Wikipèdia

Emperaire : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Ricou31 (discussion | contribucions)
15 763 modifications
Crèa en tradusissent la pagina « Empereur »
 
Ricou31 (discussion | contribucions)
15 763 modifications
Cap resum de modificació
Balisa : editor de codi 2017
 
Linha 1 :
'''Emperaire''' ('''emperador''', '''emperor''') es un títol [[Monarquia|monarquic]], a vegada ereditari, portat pel [[Sobeiranetat|sobeiran]] d'un [[Empèri]].
 
Lo feminin d'emperaire es ''emperairitz (emperadora, empraira)'' e l'adjectiu correspondent es ''imperial'' (''imperiau'').▼
 
== Origina ==
Del latin ''{{Lang|la|imperare}}'' que significa « comandar en mèstre, ordonar », del prefixe ''{{Lang|la|in}}'' e du vèrb ''{{Lang|la|parare}}'', preparar, aprestar<ref>{{Cite book|lang=fr}}.</ref>. Donèt lo mot ''[[imperium]]'', « comandament » d’ont ven « ''imperiós'' ».
 
« Emperaire » es un desviament del títol d’''[[Imperator (titre)|imperator]]'' que portavan los generals [[Roma antica|romans]] victorioses aclamats per lors tropas. A l'origina de la [[Republica Romana|Republica romana]], l’''{{Lang|la|imperator}}'' èra aqueste que comandava la mobilizacion de ciutadans. Per limpament de sens, designarà los actes que ne resultan puèi, cap a la fin de la Republica, designa aqueste que comandava l’armada. Per [[Scipion l'African]], èra un títol que l’armada acordava al venceire amb l’ovacion, dins l'encastre del cult a [[Jupitèr (dieu)|Jupitèr]]<ref>{{Cite book|lang=fr}}.</ref>. Lo títol d’''imperator'' es pas una magistratura e a alara pas cap de valor institucionala pel [[Senat roman]].
 
Son sens actual apareguèt amb [[August|Octavian]] quand aqueste darrièr prenguèt ''{{Lang|la|Imperator}}'' per prenom, que volgava remembre per sempre sas victòrias e glòria. Après l’assassinat de [[Juli Cesar|Jules Cesar]], qu'aviá fach d'el son eritièr, Octavian recebrà l’''[[imperium]]'' del Senat lo 3 de genièr de 43 AbC puèi lo 1èr de genièr de 42 AbC, alara que Cesar èra auçat al reng dels dieus, Octavian recebuèt lo nom de ''{{Lang|la|divi filius}}''. Fin finala, lo 16 de genièr de 27, après aver tornat totes sos poders al Senat tres jorns abans, aqueste darrièr los refusèt e li atribuiguèt lo nom d’August, tèrme d’origina religiosa deribant del latin « augere » que fa referéncia a l’''auctoritas''.{{Référence souhaitée|Enfin, le {{Date-|16|janvier|-27|avJC=non}}, après avoir remis tous ses pouvoirs au Sénat trois jours plus tôt, ce dernier les refusa et lui attribua le nom d’Auguste, terme d’origine religieuse dérivant du latin « ''{{lang|la|augere}}'' » qui fait référence à l’''{{lang|la|[[auctoritas]]}}''.}}
 
Es aqueste títol d’''August'' que correspond a çò que se compren uèi per ''emperaire'', es a dire dirigent de l’[[Empèri Roman|Empèri]]. Mai largament, l’[[Emperaire roman|emperaire]] a [[Roma]] es aqueste que pòrta los títols seguent<span></span>: ''{{Lang|la|Imperator}}''{{Note|<ref>[[TibèreTibèri]], [[Caligula]] ete [[ClaudeClaudi (empereuremperaire romainroman)|ClaudeClaudi]] refusèrentrefusèron d’ende'n fairefar leurlor ''{{lang|la|[[prænomen]]}}'' ouo prénomprenom.|groupe=N}}</ref>, ''{{Lang|la|Augustus}}'', ''{{Lang|la|[[César (titre)|Cæsar]]}}'' e dins un primièr temps ''[[Princeps senatus|Princeps]]''. L’equivalent en grèc d'aqueste tèrmes, es a dire [[Autocracia|autocrate]], sebastocrate e basileus foguèt, mai tard, utilizat dins l’[[Empèri Bizantin|Empèri bizantin]]. Mai largament, gaireben totes los títol imperials occidentals remembran lo tèrmes latins, kaiser{{Page h'|kaiser}} e [[tsar]] essent de desformacions del títol de Cesar.
 
▲Lo feminin d'emperaire es ''emperairitz (emperadora, empraira)'' e l'adjectiu correspondent es ''imperial'' (''imperiau'').
 
== Distinccion entre l'emperaire e lo rei ==
Linha 17 :
En [[Euròpa]], lo títol imperial foguèt portat pels monarcs que se reclamavan de l'eritatge imperial romanobizantin. Atal, [[Carlesmanhe]] foguèt emperaire d'[[Occident]] e [[Carles Quint]] le totpoderós soberan del [[Sant Empèri Roman Germanic|Sant Empèri roman germanic]]. De fach, fins a la mitat del sègle XII, l'emperaire afirmava sa preeminéncia teorica suls reis (de França, d'Angletèrra, ...) dins tot l'espandiment de la romanitas. Ne demorarà enseguida quicòm, atal [[Felip IV de França|Filip IV de França]] — e sos successors — s'affirmava « emperaire en son reialme »; en efièch refusant la sobeiranetat de l'emperaire, teoricament situat al dessús dels reis, lo rei de França pretendava aver a l'interior de sas frontièras los mèmes drechs que l'emperaire suls autres reis, contradisent tota subordinacion a l'egemonia imperiala (de fach los reis de Boèma per exemple èra plan mai influenciats per l'emperaire que lo rei de França, que pretendava tractar d'egal a egal amb aqueste darrièr).
 
Los reis coma los emperaires son de [[Monarca|monarcas]]. I a ''a priori'' pas de règla establida per los destriar. Simplament se nota que lo reng d'emperaire pòt èsser superior a aqueste de rei, per exemple s'i a autoritat sus d'autres reis, alara que lo contrari semblariá estranh. Atal al sen de l'[[Empèri Alemand|Empèri alemand]], entre [[1870]] e [[1918]] ont l'emperaire regnava sus d'Estats organizats jos forma de [[Monarquia|reialmes]] coma lo reialme de [[Bavièra]]. Tanben en França jos l'Empèri, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon Ièr{{Ier}}]] regnava al dessús dels reis qu'avián plaçats dins los Estats satellits de l'empèri (reialmes d'Itàlia, d'[[Espanha]],{{ etc}}).
 
== Lista de païses que foguèron dirigits per un emperaire ==
Ara, sol lo [[Japon]] es jol règne d'un tal sobeiran, l’[[Emperaire del Japon]]<ref>{{Ligam web}}</ref>.
 
Pasmens, diferents païses foguèron autrescòps dirigits per d'emperaires per de periòdes mai o mens longs:
 
* [[Alemanha]]<span></span>: Kaiser, veire la [[lista dels emperaires alemands]].
* [[Àustria-Ongria|Àustria]].
* Empèris islamics<span></span>: veire l’[[Califat Omeia|Empèri omeia]] et l’Empèri abbassid.
* [[Brasil]].
* [[Bulgaria]]<span></span>: pels Bulgars, « tsar » vòl dire « rei » e non pas « emperaire ». Lo títol de « khan », equivalent d'« emperaire », foguèt utilizat per de soberans bulgars coma Boris Ier e Simeon Ier
* [[Centrafrica]]<span></span>: veire [[Jean-Bédel Bokassa|Bokassa Ier{{Ier}}]].
* [[Republica Populara de China|China]]: veire « [[emperaire de China]] » e la [[lista dels monarcas de China]].
* [[Espanha]]<span></span>: mai d'un còp al començament del segond millenari, l’emperaire mai conegut èra [[Anfós VII de Castelha e de Leon]] a partir de [[1135]].
* [[Etiopia]]<span></span>: veire [[Negús]].
* [[França]]<span></span>: veire [[Carlesmanhe]], [[Loís lo Pietós|Loís le Pietós]], [[Carles lo Calvet|Carles le Calvet]], Carles lo Gròs, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon Ièr{{Ier}}]], Napoleon II e [[Napoleon III]].
* [[Haití (estat)|Haití]]<span></span>: veire Jacques {{Ier}} e Faustin {{Ier}}.
* [[Índia]]: veire [[Empèri Mogòl|Empaire mogòl]] e [[Empèri Britanic|Empèri britanic]]).
* [[Iran]] o [[Empèri Pèrsa|Pèrsa]]<span></span>: veire chah (« Rei dels reis »).
* [[Madagascar]]<span></span>: jos [[Andrianampoinimerina]] que capitèt a unificar gaireben tot los territòris malgaches.
* [[Mali]]<span></span>: veire [[Empèri de Mali]].
* [[Marròc]]<span></span>: empèri fins a 1957, annada que [[Mohammad V]] renoncièt a son títol imperial de « sultan de l’Empèri cherifian » en favor d'aqueste de « [[rei del Marròc]] ».
* [[Mexic]]<span></span>: veire [[Augustin Ièr de Mexic|Augustin {{Ier}}Ièr]], Maximiliano {{Ier}}Ièr e [[Civilizacion astèca|Astècas]].
* [[Mongolia]]<span></span>: Kaghan ([[Grand Khan]]).
* [[Roma antica]]: (princeps, caesar e augustus) puèi Bizanci (basileus, autocrata e Sebastocrator a partir del sègle VII).
* [[Russia]]: [[tsar]], puèi emperaire e autocrata.
Linha 58 :
 
== Nòtas e referéncias ==
 
=== Nòtas ===
{{Références|groupe=N}}
 
=== Referéncias ===
{{RéférencesReflist}}
[[Categoria:Emperaire]]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Emperaire »