Ans 1910 : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació
Cap resum de modificació
Linha 9 :
<br/>
'''1912''' : en [[Mexic]], revòuta d'[[Emiliano Zapata]] còntra lo govèrn de [[Francisco Madero]]. La causa d'aqueu conflicte foguèt la lentor de l'aplicacion dei reformas agricòlas.
<br/>
'''1913''' : en [[Norvègia]], adopcion d'una [[lei|lèi]] d'extension ai fremas dau drech de vòte e de candidatura ais eleccions (7 de junh).
<br/>
'''1913''' : perseguida de la [[Revolucion Mexicana]] amb un [[còp d'estat]] organizat per lei ''cientificos'' que mau capitèt (9 - 18 de febrier de [[1913]]). Lo [[generau]] [[Victoriano Huerta]] aprofichèt lo caòs per prendre lo poder. Lo president [[Francisco Madero]] foguèt assassinat e Huerta s'alièt ai ''cientificos'' subrevivents e ais [[Estats Units d'America]] per se proclamar president. Pasmens, dins lo rèsta dau país, lei combats entre fòrças governamentalas e insureccions rivalas contunièron.
 
== Cultura ==
 
'''1911''' : redescubèrta de la ciutat inca de [[Machu Picchu]] per [[Hiram Bingham]] ([[1875]]-[[1956]]).
<br/>
'''1913''' : acabament dei trabalhs de restauracion de la ciutat [[fortificacion|fortificada]] de [[Ciutat de Carcassona|Carcassona]] començats dins lo corrent dau sègle XIX. La vila foguèt classada au [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat|Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] en [[1997]].
 
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 42 ⟶ 48:
<br/>
'''1912''' : fondacion de la [[volcanologia]] modèrna ambé la bastida dau premier observatòri sus lo volcan [[Kilauea]] a l'iniciativa dau geològ [[USA|estatsunidenc]] [[Thomas Jaggar]] ([[1871]]-[[1953]]).
<br/>
'''1913''' : gràcias a de mesuras realizadas amb un [[interferomètre]] optic, lei [[França|Francés]] [[Henri Buisson]] ([[1873]]-[[1944]]) e [[Charles Fabry]] ([[1867]]-[[1945]]) observèron per lo premier còp la formacion dau « trauc » dins lo jaç d'[[ozòn]] [[estratosfera|estratosferic]] au dessús de [[Antartida|l'Antartic]] (→ [[1930]]).
<br/>
'''1913''' : depaus de brevet depintant lo premier [[estratoreactor]] per l'[[engenhariá|engenhaire]] [[França|francés]] [[René Lorin]] ([[1877]]-[[1933]]). Pasmens, la construccion d'un tau motor èra malaisada per la tecnologia dau periòde e i aviá ges d'aplicacion. Ansin, leis estudis seguents sus aqueu tipe de motor acomencèron solament dins lo corrent deis annadas 1930 ([[1936]] per lo premier [[prototipe]]).
<br/>
{{veire|Niels Bohr}}
'''1913''' : a partir de la teoria quantica, lo fisician [[Danemarc|danés]] [[Niels Bohr]] ([[1885]]-[[1962]]) prepausèt son [[Modèl de Bohr|modèl]] de l'[[atòm]] format d'un nuclèu pichon e fòrça compacte enviroutat per d'[[electron]]s situats lòng d'orbitas circularas. Aquò permetèt de descriure divèrsei resultats d'[[espectrografia]] ò de la fisica dau raionament X e foguèt a l'origina dau modèl modèrne de l'[[atòm]] prepausat en [[1926]] per [[Erwin Schrödinger]].
<br/>
'''1913''' : invencion dau [[Tube de Coolidge|sistèma de produccion de rais X]] que porta son nom per lo [[fisica|fisician]] [[USA|estatsunidenc]] [[William Coolidge]] ([[1873]]-[[1975]]). Aquel aparelh permetèt de produrre aisament de raionaments X e favorizèt la generalizacion de son utilizacion en [[medecina]]. De mai, a l'ora d'ara, lo [[Tube de Coolidge]] es totjorn lo sistèma pus utilizat dins leis espitaus.
<br/>
'''1913''' : premiera conjectura regardant l'existéncia d'isotòps atomicas per lo [[Reialme Unit|Britanic]] [[Frederick Soddy]] ([[1877]]-[[1956]]).
<br/>
'''1913''' : premiera sintèsi de [[PVC]] per lo quimista [[Alemanha|alemand]] [[Fritz Klatte]] ([[1880]]-[[1934]]). Sa produccion industriala comencèt en [[1931]] e aquela matèria plastica trobèt rapidament d'aplicacions variadas.
<br/>
'''1913''' : acabament de la mesa au ponch dau [[procès Haber-Bosch]] per leis [[Alemanha|Alemands]] [[Fritz Haber]] ([[1868]]-[[1934]]) e [[Carl Bosch]] ([[1874]]-[[1940]]) que trabalhavan per la companhiá [[BASF]]. Permetent de produrre d'[[amoniac]] a partir d'una reaccion entre lo [[diazòt]] e lo [[diidrogèn]], favorizèt la produccion d'[[engrais]] azotats e sostenguèt largament lo desvolopament de la produccion agricòla qu'aguèt luòc dins lo corrent dau sègle XX.
 
== Decès ==
Linha 60 ⟶ 81:
* [[Gustaf de Laval]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Suècia|suedés]].
* [[Friedrich Löffler]], [[medecina|mètge]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Francisco Madero]], president [[mexic]]an.
* [[Vilhelm Herman Oluf Madsen]], [[generau]] e engenhaire [[Danemarc|danés]].
* [[Gaston Maspero]], [[egiptologia|egiptològ]] [[França|francés]].
* [[Hiram Maxim]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Reialme Unit|britanic]].
* [[Ilia Ilich Mechnikov]], [[medecina|mètge]] [[Russia|rus]].
* [[Menelik II]], [[negus]] d'[[Etiopia]].
* [[Frédéric Passy]], economista francés.
* [[Enric Pelisson]], escrivan bearnés.