Sègle XII : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 110 :
'''1149''' : en [[Egipte]], mòrt dau califa [[Empèri Fatimida|fatimida]] [[Al-Hafiz]] que foguèt remplaçat per [[Az-Zafir]]. Lo califa novèu mau capitèt de reglar lo caòs politic entraïnat per lei divisions de la cort entre diferentei faccions advèrsas.
<br/>
'''1149''' : en [[Mesoamerica]], començament d'una crisi [[agricultura|agricòla]] grèva dins l'espaci territòriau [[Civilizacion toltèca|toltèc]].▼
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1152''' : dissolucion dau maridatge entre [[Loís VII de França|Loís VII]] e [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]]. Après un viatge malaisat fins a [[Peitieus]], [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]] se maridèt amb lo rèi [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]] (18 de mai). Aquò entraïnèt la formacion d'un blòt feodau considerable gropant plusors fèus francés majors ([[Aquitània]], [[Normandia]], [[Anjau]]... etc.), menaça a l'origina de conflictes recurrents entre lei rèis francés e anglés fins a [[1453]].▼
<br/>
▲[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1152''' : dissolucion dau maridatge entre [[Loís VII de França|Loís VII]] e [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]]. Après un viatge malaisat fins a [[Peitieus]], [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]] se maridèt amb lo rèi [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]] (18 de mai). Aquò entraïnèt la formacion d'un blòt feodau considerable gropant plusors fèus francés majors ([[Aquitània]], [[Normandia]], [[Anjau]]... etc.), menaça a l'origina de conflictes recurrents entre lei rèis francés e anglés
<br/>
'''1153''' : presa d'[[Ascalon]], darrier [[pòrt]] tengut per lei [[Califat Fatimida|Fatimidas]] en [[Palestina]], per lei Crosats.
<br/>
'''1153-1154''' : brèva guèrra entre [[França]] e [[Anglatèrra]] après lo maridatge entre [[Alienòr d'Aquitània|Alienòr]] e [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]]. En cambi d'una indemnitat, [[Loís VII de França|Loís VII]] acceptèt lo maridatge.
<br/>
'''1154''' : mòrt dau califa [[Califat Fatimida|fatimida]] [[Az-Zafir]]. Son successor, [[Al-Faiz]], aguèt ges de poder vertadier e la direccion dau Califat passèt entre lei mans dei [[visir]]s e dei faccions.
<br/>
'''1157''' : dins la [[Peninsula Iberica]], reconquista de la vila d'[[Almeria]] per leis [[Almohades]].
<br/>
'''1157''' : revòuta dau califa [[Califat Abbassida|abbassida]] [[Al-Muqtafi]] còntra lei [[Turcs Seldjokids]]. Après la revirada d'un sètge turc còntra [[Bagdad]], aquò li permetèt de restaurar son [[independéncia]] [[politica]] en [[Mesopotamia]].
<br/>
'''1159''' : importanta campanha dau califa almohade [[Abd al-Mumin]] per renfòrçar sei posicions en [[Magrèb]] Orientau. Ocupèt plusors vilas importantas de [[Tunisia]] e mai d'una dinastia [[islam|musulmana]] locala acceptèt sa senhoriá. Lei Normands de [[Sicília]] foguèron obligats de se retirar de la region.
<br/>
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1159''' : guèrra entre [[Enric II d'Anglatèrra]] e [[Ramon V de Tolosa]]. Pasmens, per empedir tota expansion de la poissança angloaquitana, lo rèi [[Loís VII de França]] sostenguèt [[Tolosa]] entraïnant la revirada de la campanha anglesa.
<br/>
'''1159-1160''' : mòrt dau papa [[Adrian IV]] e crisi de succession amb l'eleccion dau papa [[Alexandre III (papa)|Alexandre III]] (sostengut per [[França]], [[Anglatèrra]] e lei reiaumes iberics) e de l'antipapa [[Victor IV]] (sostengut per l'[[Sant Empèri Roman Germanic|emperaire germanic]]. La situacion s'agravèt en [[1160]] amb l'excomunicacion de [[Frederic Barbarossa]].
<br/>
'''1160''' : fortificacion de l'[[Estrech de Gibartar]] per leis [[Almohades]].
<br/>
'''1162''' : dins l'[[Egipte]] [[Califat Fatimida|Fatimida]], presa dau poder per lo visir [[Shawar]] a après la capitada d'un còp d'Estat. Venguèt rapidament impopular en causa de l'aviditat de son clan (→ [[1163]]).
<br/>
'''1163''' : en [[Egipte]], reversament dau visir [[Shawar]] per lo generau [[Dirgham]]. Lo vencut anèt en [[Siria]] demandar l'ajuda de [[Nur ad-Din]]. Aqueu darrier acceptèt en vista d'estendre son influéncia en [[Egipte]] (→ [[1164]]).
<br/>
'''1164''' : en [[Anglatèrra]], adopcion dei [[constitucions de Clarendon]], tèxte de 16 articles depintant lei proceduras judiciàrias aplicablas a l'eleccion e au jutjament dau [[clergat]] anglés. L'objectiu èra de restaurar lei dispausicions dau Concordat de Londres de 1107 e de restaurar lo poder reiau sus la Glèisa d'Anglatèrra. L'arquevesque de Cantorbery [[Thomas Becket]] s'i opausèt (e s'exilèt) e lo papa Alexandre III condamnèt dètz articles. Dins aquò, lo rèi [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]] mantenguèt la lèi.
<br/>
'''1164''' : après lei trèbols deis ans precedents, Egipte foguèt lo teatre d'un conflicte complèx entre lei tropas turcas sostenent [[Shawar]], l'armada dau generau [[Dirgham]] e una aliança gropant lei [[Crosada|Crosats]] e lei [[Empèri Bizantin|Bizantins]]. Aprofichant l'ajuda de [[Nur ad-Din]], [[Shawar]] capitèt d'eliminar [[Dirgham]] puei organizèt una guèrra entre Turcs e Crosats. Equilibrat amb una victòria turca en [[Siria]] mai una situacion a l'avantatge dei Francs en Egipte, lo conflicte s'acabèt per un compromés malaisat que permetèt a [[Shawar]] de gardar lo poder en [[Egipte]] (→ [[1167]]).
<br/>
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1167''' : debanament dau [[Concili de Sant Felitz de Lauragués|concili catar de Sant Felitz de Lauragués]] sota la direccion dau papa [[Bogomilisme|bogomilista]] Nicetas de [[Constantinòple]]. L'objectiu de la reünion — definir lei limits dei diocèsis de Tolosa e de Carcassona — mòstra l'existéncia d'una glèisa [[catarisme|catara]] ierarquizada en [[Occitània]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' [[Michel Roquebert]], ''L'épopée cathare - I. L'Invasion 1198-1212'', Editions Perrin (2006), pp. 103-106.</ref>.
<br/>
'''1167''' : inquiet après de negociacions diplomaticas entre [[Shawar]] e lo rèi [[Amalric Ièr de Jerusalèm|Amalric de Jerusalèm]], [[Nur ad-Din]] mandèt tornarmai una armada dirigida per lo generau [[Shirkuh]] en [[Egipte]]. Coma en [[1164]], lo conflicte s'equilibrèt e lei dos camps negocièron sa retirada. Pasmens, lei [[Crosada|Francs]] aprofichèron la situacion per impausar un [[tribut]] a [[Shawar]] (→ [[1168]]).
<br/>
'''v. 1168''' : afeblits per una crisi agricòla grèva, lei [[Civilizacion toltèca|Toltècs]] poguèron pas empachar la presa e lo pilhatge de sa capitala, [[Tula]], per lei Chichimècs.
<br/>
'''1168-1169''' : crisi novèla en [[Egipte]] amb un cambiament d'aliança novèu de [[Shawar]] que demandèt encara l'ajuda de [[Nur ad-Din]] per expulsar lei Francs (sostenguts per lei [[Empèri Bizantin|Bizantins]]. [[Nur-ad-Din]] mandèt tornarmai lo generau [[Shirkuh]] dins la region. Aqueu còp, sa victòria foguèt totala e lei venceires assassinèron rapidament [[Shawar]]. Puei, [[Shirkuh]] foguèt nomat [[visir]] dau [[Califat Fatimida]]. Pasmens, quauquei setmanas après aqueu succès, moriguèt en causa d'una malautiá e foguèt remplaçat per son nebòt [[Saladin]]. Aqueu darrier reprimiguèt una revòuta dei tropas fidèlas au califa e venguèt lo cap vertadier de l'[[Egipte]] [[Califat Fatimida|Fatimida]].
<br/>
'''1170''' : assassinat de l'arquevesque [[Thomas Becket]] per un grop de chivaliers fidèus au rèi [[Enric II d'Anglatèrra]]. L'escandòl foguèt considerable en [[Euròpa]] e lo papa excomuniquèt lo rèi e prononcièt l'interdich sus son reiaume (→ [[1172]]).
<br/>
'''1171''' : mòrt dau califa fatimida [[Al-Adid]]. Aquò permetèt a [[Saladin]] d'abolir lo [[Califat Fatimida]]. [[Egipte]] foguèt annexada au domeni de [[Nur-ad-Din]]. Pasmens, demorèt sota lo contraròtle de [[Saladin]]. Lo reiaume nubian de [[Makuria]] ataquèt lo sud d'[[Egipte]] per i protegir lei populacions [[cristianisme|crestianas]]. Dins aquò, foguèt batut e intrèt dins un periòde de declin.
<br/>
'''1172''' : en [[Anglatèrra]], annulacion dei [[constitucions de Clarendon]] en cambi de la fin dei sancions pontificalas. Pasmens, lo rèi [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]] capitèt de mantenir son autoritat sus lo clergat anglés.
<br/>
'''1173-1174''' : importanta revòuta còntra lo rèi [[Enric II d'Anglatèrra]]. Sostenguda per [[França]], gropèt lei fius dau rèi, plusors senhors importants e divèrsei vilas. Pasmens, leis insurgents foguèron batuts.
<br/>
'''1176''' : en [[Anatolia]], [[Batalha de Miriocèfal|desfacha bizantina de Miriocèfal]]. En realitat limitada, prenguèt una dimension legendària e foguèt a l'origina de la crisi grèva que menèt l'[[Empèri Bizantin]] a la presa de [[Constantinòble]] en [[1204]].
<br/>
'''1176''' : en [[Anglatèrra]], creacion de grops de jutges reiaus itinerants (dichs « eyres ») que sa juridiccion èra pron larga per s'ocupar deis afaires civius e criminaus. Lo ròtle dei juradas localas foguèt pereu renfòrçat. Aquò permetèt de melhorar l'eficacitat de la justiciá dins tot lo reiaume.
<br/>
'''1177''' : en [[Anglatèrra]], autorizacion de bastir de [[cementèri]]s [[judaïsme|judieus]]. Pasmens, èra obligatòri de lei crear en fòra dei vilas.
<br/>
'''1180''' : en [[França]], mòrt dau rèi [[Loís VII de França|Loís VII]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Felip II de França|Felip II]].
<br/>
'''1180''' : mòrt dau [[Califat Abbassida|califa abbassida]] [[Al-Mustadi]] que foguèt remplaçat per son fiu [[An-Nasir]].
<br/>
'''1180''' : illustrant lo renfòrçament progressiu dei monarquias d'[[Euròpa]] Occidentala, [[Anglatèrra]] placèt sa [[moneda]] sota l'autoritat d'una administracion dirigida per de foncionaris reiaus. Aquò permetèt rapidament d'estabilizar sa qualitat e d'assegurar de revenguts regulars a la corona.
== Cultura ==
Linha 118 ⟶ 172:
'''1144''' : acabament dei trabalhs principaus destinats a crear la necropòli reiala de la [[Basilica de Sant-Denís]].
<br/>
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1144''' : en [[Provença]], fondacion de l'[[Abadiá de Silvacana]].
<br/>
'''1145''' : data supausada de l'acabament de l'[[escritura]] de l’''[[Epitome historion]]'', cap d'òbra dau trabalh de l'[[Istòria|istorian]] [[Empèri Bizantin|bizantin]] [[Joan Zonaras]] (vèrs [[1074]] - mòrt après [[1159]]). Anant de la Creacion a la [[mòrt]] de l'emperaire [[Alexis Ièr Comnèn|Alexis Comnèn]], es l'istòria [[Edat Mejana|medievala]] en lenga [[grèc|grèga]] pus lònga que foguèt conservada fins au periòde actuau. A respècte dei trabalhs de sei contemporanèus, coma [[Ana Comnèn]], a la particularitat de presentar d'un biais negatiu leis eveniments dau rèine d'[[Alexis Ièr Comnèn|Alexis Comnèn]] qu'es considerat coma un dictator.
Linha 124 ⟶ 178:
'''1148''' : data probabla de l'acabament de l'escritura de l’''[[Alexiada]]'', òbra majora de l'[[Istòria|istoriana]] e princessa [[Empèri Bizantin|bizantina]] [[Ana Comnèn]] ([[1083]]-[[1153]]). Redigida amb un estile fòrça trabalhat e inspirat de la literatura grèga antica, depinta leis eveniments dau rèine de son paire, [[Alexis Ièr Comnèn|Alexis Comnèn]].
<br/>
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1160''' : fondacion de l'[[Abadiá dau Toronet|Abadiá cisterciana dau Toronet]] en [[Provença]].
▲'''1149''' : en [[Mesoamerica]], començament d'una crisi [[agricultura|agricòla]] grèva dins l'espaci territòriau [[Civilizacion toltèca|toltèc]].
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 146 ⟶ 200:
<br/>
'''1150''' : publicacion de l'òbra principala de [[Bhaskara II]] ([[1114]]-[[1185]]) que foguèt intitulada ''[[Siddhanta Shiromani]]''. Lo [[matematicas|matematician]] [[Índia|indian]] i publiquèt de resultats novèus e importants regardant l'[[aritmetica]], l'[[algèbra]] e la geometria deis [[esfèra]]s. En particular, i desvolopèt lei premierei teorias regardant lo calcul diferenciau e i demostrèt l'existéncia de doas racinas carradas per cada nombre.
<br/>
'''1154''' : illustracion de la difusion dau saber [[Republica Populara de China|chinés]] vèrs l'[[oèst]], construccion dau premier relòtge non chinés equipat d'una sonariá per l'engenhaire arabe [[al-Kaysarani]]. L'objècte foguèt installat en [[Damasc]].
<br/>
'''1154''' : premier destriament de la diferéncia entre la fòrça motritz d'un objècte (son [[pes]]) e la resisténcia d'un còrs en movement (sa [[massa]]). Realizat per lo sabent arabe [[Averroès]] ([[1126]]-[[1198]]), aqueu progrès demorèt limitat ais objèctes celestiaus e foguèt pas aplicat ai còrs terrèstres avans lo sègle seguent.
<br/>
'''1158''' : acabament per la religiosa [[Alemanha|alemanda]] [[Hildegarda de Bingen]] ([[1098]]-[[1179]]) de sei libres sus la [[medecina]] e la [[botanica]] que tractavan en particular de la [[farmacopèa]].
<br/>
'''1167''' : formacion d'una còla de traductors de l'[[arabi]] au [[latin]] dirigida per [[Gerard de Cremona]]. Aqueu grop foguèt a l'origina de la traduccion d'un centenau de libres majors dau saber scientific dau periòde e permetèt de difusar en [[Euròpa]] lei sciéncias [[Antiquitat|anticas]] e arabas.
== Decès ==
Linha 152 ⟶ 214:
* [[Abelard de Bath]], sabent e monge [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Abu'l-Barakat al-Baghdadi]], [[filosofia|filosòf]] e sabent [[judaïsme|judieu]].
* [[Adrian IV]], [[papa]] [[Catolicisme|catolic]].
* [[Al-Afdhal Kutayfat]], visir [[Califat Fatimida|fatimida]].
* [[Al-Afdal Shahanshah]], visir [[Califat Fatimida|fatimida]].
* [[Al-Kaysarani]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Arabs|arabe]].
* [[Al-Khazini]], sabent [[Iran|persan]].
* [[Ali ibn Yusuf]], sultan [[Almoravides|almoravide]].
* [[Al-Muqtafi]], califa [[Califat Abbassida|abbassida]].
* [[Al-Mustadi]], califa [[Califat Abbassida|abbassida]].
* [[Anfós Ièr d'Aragon|Anfós I{{èr}}]], rèi d'[[Reialme d'Aragon|Aragon]].
* [[Averroès]], sabent [[Arabs|arabe]].
* [[Az-Zafir]], califa [[Califat Fatimida|fatimida]].
* [[Bhaskara II]], [[Matematicas|matematician]] [[Índia|indian]].
* [[Baudoïn Ièr de Jerusalèm|Baudoïn I{{èr}}]], rèi de [[Reiaume de Jerusalèm|Jerusalèm]].
Linha 163 ⟶ 231:
* [[Calixte II]], [[papa]] de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Coloman d'Ongria|Coloman]], rèi d'[[Ongria]].
* [[Enric II d'Anglatèrra|Enric II]], rèi d'[[Anglatèrra]].
* [[Hildegarda de Bingen]], erudita [[Alemanha|alemanda]].
* [[Ibn Tumart]], [[teologia]]n fondator dau movement [[almohades|almohade]].
* [[Ibrahim ibn Tashfin]], sultan [[Almoravides|almoravide]].
* [[Innocenci II]], [[papa]] de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Loís VII de França|Loís VII]], rèi de [[França]].
* [[Mansur al-Amir Bi-Ahkamillah]], califa [[Califat Fatimida|fatimida]].
* [[Onòri II]], [[papa]] de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Ponç de Trípol]], còmte de [[Comtat de Trípol|Trípol]].
* [[Ramon IV de Tolosa]], còmte de [[Comtat de Tolosa|Tolosa]].
* [[Ramon V de Tolosa]], còmte de [[Comtat de Tolosa|Tolosa]].
* [[Shawar]], visir [[Califat Fatimida|fatimida]].
* [[Shirkuh]], visir [[Califat Fatimida|fatimida]] e generau turc.
* [[Suger]], abat e [[regéncia|regent]] [[França|francés]].
* [[Tancred de Galilèa]], prince d'[[Antioquia]].
| |||