)|Georgia]] proclamèt son independéncia e foguèt imitada per [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] dos jorns pus tard entraïnant la disparicion de [[Republica Democratica Federativa de Transcaucàsia|Transcaucàsia]]. [[Georgia (Caucàs)|Georgia]] passèt alora sota la proteccion deis Empèris Centraus fins au mes de novembre puei sota la proteccion de l'Entenduda après la victòria aliada. De tropas estrangieras foguèron desbarcadas per assegurar aquela proteccion.
 
En parallèl d'aqueleis eveniments, lei tropas russas se retirèron ambé l'afondrament dau regime imperiau. En causa de la manca d'avitalhament dei soudats de l'armada imperiala, aquò entraïnèt de pilhatges importants. Pasmens, permetèt tanben ai nacionalistas georgians de prendre lo contraròtle d'armas e de [[municion]]s abandonadas e d'acomençar l'organizacion d'una fòrça militara locala.
 
==== [[Grècia]] ====
 
Participacion de [[Grècia]] ai combats de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] ambé la mobilizacion de 9 [[division (unitat militara)|divisions]]. Aquelei fòrças participèron a la [[Batalha de Skra-di-Legen|victòria aliada de Skra-di-Legen]] (30 de mai). Puei, en setembre, faguèron partida dei tropas que progressèron vèrs lo nòrd après la rompedura dei linhas bulgaras. Pasmens, l'armada grèga mau capitèt d'intrar en [[Bulgaria]] après sa [[Batalha de Doiran|desfacha de Doiran]] (18-19 de setembre). Enfin, d'unitats grègas foguèron mandadas en Serbia per accelerar la liberacion dau país e menaçar lo sud d'[[Àustria]]-[[Ongria]].
 
Lei pèrdas grègas de la guèrra foguèron de {{formatnum:176000}} mòrts ({{formatnum:150000}} civius e « solament » {{formatnum:26000}} militars) siá 3,4% de sa populacion de [[1914]]. Pasmens, [[Atenas]] aviá capitat de desfaire [[Bulgaria]] e l'[[Empèri Otoman]] qu'èran sei dos adversaris principaus.
 
==== [[Iogoslavia]] ====
 
[[File:Iogoslavia - Formacion dau país.png|thumb|Formacion territòriala d'Iogoslavia après la Premiera Guèrra Mondiala.]]
 
Formacion dau Reiaume d'Iogoslavia dins lo corrent de la fin de l'annada après la reünion d'un Conseu nacionau deis Eslovèns, dei Croats e dei Sèrbes a [[Zagrèb]] (6 d'octòbre). L'afondrament d'[[Àustria]]-[[Ongria]] a la fin d'octòbre accelerèt lo procès. Lo 29 d'octòbre, lo Sabor, parlament tradicionau de [[Croàcia]] que teniá un estatut d'autonòmia larga dins l'Empèri Habsborg, declarèt son independéncia e la creacion d'un Estat deis Eslovèns, dei Croats e dei Sèrbes. Un Comitat Iogoslau foguèt format per lo representar a l'estrangier.
 
L'estat novèu deguèt faciar doas dificultats importantas dins lo corrent de novembre. Premier, leis Italians èran a avançar per annexar lo maximom de territòris après la desfacha de l'armada imperiala e sa dissolucion. Puei, de desacòrdis importants apareguèron au sen deis Eslaus dau sud partisans d'un estat centralisator format a l'entorn de [[Serbia]] e aquelei qu'èran en favor de la creacion d'una federacion. Lo reglament se faguèt sota la pression militara italiana. D'efèct, [[Belgrad]] menacèt de laissar [[Croàcia]] en fòra d'Iogoslavia e de pas sostenir son vesin còntra leis ambicions d'[[Itàlia]]. Òr, [[Zagrèb]] aviá pas lei mejans militars de s'opausar a l'armada italiana e [[Croàcia]] foguèt donc obligada d'abandonar sei projèctes independentistas e d'intrar au sen de l'estat iogoslau en formacion. Un compromes decidèt de fisar la definicion de la fòrma de l'estat a una assemblada cargada de redigir la [[constitucion]] dau Reiaume que foguèt oficialament lo 1{{èr}} de decembre. Lo rèi sèrbe Pèire I{{èr}} ne'n venguèt lo sobeiran.
 
A sa formacion, [[Iogoslavia]] èra compausada de la [[Serbia]] de [[1914]], de [[Croàcia]], d'[[Eslovènia]], de [[Montenegro]] que sa populacion sostenguèt l'integracion dau principat dins l'estat novèu còntra la volontat de son rèi, de [[Voivodina]] e de [[Bòsnia e Ercegovina]]. De tensions frontalieras apareguèron rapidament ambé sei vesins e acomencèron de preocupar la diplomacia dau país.
 
==== [[Islàndia]] ====
 
Independéncia d'[[Islàndia]] que venguèt un reiaume independent (1èr de decembre). Son sobeiran demorèt lo rèi de Danemarc segon un sistèma d'union personala entre lei dos reiaumes.
 
==== [[Itàlia]] ====
 
[[File:Liberazione di Trieste.jpg|thumb|right|Desbarcament de soudats italians a Trieste en 1918.]]
[[File:Vittorio Veneto1918IWM.jpg|thumb|right|Soudats italians e britanics passant lòng d'equipaments abandonats per leis Austrians après la [[batalha de Vittorio Veneto]].]]
 
Perseguida e fin de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] que s'acabèt per una victòria e l'afondrament totau deis enemics d'Itàlia, especialament l'Empèri d'[[Àustria]]-[[Ongria]]. D'efèct, l'armada italiana ganhèt doas batalhas importantas lòng de Piave (10-25 de junh) e dins la region de Vittorio Veneto (24 d'octòbre - 3 de novembre) qu'entraïnèron de pèrdas grèvas dins l'armada austriana (aperaquí {{formatnum:280000}} mòrts). Après lei pèrdas catastroficas deis annadas precedentas e lei perspectivas marridas de la perseguida d'un conflicte mau engatjat dempuei lei reviradas alemandas sus lo frònt de l'Oèst, aquò precipitèt l'afondrament dau regime imperiau e de l'Empèri d'Àustria-Ongria. Checoslovaquia declarèt son independéncia lo 28 d'octòbre, Croàcia lo 29 e Ongria lo 31. En novembre, lei regions polonesas se revoutèron. L'armada imperiala se dispersèt e Viena signèt un armistici lo 4 de novembre. Enfin, [[Àustria-Ongria]] dispareguèt definitivament lo 12 de novembre.
 
Pasmens, en despiech de sa victòria, [[Itàlia]] èra durament afeblida en causa de la mòrt de {{formatnum:651000}} soudats e de {{formatnum:589000}} civius, siá un totau de 3,5% de sa populacion de [[1914]], e de la desorganizacion totala de l'economia. A la fin de l'an, leis unitats italianas contunièron d'avançar en direccion dau nòrd-èst per assaiar d'ocupar lo maximom de territòris d'annexar.
 
==== [[Letònia]] ====
 
Au començament de l'annada, lo país foguèt totalament ocupat per lei tropas alemandas. Aprofichant la situacion, leis elèits germanicas de [[Letònia]] demandèron son annexion a l'[[Empèri Alemand]] (ò au mens, la creacion d'una entitat sota la senhoriá alemand). Semblèron obtenir contentament mai l'afondrament alemand en novembre cambièt la situacion e lei rapòrts de fòrça. Dos govèrns, un organizat per lei bolchevics e un organizat per leis elèits tradicionalas, proclamèron la formacion d'una republica de [[Letònia]].
 
==== [[Lituània]] ====
 
==== [[Ongria]] ====
 
==== [[Montenegro]] ====
 
Perseguida de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e participacion de l'armada de [[Montenegro]] a la victòria aliada sus lo frònt balcanic. Pasmens, lo reiaume passèt sota lo contraròtle de [[Serbia]] e foguèt integrat au Reiaume d'Iogoslavia que se formèt a la fin de l'annada. [[Montenegro]] perdiguèt son independéncia fins a [[2006]] mai gardèt una autonòmia importanta.
 
==== [[Empèri Otoman]] ====
 
[[File:Turkish trenches at Dead Sea2.jpg|thumb|right|Trencada otomana en [[Palestina]] en 1918.]]
 
==== [[Polonha]] ====
 
[[File:Józef Piłsudski with Supreme Command of Polish Military Organisation in 1917.PNG|thumb|right|[[Józef Piłsudski]] e leis oficièrs superiors de l'Organizacion Militara Polonesa en [[1917]].]]
 
Lo 3 de novembre, proclamacion de son independéncia per l'anciana partida russa de [[Polonha]]. Gràcias a l'afondrament d'[[Alemanha]] e d'[[Àustria]]-[[Ongria]] dins lo corrent d'octòbre-novembre, aquò foguèt completat lo 11 de novembre per la proclamacion d'independéncia deis autrei regions polonesas, çò que marquèt la restauracion d'aquel estat 123 ans après sa disparicion en [[1795]]. Pasmens, lo traçat de sei [[frontiera]]s èra totalament fosc e lo país fisèt a [[Józef Piłsudski]] l'organizacion de fòrças armadas per defendre l'independéncia e conquistar l'ensems dei territòris revendicats per lei Polonés (11 de novembre) avans de lo nomar cap de l'Estat (14 de novembre). A l'èst, de combats — encara limitats mai qu'anavan se generalizar rapidament — acomencèron còntra l'Armada Roja Sovietica.
 
==== [[Portugal]] ====
 
[[File:PortugueseLoadingStokesMortarWesternFront.jpg|thumb|right|Soudats portugués amb un [[Mortier (arma)|mortier]] sus lo frònt francés en 1917-1918.]]
 
Vengut operacionau en novembre de [[1917]], lo [[còrs expedicionari]] portugués (CEP) foguèt durament atacat per leis [[Alemanha|Alemands]] a la [[batalha de Lys]] (9-28 d'abriu). I perdiguèt un tèrç de seis òmes ({{formatnum:7000}} tuats, bleçats ò presoniers). La 2{{a}} division dau CEP foguèt destrucha e lei soudats portugués mandats vèrs d'endrechs pus suaus dau frònt fins a la fin de la guèrra. En novembre de 1918, lo bilanç totau de la guèrra per [[Portugal|Portugau]] èra de {{formatnum:8100}} tuats e {{formatnum:13800}} bleçats. En mai d'aquò, 96 [[naviri]]s portugués èran estats aprefondats per lei [[sosmarin]]s alemands.
 
==== [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] ====
 
[[File:2.75inchMountainGunKamberliSalonikaFrontJune1918.jpg|thumb|right|Soudats britanics amb una pèça d'[[artilhariá]] sus lo frònt balcanic.]]
 
==== [[Romania]] ====
 
==== [[Russia]] ====
 
==== [[Serbia]] ====
 
==== [[Republica Democratica Federativa de Transcaucasia|Transcaucàsia]] ====
 
==== [[Ucraïna]] ====
 
=== [[Africa]] ===
 
==== [[Libèria]] ====
 
En guèrra — sensa intencion vertadiera de participar ai combats — còntra [[Alemanha]] dempuei lo 5 de mai de [[1917]] per melhorar sei relacions ambé leis [[Estats Units d'America]], [[Libèria]] foguèt atacat per un [[sosmarin]] alemand lo 10 d'abriu. Lo [[naviri]] menèt una incursion dins lo pòrt de [[Monròvia]] onte destruguèt aisament l'unic naviri de la marina dau país e bombardèt la [[capitala]] per i destrurre leis estacions de [[ràdio]] e de [[telegraf]].
 
=== [[America]] ===
 
==== [[Estats Units d'America]] ====
 
[[File:American troops going forward to the battle line in the Forest of Argonne. France, September 26, 1918. - NARA - 530748.jpg|thumb|right|Soudats estatsunidencs ambé de [[carri de combat|carris]] [[Renault FT-17]].]]
 
=== Arts ===
 
*
 
=== Sciéncias e tecnicas ===
 
==== Armament ====
 
Dins l'encastre de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e de la recèrca d'armaments novèus, de progrès importants foguèron realizats dins lo corrent de l'annada :
* invencion dau premier [[canon anticarri]] per l'armada alemanda que modifiquèt de canons de velocitat auta per rompre lei [[blindatge]]s dei [[carri de combat|carris]] aliats.
* desvolopament e intrada en servici dau premier [[veïcul de transpòrt de tropas]] (lo Mark IX britanic). Pasmens, l'utilizacion d'un tau veïcul demorèt limitada fins a la [[Segonda Guèrra Mondiala]].
 
=== Economia ===
 
*
 
== [[:Categoria:Naissença en {{PAGENAME}}|Naissenças]] ==
 
* [[15 de genièr]] - [[João Baptista Figueiredo]], president de [[Brasil]] (m.[[1999]]).
* [[15 de genièr]] - [[Gamal Abdel Nasser]], president d'[[Egipte]] (m.[[1970]]).
== [[:Categoria:Decès en {{PAGENAME}}|Decèsses]] ==
 
*
 
== [[Prèmi Nobel]] ==
* [[Prèmi Nobel de Fisica]] :
* [[Prèmi Nobel de Quimia]] :
* [[Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina]] :
* [[Prèmi Nobel de Literatura]] :
* [[Prèmi Nobel de la Patz]] :
 
__NOTOC__
 
{{commons|1918}}
 
[[Categoria:{{PAGENAME}}|*]]
[[Categoria:Ans 1910]]