Wikipèdia

Faula : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Jiròni (discussion | contribucions)
73 632 modifications
Cap resum de modificació
Ricou31 (discussion | contribucions)
15 763 modifications
Cap resum de modificació
Linha 4 :
[[Fichièr:1-2_Le-corbeau-et-le-renard.jpg|vinheta|La faula ''Le Còrb e lo Rainard'' ja contada per Esòp e Fèdae. (Ill. de Grandville, 1838)]]
[[Fichièr:Le_loup_et_agneau_G-F_Townsend_1867_GB.png|vinheta|''Lo Lop e l'Anhèl'' es tanben una faula fòrça anciana. (Ill. de H. Weir, 1867)]]
Per [[Fedra (fabulista)|Fedra]], lo fabulista latin, « Lo meritemeriti de la faula es doble: provòca lo rire e dona una leiçon de prudéncia. » Aquesta portada didactica de las faulas pòt explicar que las faulas circulèron e foguèron utilizadas d'una cultura cap a una autra. Segon G. K. Chesterton, « la faula es una mena d'alfabet de l'umanitat al mejans de que se podèt escriure las primièras certituds filosoficas; e per aquesta rason las figuras devián foncionar coma d'abstraccions algebrics o de pèças d'un jòc d'escacs.»
 
== Etimologia ==
Al sens primièr, lo mot « faula » (''fabula,ae'' : la legenda) designa l'istòria o encadenament d'accions qu'es a la basa d'un recit imaginari, quin que siá. Es dins aqueste sens que, dins la ''Poetica'', [[Aristòtel]] designa la « faula » coma un dels sièis elements que constituisson una tragèdia, de conjuntensems amb las mòrs, lo lengatge, la pensada, l'aparelh scenic e la melopèa.
 
Lo mot ''faula'' ven du latin ''fabula'' (« prepaus, paraula »), que designa lo fach de parlar en inventant. En grèc, tanpauc i aviá pas de mot pas especial per nomenar lo genre de la faula, qu'èra designada pel mot significant recit: ''μύθος'' (que donèt lo mot « mite »). Per frfar referéncia al genre, l'usatge lèu s'espandís per designar las faulas coma d''<nowiki/>'aesopica'' (literalament : « prepaus d'Esòp »), çò que se traduirà a l'Edat Mejana per ''[[Isopet|isopets]]''.
 
== Genre literari ==
La faula es una forma particulara d’[[apològ]], que desigaedesigna tot recit de portada moralizanta. Se destria de la [[Parabòla (retorica)|parabòla]], que met en scèna d'umans e daissa lo sens obèrt a la discussion. Tanben se destria de l'''exemplum'', qu'es un recit presentat coma veridic. Enfin se destria del [[faulèl]], qu'es un conte satiric o moral, sovent calhòl.
 
== Istoric ==
La faula sortís sas raices de la nuèch dels temps e de totas las culturas. Fa partit de la tradicion orala plan sovent abans l'invencion de l'escritura. Es sempre activa dins los païses ont la cultura orala demora viva e pròche de la natura, coma es lo cas en Africa o dins las societats ruralas.
 
La [[Mesopotamia]] sembla vaeraver estat lo bèrç del genre, a causa de la descobèrta que s'i faguèt de fòrça faulas venent de dos mila ans abans nòtre èra. De tauletas venant de bibliotècas escolaras de l’epòca [[Sumèr|sumeriana]] contan en brèu d'istòriaistòrias de rainard flataire, de can maladreit (« Lo can del fabre, avent pas podut capvirar l’enclutge, versèt la dorna») o de moustiquemoissal se'n présomptueuxcresent (« Un moissal se pausant sus l'esquina d’un elefant li demanda se son pes li es suportable o se puslèu deuria s’envolar »). Fòrça d'aquestes tèxtes mòstran una granda afinitat amb los [[Provèrbi|provèrbis]] e an una construccion [[Antitèsi|antitantitetica]]<nowiki/>etica (« Çò qu'encontrèt, ne'n parlas pas; mas çò que perdèt, ne'n parlas. ») Pasmens, possedisson pas de morala explicita. Lo [[Talmud]] conten diferents ensenhaments illustrats de faulas de Rainard, faulas que son passadas dins la literatura occidentala per las compilacions crestianas d'"exemples" servissent a la composicion dels [[Sermon|sermons]].
 
=== Antiquitat grecoromana ===
Linha 25 :
[[Fichièr:Le-lion-et-le-rat-Steinhowel-1521-LC.jpg|vinheta|Las faulas d'Esòp foguèron de contunh traduchas e illustradas dins los {{Nombre amb unitat|2000}} ans passats e mai. Çai dessús ''Lo Leon e lo Rat'', dins una edicion de Steinhowel de 1521.]]
[[Fichièr:3-5-Le-renard-et-le-bouc.jpg|vinheta|Illustracion de Grandville per ''Lo Rainard e lo Boc''.]]
La faula se constituís coma genre literari amb [[Esòp]], ma grand fabulista de l'[[Antiquitat]], que visquèt entre los sègles VII e VI AbC, e que seriá originari de la [[Tràcia]], près de la [[mar Negra]]. Considerat coma lo paire de la faula, li donèt son nom. Los Ancians destriavan entre la faula ''esopica'', que met en scèna d'animals o d'objèctes inanimats, e la fabla ''libiana'', ont d'òmes intergisson amb d'animals.
 
Esòp èra ja fòrça popular a l’epòca classcaclassica, coma lo mòstra lo fach que lo quita [[Socrates]]<nowiki/> auriá consacrat sos darrièrs moments de preson abans sa mòrt a metre en vers de faulas d'aqueste autor. Auriá explicat a son discípol: « Un poèta deu prene per matèria de mites [...] Atal ai causit de mites jos la man, aquestas faulas d’Esòp que coneissiái per còr, a l'azars de l'encontrelas encontras. » [[Diogènes Laèrci]] atribuís una fablafaula a Socrates, que començava atal: « Un jorn, Esòp dich als abitants de Corint que se deu pas sometre la vertut al jutjament del popular. » E, s'agís aquí d'un precèpte ara tipicament associat al filosòf puslèu qu'al fabulista. Socrates utilizava de segur lo nom d'Esòp per far passar sos precèptes al mejan d'apològs.▼
 
Al sègle IV AbC., Demetrios de Falèra publica lo primièr recuèlh de faulas istoricament atestat. Lo recuèlh, perdut, donèt fòrça versions. Una d'aquesta es servada jos la forma d’un ensems de manuscrits datant benlèu del sègle I, colleccion nomenada ''Augustana''. Es a aquesta que se referís seçò que se dich ara las « faulas d'Esòp ». Conten mai {{Nombre amb unitat|500}} faulas, totas en [[pròsa]], que las mai popularas, son ''Lo Còrb e lo Rainard'', ''La lèbre e la Tartuga'', ''Lo Boscassièr e la Mòrt'', ''Lo Vent e lo Soleilh'', etc.. Benlèu lo nom d'Esòp foguèt utilizat per recampar tota mena de recits que circulavan antan de biais oral e que presentavan de caracteristicas comunas.▼
▲Esòp èra ja fòrça popular a l’epòca classca, coma lo mòstra lo fach que lo quita [[Socrates]]<nowiki/>auriá consacrat sos darrièrs moments de preson abans sa mòrt a metre en vers de faulas d'aqueste autor. Auriá explicat a son discípol: « Un poèta deu prene per matèria de mites [...] Atal ai causit de mites jos la man, aquestas faulas d’Esòp que coneissiái per còr, a l'azars de l'encontre. » [[Diogènes Laèrci]] atribuís una fabla a Socrates, que començava atal: « Un jorn, Esòp dich als abitants de Corint que se deu pas sometre la vertut al jutjament del popular. » E, s'agís aquí d'un precèpte ara tipicament associat al filosòf puslèu qu'al fabulista. Socrates utilizava de segur lo nom d'Esòp per far passar sos precèptes al mejan d'apològs.
 
▲Al sègle IV AbC., Demetrios de Falèra publica lo primièr recuèlh de faulas istoricament atestat. Lo recuèlh, perdut, donèt fòrça versions. Una d'aquesta es servada jos la forma d’un ensems de manuscrits datant benlèu del sègle I, colleccion nomenada ''Augustana''. Es a aquesta que se referís se que se dich ara las « faulas d'Esòp ». Conten mai {{Nombre amb unitat|500}} faulas, totas en [[pròsa]], que las mai popularas, son ''Lo Còrb e lo Rainard'', ''La lèbre e la Tartuga'', ''Lo Boscassièr e la Mòrt'', ''Lo Vent e lo Soleilh'', etc.. Benlèu lo nom d'Esòp foguèt utilizat per recampar tota mena de recits que circulavan antan de biais oral e que presentavan de caracteristicas comunas.
 
==== Fedra a Roma ====
De la Grècia, la faula passa a [[Roma antica|Roma]]. [[Oraci]]<nowiki/>prepasa prepausa una remarcabla adaptacion de ''Lo Rat de vila e lo Rat del camp'' (''Satiras'', II, 6). Es seguit per [[Fedra (fabulista)|Fedra]] que, coma Esòp, nasquèt en [[Tràcia]] e èrasèra esclau abans d'èsser afranquit per [[August]]. Escriguèt sièis libres de faulas, que lo primièr comença amb ''Lo Lop e l'Anhèl''. Amb aqueste recuèlh entèrament en vers, Fèdra fa de la faula un genre poetic d'esperse. En mai d'adaptar Esòp en latin, fa pròva d'originalitat: sus las 126 faulas del recuèlh, mens de la mitat son de manlèus d'Esòp. Quitament se sas faulas faguèron pas sa glòria de son vivent, Fèdra serviguèt de modèl.
 
==== Periòde ellenistic ====
Lo poèta [[Babri]], un Roman ellenizat contemporanèu de Fedra, tornèttorna al grèc las fulasfaulas esopicas e las versificantversifica. eSe conéis d'el dos recuèlhs, que totalizan 123 faulas.
 
Lo vam de la faula grandís dins lo mond grecoroman. I a diferentas referéncias a de faulas perde l'autor grèc [[Lucian|Lucian de Samosata]], coma ''los monins dançaires'', que jòga sus l'oposicion entre l'inat e l'aquerit, tèma comun de fòrça faulas. Al sègle IV, lo poèta roman [[Flavi Avian]] ne daissa 42, gaireben totas d'adaptaconadaptacions de Fedra, mas que mai d'ununas, son atestatsatestadas endacòm mai, sontson fòrça plan bastidas. Son contemporanèu, [[Aftoni]] daissèt un recuèlh de 40 faulas en pròsa. Dins la dralha latina, las faulas d'Esòp passèron a l'[[Edat Mejana]] e inspirèron d'innombrables successors.
 
=== La font indiana e persana ===
[[Fichièr:Kelileh_va_Demneh.jpg|vinheta|Una pagina del ''Kalîla wa Dimna'', version persana del sègle XV (Musèu del palais de Topkapı, [[Istambol|Istanbul]])]]
[[Fichièr:Syrischer_Maler_von_1354_001.jpg|vinheta|''Kalîla wa Dimna'', edicion siriana de 1534. La lèbre engana l'elefant li mostrant lo rebat de la luna.]]
La faula coneguèt un succès remarcable en [[Índia]]. Ja se'n trapa dins la granda epopèa del ''[[Mahabharata]]'', fondatritz de l'indoismeindoïsme, coma dins los recits dudel Jataka e lo Kathasaritsagara, mas la colleccion mai importanta se trapa dins lplo ''[[Pañchatantra|Panhatantra]]''. Originalament redigit en [[sanscrit]] entre [[-300]] e [[570]] per un [[braman]] del nom de Pilpaí dins la region del [[Cashmir]], aqueste recuèlh de faulas aviá per objectiu d'ensenhar la saviesa als princes e lo succès dins la vida. Foguèt retocat sovent amb tanben de versions derivadas, qu'una se titula ''Hitopadesha'' o ''L'Instruccion utila'', datant del sègle XII. I a dins lo ''Panchatantra'' lo bestiari abituelabitual de las fablasfaulas ([[ase]], [[Panthera leo|leon]], [[Monard|monin]], [[sèrp]], etc.), amb la diferéncia que dos [[Chacal|chacals]], KaratakaCarataca e DamanakaDamanaca, an lo ròtle del [[rainard]] europèu, tot en se comportant a vegada nèciament. Aqueste recuèlh compta 70 faulas, subretot en pròsa.
 
Aqueste obratge arriba en [[Occident]] al tèrme d'un caminament fòrça complèxe, mostrant que l'interès que la faula podè provocar dins diferentas culturas. Lo ''Libre de Pilpaí'' es introduchs en [[Empèri Pèrsa|Pèrsa]] pel rei [[Empèri Sassanida|sassanida]] [[Cosrau Ier]] ([[531]]-[[579]]) que, avent apres l'existéncia en Índia d'un obratge contenent la font de tota formacion intellectuala, aviá missionat son mètge del l'obténer. L'obratge es alara traduch en persan mejan jol títol ''Kalîleh va Demneh'', qu'es version mai anciana de ''[[Pañchatantra|Panchatantra]]'' que se pòsca referir, l'original indian essent perdut. Après la conquista de la Pèrsa pels Arabs al sègle VII, es traduch en [[arabi]] jol títol ''Kalîla wa Dimna'' (o ''Kelileh va Demneh'') per Abdullah Ibn al-Muqaffa (vèrs 750), que transpausa los recits originals dins un contèxte arab. Las faulas i son inseridas dins un recit continú que los dos chacals — Calila (Karataka) e Dimna (Damanaka) — son los protagonistas.
 
Pas cap d'obratge originari d'Índia foguèt tant espandit. Amb mai de 200 versions dins mai de sesenta lengas, coma lo turc, lo siriac, lo malés e l'etiopian, influencièt las literaturas d'Asia, d'Africa del nòrd e d'Euròpa. Foguèt traduch en grèc par Simeon Set a la demanda de l'emperaire bizantin [[Alexis Ier Comnèna]] (sègle XI) e en ebrieu per [[Jacob ben Eleazar]] de Tolèda al començament del sègle XIII. L'obratge es alara remarcat pel rei de Castelha [[Anfós X de Castelha|Anfós X]], que lo faguèt traduire de l'arabi en espanhòl jol títol ''Calila y Dimna'' en ([[1251]]). En [[1263]], Joan de Capoa traduch en latin la version ebraïca pel cardinal Orsini li donant lo títol de ''Directorium humanae vitae'' (litt. « La conducha de la vida umana »). En [[1313]], àa la demanda de la reina Joana de Navarra, [[Ramon de Besièrs]] ne publica una autra edicion, qu'utiliza aquesyeaquesta de Joan de Capoa tot en i integrant de donadas de la version espanhòla.
 
A una epòca anciana, abans l'aparicion del ''Kalîla wa Dimna'', la faula sembla aver èsser ligada dins lo mond arab al nom de [[Locman lo Savi]]. Aqueste auriá viscut a la mèsma epòca qu'Esòp e tanben auriá estat esclau. [[Alcoran|L'Alcoran]] lo menciona coma essent un savi. En [[1615]], Thomas van Erpe publica una traduccion latina d'un recuèlh contenent 34 faulas, atribuidas a Locman per un autor anonim, mas que fòrça apartenon en fach al còrs esopic tradicional. E coma per Esòp, lo nom de Locman sembla aver fonccionatfoncionat dins lo mond arab coma un « aimant generic », aglutinant los recits del mèsme genre que circulavan dins la tradicion orala. Lo nom de Locman lo Savi serà alara a vegada ligat a la faula coma un dels fondators mitics del genre.
 
Lo grand poèta persan [[Rumi]] ([[1207]]-[[1273]]), qu'èstudièt las faulas d'Esòp quand èra jove, ne faguèt una adaptacion originala dins son libre ''Masnavî-ye-Masnavî''. Filh d'un teologian [[Sofisme (islam)|sofi]] e d'esperel considerat coma un sant, dona a las fablas una morala sovent mistica, plan diferenta de la morala classica. La leiçon de'n tirar es pas tant de se mesfisar d'dels autres que de se mèsme e de la partida ''animala'' de son alma.
 
=== Faula chinesa ===
[[Fichièr:Zhuangzi-Butterfly-Dream.jpg|vinheta|''Sòmni del parpalhòl'' (Del Ziling, 1988)]]
La faula a una fòrça longa istòria en China e existissiá ja sota forma orala tres mila ans abans nòstra èra. Pendent los periòdeperiòdes [[Periòde dei Primas e deis Autonas|de las Primas e dels dels Automnes]] e dels [[Periòde dei Reiaumes Combatents|Reialmes combatents]], ven un genre literari d'esperse e aparéis dins fòrça òbras de l’èra preQin, mas totes los libres d'aquesta epòca foguèron destruchs sus òrdre de l'emperaire [[Qin Shi Huang]] en [[-213|213]] [[-213|AbC.]] Las faulas chinesas son pas associadas a la pluma d’un sol autor. La lenga correnta garda la memòria de las faulas de [[Zhuangzi (filosòf)|Zhuangzi]] e fòrça faulas popularas son anonimas<ref>Peilin Zhao 1984, {{P.|2}}.</ref>. Aquestas rebaton las aspiracions, las demandas e l’ideal de las massas laboriosas. Ara encara son legidas e se'n tira de leiçons. Fòrça faulas chinesas quitament venguèron d'expressions popularas de quatre mots, coma « ''Zhuang zhou meng die'' » (庄周梦蝶), qu'evòca lo sòmni del paepalonparpalhon de Tchouang-tse[[Zhuangzi Evan la victime(filosòf)|Zhuangzi]].
 
Lo mot chinés per designar la « faula » (寓言yùyán) apareguèt pel primièr còp dins « Capítol Faula » de [[Zhuangzi (filosòf)|Zhuangzi]]. Significa « expriierexprimir de pensadas per de paraulaparaulas » —çò qu'es comparable al sens primièr del mot faula en latin e en grèc.
 
Las faulas chinesas pòdon èsser destriadas en quatre genres, segon las epòcas :
Linha 63 ⟶ 62:
# Faulas filosoficas de l’èra preQin : Aqueste genre literari apareguèt e se desvolopèt pendent l’èra preQin, mas coneguèt son edat d'aur pendent lo periòde dels [[Periòde dei Reiaumes Combatents|Reialmes combatents]]. Las faulas aparéisson dins d'òbras de diferentas escòlas on servisson a expausar d'idèas filosoficas e politicas, coma es lo cas per lo ''Sòmni del parpairòl'' (庄周梦蝶) de [[Zhuangzi (filosòf)|Zhuangzi]].
# Faulas dissuasivas de la dinastia Han : Los tèmas e estil de las faulas de la [[dinastia Han]] son eritats de l’èra preQin. L'objectiu d'aquesta faulas es d’obténer l’unificacion e l'estabilitat del novèl empèri feudal. S'agís d’instruire los òmes amb de leiçons de l’istòria. Las fablas mai conegudas son: ''La prègadieu que caça una cigala'' (螳螂捕蝉), ''L'òme qu'adorava lo dragon'' (叶公好龙), ''Jogar lo laüt davant los bufles'' (对牛弹琴), etc.
# Fablas satiricas o ironicas de las dinastias Tang ete Song: Las fablas escrichas jos la dinastias [[Dinastia Tang|Tang]] e [[Dinastia Song|Song]] utilizan l’[[allegoria]] amb d'objectiuobjectius satirics e filosofics. Los màger representants dels movements literaris redigiguèron de fablas. Las mai conegudas son 毛颖传 (Mao Yingchuan) de Han Yu, 黔之驴 (l'ase del Guizhou) de Liu Zongyuan e 卖油翁 (l'òme d'òli) de Ouyang Xiu. Amb la pujada del [[bodisme]], de faulas estrangièras apareguèron en traduccion dins los tèxtes bodistas.
# Faulas umoristicaumoristicas de la dinastias Yuan, Ming e Qing: PendnetPendent las dinastias [[Dinastia Yuan|Yuan]], [[Dinastia Ming|Ming]] te [[Dinastia Qing|Qing]], los fabulistas cultivan subretot l'istòria dròla. Es lo cas dels autors màger que son Liu Ji (autour de la faula 郁离子), Song Lian, Liu Yuanqing, etc.
 
=== Edat Mejana ===
[[Fichièr:1-2-Le-Corbeau-et-le-renard-Steinhowel.jpg|vinheta|''Lo Còrb e lo Rainard'' (Steinhowel, 1521)]]
La faula contunacontunha a se transmetre dins tot l'[[Edat Mejana]] jos la forma de recuèlhs, los [[Isopet|Isopets]] (d'Esiòp). Un recuèlh atribuit a [[Romul (fabulista)|Romul]], que compte 84 faulas en latin, amb 51 traduchas de Fedra, es immensament popular pendent tot lo periòde e serà un dels primièrs obratges a èsser imprimit. D'entre los autors que la tradicion gardèt lo nom, i a tanben Sintipas e pseudo-Dositèu, que se sap pas tròp se fanfa referéncia a de personatges reals o mitics. La qualitat literària es alara abandonada al benefici de las moralitats.
 
Es diferent amnbamb [[Maria de França (poeta)|Maria de França]] ([[1154]]-[[1189]]), que publica un recuèlh de faulas titolat ''Ysopet''. Sus un centenat de pèças, dos terces son d'origina desconeguda e belèu venon proviennent del repertòri oral de l'epcaòepòca. Las autras son tiradas d'Esòp.
 
La tematica de la faula pren un espandiment singular amb lo ''[[Roman de Renart]]'', colleccion de recits dugutsdeguts a de clergues anonims del sègle XII. Dins aquestas istòrias inspiradas d'''Ysengrinus'', òbra latina del poèta flamand Nivard de Gand, la luta del [[Rainard|gopil]] contra lo [[Canis lupus|lop]] servís de pretèxte a une vigorosa [[satira]] de la [[Feudalitat|societat feudala]] e de sas injustícias. La faula ven alara una comèdia animala ont tot se ten.
 
En Anglatèrra, Eudes de Cheriton (1190 - 1246/47) redigís en latin un recuèlh de faulas, que fòrça venon d'Esòp e d'autres autors. Utiliza la faula de conjuntensems amb de [[Parabòla (retorica)|parabòlas]] e d' exemple''exemplum'' per provesir de sermons e presics.
 
=== Renaissença ===
Linha 81 ⟶ 80:
Al contrari del vam que lo genre coneguèt a l'Edat Mejana, los poètas del sègle XVI s'interessèron pas gaire a la faula.
 
I a de faulas en pròsa integradas a de contes, nouvèlasnovèlas o [[Satira|satiras]]. En [[1558]], Bonaventure Des Périers conta l'istòria que donarà ''La Lachièra e lo Pòt de lach'' de La Fontaine<ref>Texte [http://www.bvh.univ-tours.fr/Epistemon/B693836101_A489170.pdf en ligne], {{P.|46}}.</ref>. [[Margarida de Navarra]] n'introduguèt tanben per exemple dins son [[L'Eptameron|Eptameron]].
 
Amb la novèla descobèrta de las fonts grègagrègas pels umanistas, los recuèlhs de faulas anticas se multiplican. En Anglatèrra, [[William Caxton]] publica en [[1484]] lo primièr recuèlh de faulas esopicas a partir de fonts anticas grègas e latinas, tot en lor donant una dòsi d'umor capable de seduire un larg public. Aqueste obratge venguèt una referéncia incontornabla dins le mond anglofòn fins a la sortida d'una novlanovèla traduccion pel folclorista Joseph Jacobs a la fin del sègle XIX.
 
En Itàlia, Laurentius Abstemius publica en 1495 un recuèlh de 100 faulas titulat ''Hecatomythium'', qu'unes son traduchas d'[[Esòp]] alara que d'autres son de son invencion. I apond mai tarstard un segond recuèlh de 100 faulas, que publica amb de faulas de Lorenzo Valla, [[Erasme]], Aulu-Gelle e autres. Giovanni Maria Verdizotti publiquèt un recuèlh de 100 faulas en [[1570]], titulat ''Cento favole bellissime''.
 
En França, Gilles Corrozet publica en [[1542]] ''Les Fables du très ancien Ésope'', una traduccion en vers del tèxte grèc acompanhat de somptuosas illustracions. Cinc ans mai tard, Guillaume Haudent publica ''Trois cent soixante et six apologues d’Ésope'' traduchs en vers. En [[1610]], lo Soïssa Isaac Nicolas Nevelet, alara de 20 ans d'eadat, publica ''Mythologia Aesopica'', obratge que compren lo tèxte grèc e una traduccion latina de las faulas d'[[Esòp]] e de Babri, e tanben de Fedrea, Avian e Abstemi.
Linha 91 ⟶ 90:
Endacòm, lo genre dels emblèmas, plan al vam pendent tot lo sègle XVI, expleita jos una forma sintetica e fòrça visuala la matèria de la faula. S'escrich alata alara de libres d’emblèmas, al biais de l’Italian Alciato. En França, Guillaume Guéroult sembla s’èsser especializat dins lo genre amb ''le Blason des Oyseaux'' (1551), ''les Hymnes du Temps et de ses parties'' (1560) e ''les Figures de la Bible'' (1564), sempre compausats sul modèl d’una gravadura acompanhada d’una corta pèça de vers. D'entre los emblèmas de Guéroult tractant de faulas esopics i a ''Lo Còrb e lo Rainard'', ''Lo Monin e lo Gat'', ''L'Aranha e l'Ironda'', ''La Cort del Leon'', ''L'Astrològ que se daissèt caire dins un potz'', ''La Cigala e la Formiga'' e ''La Granòta que vol se far tan grossa coma lo Buòu''.
 
D’autres escrivains practican lade faulafaulas en Euròpa, coma lo [[Portugal|portugués]] [[Sá de Miranda]].
 
=== Lo sègle de [[Jean de La Fontaine ]]===
[[Fichièr:2-18-La-chatte-metamorphosee_Louis_LELOIR_1873.jpg|vinheta|''La Gata metamorfozada en femna'' (Ill. de Leloir, 1873)]]
Al sègle XVII, la faula torna al vam e los recuèlhrecuèlhs se multiplican. AquestaAqueste vam s'explica en partida pel desvelopament de l'educacion e la plaça que se fasiá a la faula dins las escòlas per entraïnar a manejar la lenga e far d'exercicis de grèc e latin. Lo contèxte es favorable a l'espelida del genre.
 
Après avez assejat diferents genres poetics, [[Jean de La Fontaine]] ([[1621]]-[[1695]]) publica son primièr recuèlh de faulas en [[1668]] (libres I a VI). Amb lo succès obtengut, ne publicarà dos autres, en [[1678]] e [[1694]], per un total de {{Nombre amb unitat|243}} pèças, que unas son d'apològs e metan pas en scèna d'animals. Aquestes recuèlhs lo consacrèron coma lo mai grand fabulista de totes los temps.
 
Posant sas fonts dins la literatura mondiala de totes los temps ([[Esòp]], [[Fedra (fabulista)|Fedra]], [[Oraci]], [[Lorenzo Bevilaqua|Abstemius]], [[Maria de França (poeta)|Maria de França]], [[Joan de Capoa]], Guéroult, etc.), La Fontaine se contenta pas de traduire o d'actualizar de pèças conegudas, mas fa sa marca sul genre peramb de recits vivents, variats e fòrça plan contats, que fan una larga plaça al dialòg e testinònian d'una granda precision dins l'observacion, que s'apond una ironia doça, que tòca sovent a la satira a vegada a la filosofia.
<br />
 
=== Sègle XVIII ===
[[Fichièr:Le-vacher-et-le-garde-chasse.jpg|vinheta|''Lo Vaquièr e lep garda caça'' de Florian. (Ill. de Grandville)]]
Antoine Houdar de La Motte ([[1672]]-[[1731]]) explora uneuna poetica de la faulas que trenca deliberadament amb los autors antics, considerant que las opinions comunas son sovent infondadas e que la coneissença evoluiguèt dempuèi Esòp e Fedra.
 
Un autre nom a costat d'aqueste de La Fontaine es [[Jean-Pierre Claris de Florian|Florian]] (1755-1794). Son recuèlh compta un centenat de faulas ont se sentís l’inspiracion de l’Anglés [[John Gay]] o de l’Espanhól [[Tomás de Iriarte]]. unas de sas faulas son d'orientacion publica e an per objectiu de vulgarizar las idèas de la [[Luses (filosofia)|filosofia de las Luses]] sus la natura umana e la necessitat pels govèrn de respectar de principis morals; d'autres son a d'orientacion privada e ensenhan de principis de saviesa, d'amor del trabalh e de caritat.
 
Las faulas de Florian son a vegada jutjadas mai adaptadas als enfants qu'aquesta de La Fontaine que lo messatge n'es mens ambigú e las oposicions entre los personatges mens trencadas:
{{Citacion blòt|text=Prepausava a las dònas manhacas e fardadas, en mena de faulas, ded'enigmas jpolida enigmaspolidas, e lor leur manejava un ramelet de moralitats fadas; penhiá segon l' ''Emili'' la tendresa conjugala, las leiçons mairalas, lo dever dels reis, l'educacion dels princes<ref name=Taine1883>{{Harvsp|Taine 1883|p=112}}.</ref>.}}
 
La faula es tanben practicada pels filosòfs de las Luses : [[Denis Diderot|Diderot]] n'introduch a l'escasença dins sas ''Letras'' o dins sas ''Mesclas filosoficas''. Lo succès prodigióxprodigiós de la faula inspira alara fòrça vocacions. En [[1777]], Jean-Jacques Boisard publica un recuèlh que ne conten {{Nombre amb unitat|1001}}, alara que lo jesuista François-Joseph Desbillons ne produch 560 l'an seguent.
 
Gotthold Ephraim Lessing illustra lo genre en [[Alemanha]], Ignacy Krasicki en [[Polonha]].
Linha 117 ⟶ 115:
=== Dempuèi lo sègle XIX ===
[[Fichièr:Jean_Pierre_Saint_Ours_La_lecture_de_la_fable_1796.jpg|vinheta|Jean-Pierre Saint-Ours, ''La lectura de la faula'' (1796)]]
Al sègle XIX, la faula serà gaireben pus pracicadapracticada en França. Aqueste relatiu desinterès coïncidís amb la pujada del roman. Pasmens, [[Victor Hugo]] en setembre de 1852, dins son recuèlh ''Los Castigs'', utiliza la faula per denonciar lo comportament de [[Napoleon III]] . Compara aqueste auna un monin donsdins sa Faula o istòria.
 
En [[Russia]], pasmens, la faula conéis un vam de popularitat amb [[Ivan Krylov]], que ne fa son genre de predileccion. [[Cristóbal de Beña]] (''Fábulas políticas'') e [[Juan Eugenio Hartzenbusch]] ne fan çò mèsme en Espanha.
 
Ambrose Bierce utiliza la faula amb per objectiu la satira politica als [[Estats Units d'America|EUA]]. Es a vegada aparentat al genre de la faula, dins lo sens larg d'apològ, ''[[La Bòrda dels animals]]'' (''Animal Farm'') de [[George Orwell]]. Publicat en [[1945]], aqueste apològ descrich una dòrdabòrda ont los animals se revòltan puèi prenon lo poder e caçan los òmes, prèsaprès que sián estats negligits. Orwell prepausa una [[satira]] de la [[Revolucion Russa|Revolucion russa]] e una critica de l'estlinisme. Blackham iveii vei un desvelopament de la faula ''Lo Lop e lo Can''.
 
[[Franz Kafka]] ([[1883]]-[[1924]]) daissèt de borrolhons de faulas, coma ''Pichona faula'', ont una mirga percaçada per un gat vei los murs d'un corredor s'estreitir inexorablament davant ela. ''La Partença'' met en scèna lo mèsme univèrs d'ància que dins sos romans. Dins aquesta vana esopica desviada, la morala es absenta e las certituds son remplaçadas pel sentiment d'incertitud generalizada.
Linha 127 ⟶ 125:
La faula fa l'objècte de pastís e de parodias. Es lo cas per exemple per [[James Joyce]] amb ''The Ondt and the Gracehoper'' inserat dins ''[[Finnegans Wake]]'', ont se trapa ''Mooske and the Gripes''. [[Eugen Ionescu|Eugène Ionesco]] introduch dins [[La Cantatritz clòscapelada|''La Cantatritz clòscapelada'']] une pseudofaula, ''Lo Can e le Buòu''..
 
Dins una dralha mai classica, la faula contunha a interessar d'escrivans del sègle XX. Lo poèta e dramaturg [[Jean Anouilh]] publica ''Fables'' en 1962. Dins un esperit que l’Encyclopedia Britannica liga dirèctament a [[Jean de La Fontaine|La Fontaine]], [[Pierre Gamarra]] publica ''La Mandarina e lo Mandarin'' (1970), quieque conten de faulas « d'una drollariá remarcabla e d'una granda virtuositat tecnica<ref>Encyclopedia Britannica, Article : « Littérature pour la Jeunesse : le XXème siècle. »{{En}}.</ref>».
 
=== Utilizacion psicanalitica de la faula ===
A la mitat del sègle XX, la psicanalista Louisa Düss realizèt un metòde d'exploracion dels conflictes inconscients de l'enfant amb un ensems de « faulas » bastís per aquò. Un estudi de las esponsasresponsas a aquestes recits permetriá de « desvlerdesveler los trebles afectius causats a l'enfant per uneuna situacion familiala anormala<ref>{{Revista|nom1=Ducros|id=Ducros}}.</ref>». Cal notar que las faulas d'aqueste ensems se confòrman pas a l'esquèma classic, que pas cap de recit conten de resolucion o de desnosament. Per exemple: « Es la nòça de Papà ete de Mamà. S'aiman fòrça e faguèron una bèla fèsta. Pendent la fèsta, l'enfant se lèva e va solet al fons dekdel jardin. Perqué? ».
 
== Esquèma narratiu ==
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Faula »