Sègle III apC : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 28 :
<br/>
'''222''' : assassinat de l'emperaire roman [[Elagàbal]] per sa [[garda pretoriana|garda personala]]. Foguèt remplaçat per [[Sever Alexandre]] que menèt una politica prudenta de redreiçament economic.
<br/>
'''222''' : dins lo [[reiaume de Wei]], mòrt de [[Liu Bei]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Liu Shan]]. Incapable de dirigir son estat, ne laissèt la direccion a de ministres relativament eficaç e competents coma [[Zhuge Liang]].
<br/>
{{veire|Empèri Sassanida}}
'''224-226''' : revòuta dau Sassanida [[Ardashir Ier|Ardashir I{{èr}}]] còntra lei [[Empèri Part|Parts]]. Lo rèi [[Artaban V]] assaièt de reprimir l'insureccion mai foguèt tuat a la [[batalha d'Hormizdaghan]]. Aquò permetèt ai [[Empèri Sassanida|Sassanida]] de conquistar pauc a pauc tot lo territòri part e de fondar l'[[Empèri Sassanida]].
<br/>
'''226''' : mòrt de [[Cao Pi]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Cao Rui]] coma [[reiaume de Wei|rèi de Wei]] (→ [[228]]).
<br/>
'''228-234''' : en [[China]], tiera d'ofensivas dei fòrças de [[Reiaume de Shu|Shu]] còntra aquelei de [[Reiaume de Wei|Wei]]. S'acabèron per la desfacha dei fòrças dau premier e la mòrt de [[Zhuge Liang]] a la [[batalha dei plans de Wuzhan]]. Lo ministre foguèt remplaçat per [[Jiang Wan]].
<br/>
[[Fichièr:Empèri Roman - Formacion.png|thumb|right|Carta de l'Empèri Roman au començament de la crisi.]]
Linha 39 ⟶ 45:
<br/>
'''238''' : dins l'[[Empèri Roman]], assassinat de l'emperaire [[Maximin I|Maximin]]. Après un periòde caotic, foguèt remplaçat per [[Gordian III]] (→ [[244]]).
<br/>
'''239''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], mòrt dau rèi [[Cao Rui]]. Foguèt remplaçat per un enfant de 8 ans, [[Cao Fang]], plaçat sota la regéncia dau generau [[Sima Yi]] e dau ministre [[Cao Shuang]]. Lo segond capitèt rapidament de marginalizar lo premier (→ [[249]]).
<br/>
'''241''' : decès d'[[Ardashir Ier|Ardashir I{{èr}}]], fondator de l'[[Empèri Sassanida]]. Foguèt remplaçat per son fiu [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]].
Linha 47 ⟶ 55:
<br/>
'''248-249''' : après d'aumentacions importantas deis [[impòst]]s, l'emperaire roman [[Felip l'Arabi]] deguèt faciar una tiera de revòutas e plusors generaus se proclamèron emperaire. Foguèt tuat durant una batalha còntra lei tropas dau generau [[Deci]] que lo remplacèt coma emperaire (→ [[251]]).
<br/>
'''249''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], còp d'Estat dau generau [[Sima Yi]] que capitèt d'eliminar [[Cao Shuang]] e una partida dau clan Cao. Laissèt nominalament lo poder au rèi [[Cao Fang]] mai venguèt lo cap vertadier dau reiaume.
<br/>
'''251''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], mòrt dau generau [[Sima Yi]] que foguèt remplaçat per sei fius [[Sima Shi]] e [[Sima Zhao]] coma caps vertadiers dau reiaume (→ [[255]] e [[257]]).
<br/>
'''251-253''' : mòrt de l'emperaire roman [[Deci]] durant un combat còntra una incursion dei [[Gòts]]. Sa succession foguèt malaisada amb la mòrt rapida de plusors emperaires ([[Trebonian Gal]], [[Hostilian]], [[Volusian]], [[Emilian]]). La situacion s'estabilizèt en [[253]] amb l'usurpacion dau poder capitada per lo generau [[Valerian]]. Aqueu darrier reorganizèt la defensa de l'Empèri que venguèt l'element centrau de sa politica. Per aquò, partejèt lo poder amb son fiu [[Gallien]] (→ [[260]]).
<br/>
'''252-265''' : en [[Reiaume de Wu|Wu]], mòrt dau rèi [[Sun Quan]]. Sa disparicion entraïnèt un periòde de trèbols intèrnes que durèron fins au coronament de [[Sun Hao]]. Pasmens, lo reiaume retrobèt jamai sa poissança e lo poder passèt entre lei mans de l'[[aristocracia]] auta.
<br/>
'''255''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], revirada d'una [[Rebellion de Guanqiu Jian e Wen Qin|revòuta còntra la regéncia]] dirigida per lo clan Sima.
<br/>
'''257''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], revirada d'una novèla revòuta [[Rebellion de Zhuge Dan|còntra la regéncia]] dirigida per lo clan Sima. Accelerèt lo declin de la dinastia Wei que perdiguèt totei sei poders au profiech de sei regents (→ [[260]]).
<br/>
'''260''' : [[batalha d'Edessa (260)|batalha d'Edessa]] entre Romans e Sassanidas. S'acabèt per una victòria dei Sassanidas de [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]] que capturèron l'emperaire [[Valerian]] e de miliers de presoniers. Pasmens, mau capitèron d'esplechar aqueu succès car lei generaus romans dei províncias orientalas capitèron de defendre la frontiera ganhat un combat decisiu en [[261]]. En revènge, aquela disparicion sobda de l'autoritat suprèma entraïnèt lo partiment de l'Empèri Roman entre tres « empèris » dirigits per [[Postumus]] a l'oèst, [[Gallien]] au centre e [[Odenat]] a l'èst.
<br/>
'''260''' en [[Reiaume de Wei|Wei]], revirada d'un còp d'Estat menat per l'emperaire fantòche [[Cao Mao]] per restaurar son poder. Arrestat per [[Sima Zhao]], foguèt executat e remplaçat per [[Cao Huan]] (→ [[266]]).
<br/>
'''263''' : en [[Republica Populara de China|China]], invasion e annexion de [[reiaume de Shu|Shu]] per [[Reiaume de Wei|Wei]]. L'an seguent, lo generau [[Zhong Hui]] organizèt una insureccion militara per restaurar l'independéncia dau reiaume mai foguèt tuat per lei sieunas tropas.
<br/>
'''265''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], mòrt dau generau [[Sima Zhao]] que foguèt remplaçat per [[Sima Yan]].
<br/>
'''266''' : en [[Reiaume de Wei|Wei]], destitucion dau darrier emperaire Cao per lo generau [[Sima Yan]]. Aqueu darrier fondèt la [[dinastia dei Jin occidentaus]].
<br/>
'''267''' : assassinat dau generau roman [[Odenat]]. Sa femna, [[Zenobia]], prenguèt lo contraròtle de seis armadas e comencèt la conquista d'un estat pròpri en [[Orient]] (→ [[273]]).
Linha 62 ⟶ 88:
[[File:Carte empire Romain 271.svg|thumb|right|Division de l'[[Empèri Roman]] en [[271]].]]
'''271''' : importanta victòria de l'emperaire roman [[Aurelian (emperaire roman)|Aurelian]] còntra lei [[Gòts]] e lei [[Vandals]] que deguèron arrestar seis incursions e liurar de cavaliers per lei tropas auxiliaras romanas (→ [[248]]). En cambi, lei Vandals recebèron lo drech de s'installar dins certanei regions de l'Empèri.
<br/>
'''271''' : revirada d'una ataca de [[Reiaume de Wu|Wu]] còntra lei [[Dinastia dei Jin occidentaus|Jin]] (→ [[280]]).
<br/>
'''272''' : mòrt de [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Hormidz Ièr|Hormidz I{{èr}}]].
Linha 74 ⟶ 102:
<br/>
'''276-279''' : temptativas d'invasions de [[Gàllia]] per lei [[Francs]] e leis [[Alamans]]. Pasmens, lei legions romanas capitèron de resistir.
<br/>
'''280''' : conquista de [[Reiaume de Wu|Wu]] per lei tropas dau reiaume [[Dinastia dei Jin occidentaus|Jin]]. Aquò marquèt la reunificacion dau país e la fin dau [[Periòde dei Tres Reiaumes]].
<br/>
'''282''' : assassinat de l'emepraire roman [[Probus]] per un grop de soudats. Sa mòrt marquèt lo començament d'una guèrra civila marcada per de rèines brèus e de temptativas nombrosas d'usurpacion dau poder (→ [[284]]).
Linha 82 ⟶ 112:
<br/>
'''285-286''' : per estabilizar l'[[Empèri Roman]] e melhorar sa defensa, [[Dioclecian]] creèt un sistèma novèu amb dos emperaires e dos coemperaires ([[Tetrarquia]]). Aquò permetèt de restaurar la [[patz]] dins lei províncias e d'arrestar lei guèrras civilas de succession fins au començament dau sègle seguent. Prefigura la division definitiva de l'Empèri decidida pus tard per [[Constantin I lo Grand|Constantin]].
<br/>
'''290''' : en [[Republica Populara de China|China]], mòrt de l'emperaire [[Sima Yan]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Jin Huidi]]. Handicap mentau, foguèt plaçada sota lo contraròtle d'una regéncia formada per de princes imperiaus e per sa maire (→ [[291]]).
<br/>
'''296-297''' : ensemble de reformas importantas dins l'[[Empèri Roman]] amb la creacion de províncias novèlas, l'aumentacion deis efectius militars (fins a {{formatnum:390000}} òmes) e lo renfòrçament dei frontieras e dei [[fortificacion]]s ([[limes]], generalizacion dei [[barri]]s...).
| |||