Sègle XIV : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 59 :
'''1328''' : après quauqueis annadas de tensions entraïnadas per la represa dei persecucions còntra lei còptes per lei [[Mamelocs]] d'[[Egipte]], lo poder egipcian capitèt d'organizar una coalicion larga centrada sus lo [[Sultanat d'Ifat]] per atacar [[Etiopia]]. Pasmens, la repòsta dau negus [[Amda Seyon Ièr|Amda Seyon I{{èr}}]] ([[1314]]-[[1344]]) foguèt pus rapida e sei tropas conquistèron aisament [[Ifat]] e [[Fatajar]]. Per assegurar son contraròtle sus la region, Amba Seyon remplacèt lo sultan [[Haqq-ed-Din]] per son fraire [[Sabr-ed-Din]] que reconoguèt la senhoriá etiopiana.
<br/>
'''1328''' : [[assassinat]] dau rèi [[Jayanegara]] de [[
<br/>
'''1329''' : en [[Anatolia]], darriera temptativa [[Empèri Bizantin|bizantina]] per reconquistar sei províncias [[asia]]ticas. Dins aquò, l'emperaire [[Andronic III Paleòleg|Andronic III]] foguèt batut per leis [[Empèri Otoman|Otomans]] a la [[batalha de Pelekanon]] e obligat de pagar un [[tribut]] per gardar lo rèsta de sei territòris orientaus (→ [[1331]]).
Linha 92 :
[[Fichièr:BattleofSluys.jpeg|thumb|right|Miniatura dau sègle XIV representant la [[batalha de la Resclausa]].]]
'''1340''' : destruccion d'una importanta flòta [[França|francesa]] (170 naviris perduts sus 190) a la [[batalha de la Resclausa]]. Aqueu resultat permetèt ais [[Anglatèrra|Anglés]] de desbarcar liurament sus lo [[continent]] per i menar d'incursions.
<br/>
'''1341-1347''' : mòrt de l'emperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]] [[Andronic III Palèoleg|Andronic III]]. Aquò entraïnèt una guèrra civila entre [[Joan VI Cantacuzèn]], [[regéncia|regent]] autoproclamat de l'emperaire [[Joan V Paleòleg]] (un enfant de 9 ans), e una coalicion gropant l'imperatritz, lo patriarca e divèrsei senhors e [[generau]]s. S'acabèt per una victòria dei partisans de [[Joan VI Cantacuzèn|Joan VI]] mai afebliguèt grèvament l'Empèri car lei [[Serbia|Sèrbes]] aprofichèron la situacion per conquistar la mitat dei províncias europèas de [[Constantinòble]].
<br/>
'''1343''' : en [[Republica de Venècia|Venècia]], creacion de la premiera comission de santat publica.
<br/>
'''1343''' : en [[Insulíndia]], conquista de Pejeng, de Dalem Bedahulu e de l'illa de [[Bali]] per lei tropas de [[Majahahit]].
<br/>
'''1344''' : [[mòrt]] dau negus [[Amda Seyon Ièr|Amda Seyon I{{èr}}]] qu'aviá acomençat l'estructuracion de l'estat etiopian amb la redaccion dau ''[[Kabra Nagast]]'', epopèia literària depintant leis originas mitologicas de la [[dinastia salomoniana]], e amb l'adopcion d'una regla de succession clara (institucion de la Montanha dei Rèis) permetent de defugir una guèrra entre pretendents. Foguèt remplaçat per son fiu [[Newaya Krestos]].
<br/>
'''1346-1347''' : en [[França]], desfacha importanta de l'armada reiala còntra leis [[Anglatèrra|Anglés]] a la [[batalha de Crécy]] (26 d'aost de [[1346]]). Aquò permetèt au rèi [[Edoard III d'Anglatèrra]] de conquistar lo [[pòrt]] de [[Calais]].
<br/>
'''1347''' : arribada de la [[Pèsta Negra]] dins lo [[pòrt]] de [[Marselha]].
<br/>
'''1347''' : en [[Insulíndia]], començament d'una tiera de campanhas menadas per [[Adityawarman]], cosin de la rèina [[Tribhuwana Wijayatunggadewi]], dins l'illa de [[Sumatra]]. I conquistèt plusors vilas importantas, compres [[Srivijaya]], e foguèt nomat [[uparaja]] (« vice-rèi ») de l'illa. Aquò permetèt d'estendre la zòna d'influéncia de [[Mahajapit]] en direccion de l'importanta region comerciala deis Estrechs.
<br/>
'''v. 1350''' : mòrt dau sobeiran [[Taríacuri]], fondator dau [[Reiaume Tarasc]] vèrs [[1325]]. Sei successors contunièron sa politica de renfòrçament de l'estat e d'expansion militara en direccion dau [[lac Cuitzeo]].
<br/>
'''1350''' : en Asia dau Sud-Èst, [[mòrt]] de la rèina [[Tribhuwana Wijayatunggadewi]] de [[Majahahit]]. Foguèt remplaçada per son fiu [[Rajasanagara]]. Lo sobeiran novèu gardèt [[Gajah Mada]] coma premier ministre e contunièt la politica de sa maire.
== Cultura ==
'''1320''' : data supausada de la publicacion dau ''[[Kebra Nagast]]'' — que sa redaccion aviá probablament començat vèrs [[1314]] — que venguèt una basa de la legitimitat de la [[dinastia salomoniana]] d'[[Etiopia]]. D'efiech, l'obratge es una epopèia que depintèt leis originas mitologicas revendicadas per la dinastia que seriá eissida dau rèi ebrieu Salomon.
<br/>
[[Fichièr:La Descente du Saint-Esprit.jpg|thumb|right|Enluminura realizada au sègle XIV per lo pintor [[Jean Fouquet]] representant la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dama de París]].]]
'''1345''' : acabament dei trabalhs principaus de la bastida de la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dama de París]]. Presentant d'estiles gotics variats en causa de sa lònga construccion començada en [[1163]], lo bastiment foguèt classat [[Monument istoric en França|Monument Istoric]] en [[1862]] e [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat|Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] en [[1991]].
<br/>
'''1347''' : fin de la bastida de la [[Basilica Santa Maria de Cracòvia]]. D'estile gotic, lo bastiment venguèt la [[glèisa]] principala de la [[capitala]] polonesa e foguèt a cha pauc completat per d'ajusts d'estiles gotic e [[Renaissença]] fins ai sègles XV-XVI.
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 109 ⟶ 131:
<br/>
'''1330''' : per lo premier còp en [[Euròpa]] dempuei la fin de l'[[Antiquitat]], un sabent, lo [[Empèri Bizantin|bizantin]] [[Nicèfor Gregoras]], capitèt de calcular d'un biais precís un eclipsi solara totala (16 de julhet)<ref> J. Mogenet, A. Tihon, R. Royez, A. Berg, ''Nicéphore Grégoras - Calcul de l’éclipse de soleil du 16 Juillet 1330'', ''Corpus des astronomes byzantins'', I, Gleben, 1983.</ref>.
<br/>
'''1345''' : mencion de l'utilizacion de [[molin de vent|molins de vent]] en [[Olanda]] per accelerar l'assecament de tèrras.
<br/>
'''1348''' : resolucion d'[[equacion]]s liadas au desplaçament de còrs aguent una velocitat uniforma per lo sabent [[Anglatèrra|anglés]] [[Richard Swineshead]]. Aquò foguèt publicat dins una tiera de tractats dichs ''Liber calculationum'' (« Libres de calcul » en [[occitan]]).
== Decès ==
Linha 125 ⟶ 151:
* [[Ivan Ièr de Moscòu]], prince de [[Principat de Moscòu|Moscòu]].
* [[Jayanegara]], rèi de [[Majapahit]].
* [[Joan V Palèoleg]], emperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]].
* [[Joan VI Cantacuzèn]], emperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]].
* [[John Arderne]], mètge [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Karanbas]], rèi de [[Makuria]].
* [[Miquèu IX Paleòleg]], coemperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]].
* [[Mondino dei Luzzi]], mètge [[Itàlia|italian]].
* [[Newaya Krestos]], negus d'[[Etiopia]].
* [[Nicèfor Gregoras]], sabent [[Empèri Bizantin|bizantin]].
* [[Petrarca]], [[poesia|poèta]] [[Itàlia|italian]].
* [[Raden Vijaya]], rèi de [[Majapahit]].
* [[Rajasanagara]], rèi de [[Majahahit]].
* [[Richard Swineshead]], sabent [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Roger de Flor]], cap [[mercenari]] [[Catalonha|catalan]].
* [[Sayf al-Din Abdullah Barshambu]], rèi de [[Makuria]].
* [[Taríacuri]], [[caconzi]] [[Reiaume Tarasc|tarasc]].
* [[Tribhuwana Wijayatunggadewi]], rèina de [[Majahahit]].
* [[Wedem Arad]], negus d'[[Etiopia]].
</div>
| |||