Occitània : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 47 :
== Geografia ==
{{article principal|Geografia d'Occitània{{!}}Geografia d{{'}}Occitània}}▼
[[Fichièr:Parçans d'Occitania Regions of Occitania Pays d'Occitania.png|thumb|right|440px|Parçans d{{'}}Occitania]]▼
[[File:Occitània - Topografia.png|thumb|Topografia d'Occitània.]]▼
=== Geografia fisica ===
▲[[File:Occitània - Topografia.png|thumb|right|Topografia d'Occitània.]]
▲[[Fichièr:Parçans d'Occitania Regions of Occitania Pays d'Occitania.png|thumb|right
Occitània ocupa una posicion d'[[istme]] entre l'[[Ocean Atlantic]] a la [[Mar Mediterranèa]]. Situada entre lei [[Pirenèus]], lo [[Massís Centrau]] e leis [[Aups]], a una superficia de {{formatnum:190986}} km². Son territòri se pòu devesir entre quatre entitats principalas que son l'[[Occitània Granda]] que s'estend sus lo tèrç [[sud]] de [[França]] e que representa 97% dau territòri occitan ({{formatnum:185829}} km²), sus lei [[Valadas Occitanas]] d'[[Itàlia]] (2% d'Occitània siá {{formatnum:4521}} km²), sus la [[Val d'Aran]] (634 km²) e sus [[Mónegue]] (2 km²).
Es un país fòrça valonat que son relèu es dominat per de massís [[montanha|montanhós]] importants au sud, au centre e a l'èst e per lei bacins idrografics de [[Ròse]] e de [[Garona]]. D'efèct, au [[sud]] e a l'[[èst]], lei [[Pirenèus]] e leis [[Aups]] forman doas barrieras naturalas que son de mau franquir. Mai d'una cima i passa {{formatnum:3000}} [[mètre]]s d'[[altitud]] e leis [[Aups]] assostan la cima pus auta d'Occitània qu'es la [[Barra dels Escrinhs|Barra deis Escrinhs]] ({{formatnum:4102}} m). Au centre, se tròba lo [[Massís Centrau]] que presenta una altitud pus febla e sistematicament inferiora a {{formatnum:2000}} mètres. L'[[oèst]] es dominat per lo plan [[ocean]]ic dei [[Lanas]] qu'es lo plan pus important d'Occitània. Leis autrei plans notables se tròban lòng de [[Mediterranèa]] en [[Lengadòc]].
La vau de [[Garona]] separa lei [[Pirenèus]] e lo [[Massís Centrau]]. Es un riu amb un debit relativament irregular que varia entre {{formatnum:190}} m<sup>3</sup>/s (aost) e {{formatnum:1030}} <sup>3</sup>/s (febrier). Es una via navigabla anciana per lei embarcacions leugieras. En revènge, lei naviris pesucs pòdon gaire passar [[Bordèu]] ò [[Lengon]]. A l'[[èst]], la vau de [[Ròse]] separa lo [[Massís Centrau]] e leis [[Aups]]. Es un fluvi ben alimentat per lei precipitacions mediterranèas e oceanicas (sus la vau de [[Sòna]]) e per la fonda dei nèus. Son debit es donc important e relativament regular entre {{formatnum:1000}} <sup>3</sup>/s e {{formatnum:2000}} <sup>3</sup>/s. Permet la navegacion sus de distàncias importantas.
La division tradicionala d'Occitània destria plusors regions principalas. A l'oèst, lo plan occidentau forma lei regions de [[Gasconha]] (principalament au sud de [[Garona]]) e de [[Guiana]] (au nòrd dau fluvi). Au centre, lo plan mediterranèu e lei relèus meridionaus dau [[Massís Centrau]] forman [[Lengadòc]]. Lei quarts nòrd-oèst e nòrd-èst dau [[Massís Centrau]] son respectivament dichs [[Lemosin]] e [[Auvèrnhe]]. A l'èst de [[Ròse]], [[Provença]] cuerb la mitat sud dau territòri e [[Daufinat]] la mitat nòrd. Enfin, sus lo pendís orientau deis [[Aups]], se tròban lei [[Valadas Occitanas]].
=== Clima ===
En causa de la diversitat de son relèu, Occitània presenta cinc zònas [[clima]]ticas. Dins lei regions d'[[altitud]] dei [[Pirenèus]], dau [[Massís Centrau]] e deis [[Aups]], lo clima es de tipe montanhard amb una aumentacion dei precipitacions e una demenicion dei [[temperatura]]s. Per exemple, la temperatura estivenca mejana enregistrada au [[Augal|Mont Augal]] es de 13,1°C e lei precipitacions anualas i agantan aperaquí {{formatnum:2050}} mm (maximom mesurat en Occitània). D'[[ivèrn]], lei tombadas de nèu pòdon agantar una espessor de plusors mètres.
Dins lo plan occidentau, lo clima es de tipe oceanic ambé d'ivèrns doç (5,2°C an [[Aush]], 5,7°C a [[Bergerac]]) en despiech de gelades sevèras (minimom absolut de -20,4°C an [[Albi]]). Leis [[estiu]]s son cauds (20,3°C an [[Aush]], 21,6°C an [[Albi]]). Lei precipitacions son regularas e aumentan vèrs lo [[sud]] e lei [[Pirenèus]] (747 mm/an a [[Montalban]] còntra {{formatnum:1132}} mm/an a [[Pau]]). Lei nèblas son frequentas durant lei periòdes fregs e lei vents, que vènon principalament de l'[[Ocean]], son moderats.
Enfin, lòng de la [[Mar Mediterranèa]], lo clima es de tipe meditarranèu caracterizats per d'[[ivèrn]]s fòrça doçs (7,1°C a [[Marselha]]) e d'estius cauds e secs (30,9°C au [[Lo Luc|Luc]]). Lei precipitacions, sovent violentas, i son pus raras que dins lo rèsta d'Occitània e son sustot concentradas durant la prima e l'autona. Certanei regions, coma [[Crau]], an un clima semiarid ambé mens de 500 mm/an de precipitacions. Pasmens, la region mediterranèa presenta de variacions climaticas importantas e lei precipitacions vènon pus importantas a l'interior dei tèrras. Lei temperaturas ivernencas i son tanben sovent frejas e de vilas coma [[Montpelhièr]] patisson sovent de geladas (25,8 jorns cada annada còntra solament 1,3 a [[Niça]]). Dos vents poderós (lo [[mistrau]] e la [[tramontana]]) dominan la zòna mediterranèa e participan a la secaressa observada d'ivèrn e d'estiu.
=== Demografia ===
[[File:Occitània - Demografia - Carta ambé vilas.png|thumb|Densitat de populacion d'Occitània.]]
En [[2008]], la populacion d'Occitània èra de 16,2 milions d'abitants. La populacion se concentrava principalament segon dos aisses de poblament. Lo premier va de [[Niça]] a [[Bordèu]] e passa lòng dau [[litorau]] [[Mediterranèa|mediterranèu]] e de la vau de [[Garona]]. Lo segond se situa lòng de la vau de [[Ròse]] e contunia vèrs lo [[nòrd]] en direccion de [[Lion]]. La [[vila]] occitana pus granda, [[Marselha]] (aperaquí un milion d'abitants dins son aglomeracion), se tròba a la convergéncia d'aqueleis aisses. Plusors autrei vilas importantas ([[Montpelhièr]], [[Nimes]], [[Avinhon]] e [[Ais de Provença]]) se situan tanben dins aquela region. Leis autreis aglomeracions pus importantas d'Occitània se tròban lòng dau premier aisse ambé [[Bordèu]], [[Tolosa]], [[Tolon]] e [[Niça]] que son d'aglomeracions de mai de {{formatnum:750000}} abitants. Enfin, dins lo nòrd e dins lo sud-oèst, se fau nòtar l'existéncia de plusors vilas de mai de {{formatnum:100000}} abitants ([[Clarmont Ferrand]], [[Lemòtges]], [[Pau]]...) que tènon un important ròtle economic coma centre de regions ruralas grandas.
▲{{article principal|Geografia d'Occitània{{!}}Geografia d{{'}}Occitània}}
=== Lengas ===
{{article principal|Occitan{{!}}Lenga occitana|Lengas d'Occitània{{!}}Lengas d{{'}}Occitània}}
La [[lenga]] que definís Occitània es l'[[occitan]], qu'es en situacion minorizada tant en [[França]] (la reconeissença dei lengas regionalas dins la [[constitucion]] en [[2008]] entraïnèt ges d'evolucion vertadiera per quant au desvolopament de la lenga), qu'en [[Itàlia]] e dins la [[Val d'Aran]] ont a l'estatut de lenga cooficiala (en [[2006]], aquela cooficialitat foguèt estenduda a tota la [[Catalonha (region)|Generalitat de Catalonha]]).
I a ges de donada estatica fisable regardant lo nombre de locutors de l'[[occitan]]. Segon leis estudis, varia entre 0,2 e 10 milions ambé {{formatnum:110000}} a {{formatnum:580000}} personas que son capables de lo parler correntament. Aquela reculada, sensibla dempuei leis ans 1930, es causada per una [[diglossia]] au profiech dau [[francés]], de l'[[italian]] e de l'[[espanhòu]]. En [[França]], foguèt agravada per la politica de repression lingüistica sostenguda per l'[[Estat]] ([[Vergonha (lingüicidi)|Vergonha]]).
A despart de l'occitan, se parla subretot lei lengas oficialas dins leis [[estat]]s e regions que s'estendon sus Occitània. Lo [[francés]] i es donc la lenga majoritària e es parlat per la quasi totalitat deis abitants d'Occitània. Enfin, en mai de l'[[occitan]] e dei lengas oficialas, se parla tanben divèrsei lengas d'imigracion economica ò toristica qu'an ges d'estatut oficiau.
=== Religion ===
I a ges de donada fisabla sus lei religions practicadas en Occitània qu'un tal recensament es enebit per lei [[lei|lèis]] [[França|francesas]]. La region es tradicionalament [[cristianisme|crestiana]] mai, dins lo corrent dei sègles XIX e XX, la societat occitana conoguèt una evolucion similara an aquena de [[França]]. L'[[ateïsme]] e l'[[agnosticisme]] i son donc probablament venguts majoritaris durant la segonda mitat dau sègle XX.
Lo [[catolicisme]] es la forma principala dau [[cristianisme]] occitan. En particular, [[Avinhon]] foguèt lo centre de la papautat de [[1309]] a [[1418]] e Occitània assosta de santuaris importants coma aqueu de [[Maria Magdalena]] a [[Sant Maissemin de la Santa Bauma]]. La region es tanben traversada per lei [[Camin de Sant Jaume|camins de Sant Jaume]] que certaneis etapas son vengudas de luòcs importants de raionament culturau e intellectuau. Lo [[catolicisme]] es pasmens pas l'unica religion crestiana presenta en Occitània. D'efèct, lo [[protestantisme]] tenguèt lòngtemps un ròtle influent dins certanei regions onte de minoritats son totjorn presentas ([[Lengadòc]], [[Bearn]]...)
En despart dei religions crestianas, existisson de minoritats [[judaïsme|judievas]] e [[islam|musulmanas]]. La preséncia judieva es relativament anciana en [[Gasconha]] e dins lo [[Comtat Venaicin]] ([[Judieus dau Papa]]). Après la [[Revolucion Francesa]], aquelei comunautats poguèron emigrar dins d'autrei regions entraïnant la disparicion progressiva dei comunautats istoricas. Pasmens, dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, de comunautats novèlas se formèron ambé l'installacion de judieus francés originaris d'[[Africa del Nòrd|Africa dau Nòrd]]. La formacion de minoritats musulmanas es pus recenta e s'explica per l'arribada de trabalhaires venguts d'[[Africa]], principalament de [[Magrèb]], a partir deis ans 1950-1960.
== Lengas ==
| |||