Escacs : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
m →Bibliografia : Removed deleted template / all info is now in Wikidata, removed: {{Ligam AdQ|ar}} (16) using AWB (10903) |
ortografia: amb /// francisme: meme -> e mai, meteis |
||
Linha 31 :
=== Recèrcas istoricas ===
La recèrca de l'origina dau jòc d'escacs es totjorn a l'ora d'ara una question malaisada per lei scientifics e leis istorians. D'èfèct, coma lo jòc foguèt codificat durant l'Edat Mejan en Euròpa, la recèrca dèu estudiar de jòcs ancians
==== Originas orientalas ====
Linha 37 :
[[Fichièr:Radha-Krishna chess.jpg|thumb|right|Representacion d'una partida de chaturanga au sègle VIII.]]
Se considera generalament que l'ancessor pus vièlh deis escacs es un jòc indian dich chaturanga que sei traças pus ancians son marcadas entre lei sègles V e VII. Dos tèxtes sanskrits, lo ''Vasavadatta'' escrich vèrs [[600]] e lo ''Harshascharita'' redigit vèrs [[625]], mencionèron l'existéncia d'aqueu jòc sensa precision granda. Dos autreis òbras de la segonda mitat dau sègle IX permeton d'obtenir de conoissanças pus importantas sus lo jòc de chaturanga. Lei pèças èran inspirats per lei còrs tradicionaus deis armadas indianas (fantassins, cavalièrs, carris e elefants). Una partida se jogava
L'origina dei dos autors dins lo nòrd-èst de Cachemire suggerís una difusion possibla a partir dau bacin de [[Gange]] vèrs Pèrsia. A partir d'aquela epòca, se supausa que lo jòc a evolucionat a partir de divèrsei jòc de trajèct indian. Pasmens, se fau tanben notar l'existéncia d'un jòc chinés nomat xiangqi que remontará a [[569]]. Son existéncia foguèt attestada en [[800]] e es possible que lo xiangqi e lo chaturanga an un ancessor comun desconegut.
Linha 45 :
[[Fichièr:Shatranj.jpg|thumb|right|Jòc de ''shatranj'' en [[ceramica]] datant dau sègle XII.]]
Lo jòc se difusèt en [[Pèrsia]] vèrs [[600]] onte venguèt lo ''chatrang'' o ''shatranj''. D'ara endavant, se joguèt a dos jogaires sensa dès e conoguèt un desvolopament important
* lo rèi (''Shah'' que dona son nom au jòc) que se desplaça d'un pas dins totei lei direccions.
* lo conselhier (''Farzin'' o ''Vizir'') que son movement es limitat a una casa soleta en diagonala.
Linha 59 :
[[Fichièr:Alfonso-LJ-27V.jpg|thumb|right|Illustracion d'un problema d'escacs dins lo ''Libros de los juegos'' espanhòu.]]
L'arribada deis escacs sus lo continent europèu se debanèt probablament a l'entorn de l'an [[1000]] per l'[[Espanha]] musulmana o per lei regions d'[[Itàlia]] dau Sud egalament en contacte
Lei règlas de l'Edat Mejana son conegudas gràcias au ''Libro de los juegos'' redigit en [[Espanha]] entre [[1251]] e [[1283]]. Tèn uneis illustracions que mostran l'adopcion dau jòc en Euròpa e l'occidentalizacion dei pèças e de l'escaquier :
* lei casas de l'escaquier venguèron bicolora
* lo ''vizir'' venguèt ''verge'' puei ''rèina''.
* l'''elefant'' venguèt ''aufin'' puei ''fòl'' (''evesque'' en anglés).
Linha 68 :
Dins certanei regions europèanas, lo pas doble iniciau dau pion èra practicat. De règlas permetián tanben au rèi e la rèine d'efectuar un saut de doas casas (sensa presa) per lo premier movement marcant l'aparicion de la premiera diferéncia important a respèct dau ''shatranj'' musulman.
Leis evolucions pus important aguèron luòc a partir de la fin de l'Edat Mejana quand leis Espanhòus abandonèron lei desplaçaments limitats de la rèina e dei fòls foguèron remplaçats per lei movements modèrns. Lo jòc venguèt talament rapide qu'apareguèron leis anoncias « Escac au rèi » e « Gardatz la rèina ». Per s'aparar còntra aquelei cambiaments, de còps defensius foguèron inventats coma l'enroc vèrs [[1560]] puei la disparicion d'un saut doble iniciau dau rèi e de la rèina. Vèrs [[1650]], se pòu considerar que lei règlas dau jòc modèrn son quasi establidas. Aquò va venir la fònt d'una literatura teorica rica
=== Periòde contemporanèu ===
[[Fichièr:Radioshack16504.jpg|thumb|right|Jòc d'escacs electronics
Lo periòde contemporanèu veguèt en [[1850]] l'establiment de l'escaquier e de l'aspèct dei pègas modèrns, dich de tipe « Staunton ». Pasmens, leis evolucions pus importantas regardèron lo jòc que venguèt un subjècte de recèrca teorica avançada e un jòc de competicion dotat d'un prestigi internacionau important. Ansin, la mitat dau sègle XIX veguèt l'emergéncia deis escacs modèrns. Au sègle XX, l'[[URSS|Union Sovietica]] ne'n assegurèt lo desvolopament coma un otís de formacion intellectuau. Leis escacs venguèron alora un luòc de rivalitat de la [[Guèrra Freja]] entre lei campions estatsunidencs e sovietics. Dins leis annadas 1980, venguèt tanben un subjècte d'afrontaments entre dissidents e conservadors sovietics. Dempuei la fin de la Guèrra Freja, leis escacs son totjorn considerat coma un espòrt de prestigi e de nacions emergentas coma Índia o China an investit de mejans relativament important per s'i destriar.
Linha 266 :
L'enroc consistís de desplaçar d'un còp solet lo rèi e una dei tors. Existís dos biais de lo realizar :
*
*
Dins lei dos cas, l'enroc es realizat de la mena seguenta : se desplaça d'en premier lo rèi de dos carrèus vèrs la tor, puei
Lei condicions per permetre l'enroc :
Linha 292 :
Totei lei partidas s'acaban pas per un escac e mat. Divèrsei biais de finir existisson :
* un jogaire pòu abandonar se pensa que sa situacion es sensa esperança.
* un jogaire pòu perdre una partida per abenament de son temps de jòc
* per acòrd mutuau per declarar la partida nulla.
* per la repeticion per lo tresen còp d'una
* per la regla dei cinquantes còps. Un jogaire pòu demandar lo nul se cinquante còps son estats jogats dempuei la darriera captura o la darriera avançada d'un pion.
* per l'obtencion d'una posicion de pat.
Linha 306 :
* una letre majuscula que designa la pèça (R per lo rèi, D per la rèina, T per la tor, F per lo fòl<ref>B de l'anglés ''"bishop"'' es tanben regularament utilizada en plaça.</ref>, C per lo cavalièr) dins lo cas d'una pèça majora. Per lo pion, la majuscula P existís mai es generalament omesa.
* la casa d'arribada de la pèça jogada (una letre e una chifra).
* una letra minuscula pòu s'apondre entre la majuscula e la designacion dau carrèu d'arribada per clarificar la pèça que se desplaça dins lo cas onte doas pèças similaras pòdon arribar sus una
De simbòls especiaus existisson per :
* la presa qu'es marcada per lo simbòl x situat entre la majuscula e la minuscula de la casa d'arribada.
Linha 345 :
* lo clavelament qu'es una situacion ont una pèça pòu pas èsser desplaçada sensa expausar a la captura una pèça pus importanta.
* la forqueta qu'es un còp que permet d'atacar dos pèças simultanèament. Permet generalament un gasanh materiau.
* l'enfielament qu'es un còp que permet d'atacar unei pèças situadas sus la
* l'ataca a la descubèrta qu'es una situacion onte una pèça permet de descubrir una ataca per son desplaçament sus un autre carrèu.
* la batariá es una varianta de l'ataca a la descubèrta pus poderosa car la pèça desplaçada per descubrir l'ataca es tanben utilizada per atacar una segonda pèça.
Linha 351 :
* lo loire.
* lo sacrifici que consistís de donar una pèça a l'advèrsari en cambi d'un avantatge materiau o posicionau.
* la deviacion qu'es un còp basat sus un sacrifici obligent l'advèrsari d'abandonar la proteccion d'un carrèu per subir una pèrda materiala o
* la subrecarga es la feblesa causada per una pèça que dèu defendre unei pèças o casas simultanèament.
* l'intercepcion es un còp que permet de blocar lei linhas necessàrias a la defensa de l'advèrsari.
Linha 374 :
==== Finala ====
La finala de la partida es la fasa que se debana quand resta solament quauquei pèças sus l'escaquier. Tèn doas diferéncias principalas
* lei pions prenon una importància particulara car se pòdon èstre promoguts. La promoccion d'un pion es sovent un element decisiu dins lo reglament de la finala e de la partida.
* lo rèi qu'es generalament protegit pendent lo rèsta de la partida deven una pèça poderosa qu'es sovent menat au centre de l'escaquier.
Linha 383 :
=== Organizacion ===
Lo jòc d'escacs modèrn es un espòrt organizat amb una estructura de federacions, de congrès e de tornegs internacionaus e nacionaus. L'organizacion internacinala centrala es dicha Fédération Internationale des Échecs (FIDE, Federacion Internacionala deis Escacs). La màger part dei federacions nacionalas fan partida de la FIDE qu'es membre dau [[Comitat Internacional Olimpic]]
=== Classament e títols ===
| |||