|
<!--Article redigit en gascon-->
[[Imatge:Gironde map routes villes.png|thumb|right|300px|País de Gironda]]
'''MedòcMedoc''' (ofrancizat ipoteticamenten ''MedocMedòc'') es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en [[Gasconha]], a bisa. Es una [[peninsula]] en forma de triangle, entre l'estuari de [[Gironda (estuari)|Gironda]] au luvant e l'[[ocean Atlantic]] au só-coc.
La sua vila principala es [[L'Esparra]].
===Zonacion===
MedòcMedoc correspond a l'extrèma punta de la peninsula landesa ; la [[Punta de Grava]] es a son extremitat. Es caperat majament per lo [[Lanas de Gasconha|pinhadar landés]] ; parlan lavetz dau MedòcMedoc landescòt. Aquera region boscassuda es la partida occidentala de MedòcMedoc. La partida orientala, era, es plantada de vinhas ; coneishen las apelacions prestigiosas de [[Margaus]], [[Paulhac]], haut MedòcMedoc, [[Listrac de Medòc|Listrac]], [[Molís de Medòc|Molís]], [[Sent Julian Vaisherèla|Sent Gelian]], [[Sent Estèfe (Gironda)|Sent Estèfe]]... Es çò qu'apèran lo MedòcMedoc ribeiron, es una tèrra de grava constituida per las alluvions de l'estuari. La partida nòrd a mèi l'extrèm sud-èst de MedòcMedoc, son regions marescatjosas, la permèira estent nomada "la Leda", la segonda "la Palud". Es dens aquera [[palud]] qu'existís una cultura tradicionala d'artishauts, a Macau. Enfin, au cochant, lo cordon dunari (parlan de terròus, piquèirs o ròcas) hèi facha a la mar.
===Grandas vilas===
Las principalas vilas de MedòcMedoc son :
* [[Paulhac]]
* [[l'Esparra]] (sos-prefectura)
* [[Castèthnau]]
==L'occitan en MedòcMedoc==
===Lingüistica===
MedòcMedoc se divideish en tres zònas lingüisticas :
* Lo Baish MedòcMedoc (region de [[Sent Vivian dau Medòc|Semevian]] e de [[l'Esparra]]). Es caracterizat per la prononciacion [β] dau -v- intervocalic ; la prononciacion [u] dau -a finau ; la prononciacion [dz] de j- iniciau, [j] de -j- intervocalic, e [ts] de "ch" ; mèi tot un lexic pro especific. I tròban quauques trèits particulars coma lo passatge de "u" a "e" (hulha, sus, pus, un -> hèlha, ses, pes, en). Autors : l'[[Abat Bergèir|abat D.-M. Bergey]], los Tradinaires, los fraires Conord...
* La region de [[Paulhac]], caracterizada per una prononciacion semi-negra (ex. ['hœʎə])
* Sud MedòcMedoc (haut MedòcMedoc e MedòcMedoc landés). Sa lenga es quasiment la medissa que la lana bordalesa e lo nòrd Bacin ; çò que difereish dau [[paròlis]] deu parlar [[bordalés]] es una mendra [[francizacion]] e la prononciacion [w] dau -v- intervocalic. Lo parlar tradicionau de [[Cauderan]], [[Merinhac]], [[Sent Joan d'Ilhac|Sent Jan d'Ilhac]], [[Brujas]], [[lo Boscat]], [[Lo Talhan de Medòc|lo Telhan]]... es un parlar de Sud MedòcMedoc. Autors sud-medoquins : Guy Lambert, [[Gric de Prat]], [[Teodòr Blanc]], Brujol...
La finala latina -ARIU- se realize, a successivament, dau nòrd au meijorn, ''-èir'' [ɛj], ''-eir'' [œj], ''-uir'' [yj].
La varietat dau vocabulari tradicionau es donc vertadeirament hòrta. Vaquí quauques exemples <ref> Atlas linguistique de la Gascogne ; Thesòc </ref> :
* ''avaler de travers'' : s'anodar (sud) / s'esgargassar (centre) / passar au mishant cròs (centre)
* ''épamprer'' : esborrelar, esbrossar (Palud) / despampar (haut MedòcMedoc) / escombrar (nòrd)
* ''flaque'' : jabaud (sud) / jabarlaud (haut MedòcMedoc) / cròt, dargaud (nòrd) / jargaud ([[Vendais e Montalivet|Vendais]]) / jarga ([[Sent Vivian dau Medòc|Semevian]]) / cha(m)pòt, argaud (auts endreits)
* ''rejet'' : gala (sud) / regiton (oèst) / repossa (nòrd).
===Lo MedòcMedoc occitan anuit===
L'occitan es actualament ensenhat au licèu de [[Paulhac]] (professor V. Bédat) e dens la sola classa bilingua de [[Gironda]], a [[Cuçac|Cussac]]. Existissen cors per adultes a [[l'Esparra]], [[Vendais e Montalivet|Vendais]] e [[Blancafòrt]]. Dus poètas occitans damòran en MedòcMedoc, [[Alan Viaut]] e l'ancian cantaire [[Pèir-Andriu Delbeau]]. Trobaràn coma associacions : ''los Tradinaires'' ([[Vendais e Montalivet|Vendais]]), ''lo Gric dau MedòcMedoc'' ([[Lo Talhan de Medòc|lo Telhan]]).
==Toponimia==
La forma ''Medoc'' [me'ðuk] porré correspondre plan damb l'etimologia latina ''Pagus Medulicus'' e es atestada dens los etnotèxts de [[Fèlix Arnaudin]]<ref>ARNAUDIN Félix [Jacques Boisgontier ed.] ''Dictionnaire de la Grande Lande'', sl.: Parc Naturel Régional des Landes de Gascogne / Confluences, (2001) 2 vol. (per ex. a la p. 416)</ref>.
La forma ''MedòcMedoc'' [me'ðɔk] se tròba dens lo diccionari de [[Simin Palai]]<ref>PALAY Simin, ''Dictionnaire du béarnais et du gascon modernes'' (1932-1933) [reed. 1961, París: CNRS].</ref>. Dens l'occitan parlat de Gironda, actualament, sola la forma ''MedòcMedoc'' es coneishuda <ref> VIAUT Alain ; Los Tradinaires ; MONESTIER Jean ; BERGEY D.-M. ; BERTHAUD P.-L.</ref>.
Seré irracionau de privilegiar ''Medoc'' e de metre ''MedòcMedoc'' en varianta segondària. Prumèirament, la fòrma indigèna s'impausa quand i a pas una necessitat absoluda de la refusar. Segondament, es una evolucion completament normala e atenduda de ''*Medulicu'' > ''*Medolc'' > ''Medouc''. En diftongue, una ''o'' barrada se consèrva dificilament sens dissimilacion davant ''u''; après l'evolucion [o] > [u] a la fin de l'[[Edat Mejana]], la conservacion ven absoludament impossibla; la dissimilacion atentuda arribèt a aqueth moment, s'es pas anteriora (las grafias medievalas permeten pas de distinguir entre ''o'' barrada e ''o'' obèrta) : ne'n resultèt ''*Medòuc''; mès la dificultat en occitan modèrne e contemporanèu de conservar au còp diftongue e consonanta finala donèt finalament ''MedòcMedoc'' (''*Medòu'' auré estat teoricament una auta possibilitat).
Se n'èra besonh, l'evolucion de ''rōbŭr'' (o ''rōbŏr'' ?) en occitano-romanic serviré de pròva. I a principalament lo tipe ''rove'' e lo tipe ''roure''. Prau darrèr, lo catalan peninsular, que coneish pas l'evolucion [o] > [u] a las realisacions "''ròure''" e "''rèure''" dens la mitat deu territòri, a costat de ''roure'' emb ''o'' barrada; l'occitan e lo catalan deus [[Pirenèus Orientals]], que la coneishen, an ''rore'', ''ròure'', ''ròule'', ''reure'', ''raure'', ''roire'', a l'exclusion absoluda de ''roure'' emb ''o'' > [u]<ref>http://dcvb.iec.cat/</ref>, <ref>Frederic Mistral, Lou Tresor dóu Felibrige, Culture provençale et méridionale, reedicion 1979</ref>.
===Los noms de las comunas de MedòcMedoc===
* En Haut MedòcMedoc e MedòcMedoc viticòla: '''Arcins, la Barda, Blancafòrt, Blanhan, Bugadan, Cantenac, Cissac, Civrac, Coquècas, Cussac, l'Esparra, Galhan, Listrac, Ludon, Macau, la Marca, Margau, Molís, Parampuira, Paulhac, Prinhac, Sent Cristòli, Sent Estèfe, Sent Delian (Beishavela), Sent German d'Estèlh, Sent Idenç'''<ref>Jean Seguy, Atlas linguistique et ethnographique de la Gascogne</ref> (e non ''Sent Dicenç'')''', Sent Sauvur, Sent Seurin de Cadorna, Sossan, Valairac, Vertelh'''.
* En MedòcMedoc landescòt: '''Arsac, Avensan, Brach, la Canau, Carcans, Castèthnau, Hortin, lo Pòrge, Selaunas, Saumòs, Senta Alena, Sent Aubin de MedòcMedoc, Sent Laurens de MedòcMedoc, Sent Medard de (las) Jalas, lo Tremple'''.
* En Baish MedòcMedoc: '''Cairac, Graian e l'Espitau, Jau Dinhac e Hloirac, Naujac, Semevian, Solac, Talaits, Vendais, lo Verdon'''.
===Microtoponimia===
* Lo '''fare e lo pòrt de Richard'''
* Lo '''castèth de [[La Marca (Gironda)|la Marca]]''', remontant au sègle XI, complementari de los de [[Blancafòrt]] e [[l'Esparra]]
* Lo '''castèth Senejac''' au [[Lo Pian (de Medòc)|Pian MedòcMedoc]] ; lo '''castèth dau [[Lo Talhan de Medòc|Telhan]]''' remontant a l'Atge Mièi, damb un vielh chai dau XV° siègle ; lo '''castèth de Villepreux''' a [[Sent Aubin de Medòc|Sent Aubin de MedòcMedoc]]
* Lo '''castèth de Seminhan''', dau sègle XIII, a [[Sent Laurenç de Medòc|Sent Laurenç de Medoc]]
* Lo '''castèth de [[Blancafòrt]]'''. Datat daus sègles XI-XV, èra un daus castèths clementins bastits per parents de Clamenç V. Avant que las paluds estussin botadas a l'eishuc, dominèva una region totalament marescatjosa, çò que hèi vèner impossibla l'ipotèsa espandida qu'aqueth castèth èra religat a lo de Ròcatalhada per un sosterrenh. Egau, existiren salas trogloditicas.
* Lo '''dòma''' de la '''glèisa de [[La Marca (Gironda)|la Marca]]'''
* A [[Sent Laurenç de Medòc|Sent Laurenç]], la '''hont de Bernòs''' de forma circulara, damb l'aiga ferruginosa, es environada de mistèris ; la tradicion vòu qu'aquesta hont jamèi estarida augi estut un lòc de culte druidic. Disen qu'una hada torna a còps a la hont de Bernòs, per s'i abeurar coma ec hasèva lòrs de sa via terrestra. Disen tanben que, se una gojata amorosa gita esplingas dens la hont e que s'i crotzan, es segura d'èster aimada en retorn. Una auta legenda afirma que la coloracion roja de la hont es discuda au peu ros d'una hada que s'i èra negada.
* A [[Sent Laurenç de Medòc|Sent Laurenç]] tanben, la '''glèisa N.D. de Benon''', comandaria espitalèira dau XII° siègle.
* Lo '''Fòrt MedòcMedoc''', bastit en 1689 sus òrde de Loís XIV, d'après los plans de [[Vauban]], maugrat lo terrenh instable de las ribas de Gironda. Damb la ciutadèla de [[Blaia]] e lo Fòrt Patè, forma çò qu'apèran lo carrolh de l'Estuari, en avath de [[Bordèu]].
* Los '''castèths viti-vinicòlas''' Margaus, Latour, Beishavela, dau Còst (o Còutz) d'Estornèl ......
* Lo '''Musèu dau Shivau''' au Castèth Lanessan ; l' '''Ecomusèu de la Vinha e dau Vin''' a [[Vertulh]] ; la Maison dau Vin a [[Paulhac]]
===Patrimòni culinari===
Las especialitats gastronomicas d'aquera region pro tipica son en permèir los produits de l'estuari (esquiras, lamprèia, pibalas) ; produits casalèirs (artishauts de [[Macau]], aspèrjas, los tradicionaus primurs de Sent Medard...). L'anhèth de [[Paulhac]], labelizat, coneish una granda renomada. Lo cohard ("grenier médoquin") es una especialitat codinèira a basa d'estomac de pòrc rotlat, salat e pebrat. Las [[Noisettines]] de [[Blanhan]] son un novèth produit a basa d'auglanas, e tot çò que ne'n deriva (crèma, còcs...). Lo Petit Médoquin es una licor de mora. Coma auta buvenda, lo tè de MedòcMedoc (damb grepin e plantas dau pinhadar). Los ceps son tanben un daus produits mèi importants dau MedòcMedoc. Coma doçors, los sherments de MedòcMedoc, las guinetas, regalan tot lo monde.
'''Recèpta dau ''grenier médoquin'' ''' :
|
