Plasma (fisica) : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
m Wikipedia python library |
Ajutats informacions sus plasma e la categoria plasma quarks gluons |
||
Linha 11 :
* [[gas]]
* [[Plasma (fisica)|plasma]]
== Lo plasmà, quatau estat de la matièra ==
Lo plasmà o plasma qu’ei lo quatau estat de la matièra. Qu’ei ua “garbura” de particulas. N’ei pas un estat vertadèr coma descriu la [[termodinamica]] pr’amor n’i a pas de transicion de fasa. Mes lo plasmà qu’a proprietats diferentas de las d’un gas neutre.
Lo plasmà qu’existish sus Tèrra dens las eslamas de hauta temperatura, dens los [[Fólzer|perigles]] (fólzer en lengadocian), dens las [[Auròra polara|auròras boreaus]]... o dens l’industria ([[Fusion nucleara|fusion nuclear]], gravadura, microelectronica, daubuns televisors...)
Qu’existish tanben dens l’univèrs dens lo [[vent solar]], las codas de las [[Cometa|cometas]] o las [[Estela|estelas]]. Que parlan de Plasmà Quarks Gluons (QGP) per l’estat de l’univèrs just après lo [[Big Bang]] e de plasmà astrofisic per designar la mescla d’ions e d’electrons dens l’espaci hòra las [[Galaxia|galaxias]], las [[Estela|estelas]] e los [[Planeta|planetas]].
== Origina deu mot plasmà ==
En 1928, lo quimista american [[Irving Langmuir]] qu’empleguèc lo mot plasmà per analogia dab lo plasmà sanguin.
== Formacion d’un plasmà ==
En sosmetant un gas a un [[camp electric]] hòrt<ref>(en) ''Dielectric Strength of Air'', ALice Hong, 2000, sus hypertextbook.com (2020)</ref>, [[Electron|electrons]] liures e [[Ion|ions]] positius que pòden aparéisher. Lo gas que vad conductor. Se l’ionisacion ei pro importanta, lo gas que vad un plasmà. Lo nivèu d’ionisacion qu’ei :
<math>r=n_e/(n_e+n_n)</math>
dab ''r :'' grad d’ionisacion, ''n<sub>e</sub>'' : nombre d’electrons per unitat de volume, ''n<sub>n</sub>'' : nombre d’atòms neutres.
En generau, que cau au mensh ua temperatura de 11 000 K tà formar un plasmà.
== Categorias de plasmà ==
Que pòden distinguir los plasmàs segon la [[pression]], l’equilibri termodinamic, la [[temperatura]], las sorgas d’energia, etc.
La ''Société Française de Physique'' (SFP) que parla de plasmàs cauts (o de fusion), plasmàs naturaus e plasmàs hrets (o industriaus)<ref>(fr) ''[https://www.sfpnet.fr/thematique/physique-des-plasmas Physique des plasmas]'', SFP (2020)</ref>. Las termièras ne son pas plan definidas.
== Lo plasmà quark gluon (QGP) après lo Big Bang ==
Just après lo [[Big Bang]], pendent quauquas milionaus de segondas, l’univèrs que s’ei pleat d’ua "garbura" densa e cauda, compausadas de particulas qui bolegavan a ua vitessa pròcha de la vitessa de la lutz. Aquestas particulas qu’èran [[Quark|quarks]] (particulas fondamentaus de la matièra) e [[Gluon|gluons]] qui ligaràn mei tard los quarks tà constituir los [[Proton|protons]] e los [[Neutron|neutrons]].
Mes aus prumèrs moments, los quarks e los gluons que son liures e que mudan coma vòlen.
=== Experiencias dab plasmà quarks gluons ===
Tà tornar crear las condicions de l’univèrs primordiau, qu’emplegan accelerators hòrt potents qui provocan colisions enter ions pesucs coma [[Nuclèu atomic|nuclèus]] d’aur o de plom. En tot se percutir a quauques milions de milions d’electronvòlts, ua bòla de huec que’s forma dens la quau tot hon e vad un plasmà de quarks e de gluons. Puish la bòla que s'en·hredish. Alavetz los [[Quark|quarks]] e los [[Gluon|gluons]] que’s tornan combinar en tot crear matièra : pions, kaons, [[Proton|protons]] [[Neutron|neutrons]], antiprotons, [[Antineutron|antineutrons]]. Aqueths schisclats de matièra qu’estón observats pendent las experiéncias STAR<ref>(en) ''[https://www.star.bnl.gov/ The STAR experiment], 27 d'aost de 2020''</ref> e PHENIX<ref>(en) [https://www.phenix.bnl.gov/ PHENIX] Brookhaven National Laboratory</ref> en 2003 e mei recentament. Experiéncias en cors ALICE<ref>(fr) [https://home.cern/fr/science/alice ALICE], CERN</ref>, ATLAS<ref>(fr) [https://home.cern/fr/science/experiments/atlas ATLAS], CERN</ref>, CMS<ref>(fr) [https://home.cern/fr/science/cms CMS], CERN</ref> que permetaràn de’n saber mei.
== Armas a plasma en sciéncia ficcion ==
Armas a plasmà que son emplegadas au cinèma coma lo blaster de Han Solo (jogat per Harrison Ford) o los arcs a energia de las Sòrs de la Nueit en ''Star Wars'', lo canon electric de John Krugger (jogat pet Arnold Schwarzenegger) en ''Eraser'', lo de l’armada americana en ''Transformers 2'', etc.
Que i a tanben armas a plasmà dens bendas dessenhadas o mangas. Mes qu’ei sustot en jòcs que trobam aqueras armas : lo fusil Gauss deu jòc ''Failout 3'', lo fusil de ''Quake,'' lo Rail-Gun de ''Perfect Dark'' o de ''Robocraft'', etc.
== Nòtas e referéncias ==
(fr) ''[https://home.cern/fr/science/physics/heavy-ions-and-quark-gluon-plasma ions lourds et plasma de quarks e de gluons]'', CERN
[[Categoria:Plasma]]
| |||