Wikipèdia

Union de las Republicas Socialistas Sovieticas : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
m (GR) File renamed: File:Hymne Soviétique.ogg → File:Gimn Sovetskogo Soyuza (1944 Stalinist lyrics).oga File renaming criterion #3: To correct obvious errors in file names, including misspelled [[c::...
Teooc (discussion | contribucions)
448 modifications
Crèa en tradusissent la pagina « Unión Soviética »
Linha 1 :
<div class="" style="float: right; margin: 0px 0px 1em 1em; width: auto; text-align: center; font-size: 90%; line-height: 1.4em;">
{{Infobox
 
|tematica=
<div id="7" style="border: 1px solid rgb(204, 210, 217); width: 22em; background: rgb(249, 249, 249) none repeat scroll 0% 0%; padding: 0.5em 1em; text-align: center;">
|carta=
 
}}
{| borderid="18" alignstyle="right"background: cellpadding="4"transparent cellspacing="0"none width="300"repeat style="margin:scroll 0% 0 1em 1em%; backgroundtext-align: #f9f9f9left; bordertable-layout: 1px #aaaaaa solidauto; border-collapse: collapse; padding: 0px; font-size: 100%;" cellpadding="0" cellspacing="0"
|+<big>'''Союз Советских</br>Социалистическихid="9" style="margin-left: inherit; font-size: 135%; padding-bottom: 0.5em; line-height: 1.1em;" | Республик'''</big></br><small>Union de las Republicas Socialistas Sovieticas<ref group="lower-alpha">Vejatz-vos la</smallref>'''
| colspan="2" id="13" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217);" |
|-
{| id="14" style="text-align: center; margin: 0px auto; background: transparent none repeat scroll 0% 0%;" width="275"
| align="center" colspan="2" |
| id="17" style="border: 0px none; vertical-align: middle; text-align: left;" width="90px" |
{| style="background: #f9f9f9;" border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
←[[Archivo:Flag_of_Russia.svg|ligam=Gobierno_Provisional_Ruso|bordadura|30x30px]]
|-
| align=center width=140px | [[Fichièr:Flag of the Soviet Union.svg|130px|Drapeau de l'Union]] || align=center width=140px | [[Fichièr:Coat of arms of the Soviet Union.svg|120px|Blason]]
| id="22" style="vertical-align: middle; text-align: center; font-size: 105%;" | '''1922-1991'''
|- align="center"
| id="24" style="border: 0px none; vertical-align: middle; text-align: right;" width="90px" |
| ([[Bandièra de l'URSS|Bandièra]]) || (Sagèl de l'Estat)
→ [[Estònia|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Latvia.svg|ligam=Letonia|bordadura|30x30px]] [[Letònia|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Lithuania.svg|ligam=Lituania|bordadura|30x30px]] [[Lituània|→]][[Archivo:Flag_of_Belarus.svg|ligam=Bielorusia|bordadura|30x30px]]
[[Bielorussia|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Ukraine.svg|ligam=Ucrania|bordadura|30x30px]] [[Ucraïna|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Moldova.svg|ligam=Moldavia|bordadura|30x30px]] [[Moldàvia (estat)|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Georgia.svg|ligam=Georgia|bordadura|30x30px]] [[Georgia (Caucàs)|→]][[Archivo:Flag_of_Armenia.svg|ligam=Armenia|bordadura|30x30px]]
[[Russia|→]]
 
[[Archivo:Flag_of_Estonia.svg|ligam=Estonia|bordadura|30x30px]][[Archivo:Flag_of_Russia.svg|ligam=Rusia|bordadura|30x30px]]
 
|}
|- class="mergedtoprow" id="45"
| class="maptable" colspan="2" id="46" |
{| id="47" style="text-align: center; margin: 0px auto; background: transparent none repeat scroll 0% 0%;" width="100%"
| id="50" style="border: 0px none; vertical-align: middle;" align="center" |[[Archivo:Flag_of_the_Soviet_Union.svg|bordadura|125x125px]]
| id="53" style="border: 0px none; vertical-align: middle;" align="center" |[[Archivo:State_Emblem_of_the_Soviet_Union.svg|103x103px]]
|- id="56" style="font-size: 95%;"
| id="57" style="border: 0px none; text-align: center;" | Bandièra
| id="60" style="border: 0px none; text-align: center;" | Escut
|}
|- id="63"
| colspan="2" id="64" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: center; font-size: 95%;" | Lèma nacional: «Proletarios de totes los païses, jonhètz-vos!»
|- id="69"
| colspan="2" id="70" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: center; font-size: 95%;" | [[Imne nacional]]: ''[[L'internacionala|L'Internacionala]]'' (1922-1944)[[Archivo:Kansainvälinen._Äänitetty_19.05.1919.oga|centrat|140x140px|noicon]]''Imne de l'Union Sovietica'' (1944-1991)[[Archivo:Russian_anthem_instrumental.oga|centrat|140x140px|noicon]]
|- id="86"
| colspan="2" id="87" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); vertical-align: top; text-align: center; font-size: 95%; padding: 0.4em 0px;" | [[Archivo:Union_of_Soviet_Socialist_Republics_(orthographic_projection).svg|centrat|250x250px|Ubicacion d'Union Sovietica]]<small>L'Union Sovietica après la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala]].</small>
|- id="95"
| id="96" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" width="50%" | Principal
| id="99" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" width="50%" | [[Moscòu]]
|- id="102"
| id="103" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Idiòma principal'''
| id="106" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" | [[Rus]]
|- id="109"
| id="110" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Religion'''
| id="113" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" | ''Cap'' (''Ateísmo d'Estat'') ([[Union de las Republicas Socialistas Sovieticas|Vejatz-vos lo tèxt]])<ref name="FOOTNOTEBourdeaux2000{{{c}}}26">[[Unión Soviética#CITAREFBourdeaux2000|Bourdeaux, 2000]], p.&nbsp;26.</ref><ref name="FOOTNOTEKowalewski1980{{{c}}}426">[[Unión Soviética#CITAREFKowalewski1980|Kowalewski, 1980]], p.&nbsp;426.</ref><ref name="FOOTNOTEHernández1973{{{c}}}182">[[Unión Soviética#CITAREFHernández1973|Hernández, 1973]], p.&nbsp;182.</ref>
|- id="117"
| id="118" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0px 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''[[Fòrma de govèrn|Govèrn]]'''
| id="121" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0px 0px; vertical-align: top;" | Estat socialista
|- id="124"
| id="125" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | '''Cap d'Estat'''
|- id="129"
| id="130" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1922-1946
| id="132" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Mijaíl Kalinin
|- id="135"
| id="136" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1946-1953
| id="138" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Nikolái Shvérnik
|- id="141"
| id="142" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1953-1960
| id="144" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Kliment Voroshílov
|- id="147"
| id="148" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1960-1964
| id="150" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Leonid Brézhnev
|- id="153"
| id="154" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1964-1965
| id="156" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Anastás Mikoyán
|- id="159"
| id="160" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1965-1977
| id="162" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | [[Nikolai Podgorny|Nikolái Podgorni]]
|- id="165"
| id="166" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1977-1982
| id="168" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Leonid Brézhnev
|- id="171"
| id="172" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1983-1984
| id="174" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Yuri Andrópov
|- id="177"
| id="178" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1984-1985
| id="180" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | K. Chernenko
|- id="183"
| id="184" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1985-1988
| id="186" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Andréi Gromyko
|- id="189"
| id="190" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1988-1991
| id="192" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]]
|- id="195"
| id="196" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | '''Cap de Govèrn'''
|- id="200"
| id="201" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1922-1924
| id="203" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | [[Lenin]]
|- id="206"
| id="207" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1924-1930
| id="209" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Alekséi Rýkov
|- id="212"
| id="213" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1930-1941
| id="215" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Viacheslav Mólotov
|- id="218"
| id="219" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1941-1953
| id="221" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | [[Iòssif Stàlin|Iósif Stalin]]
|- id="224"
| id="225" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1953-1955
| id="227" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Gueorgui Malenkov
|- id="230"
| id="231" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1955-1958
| id="233" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Nikolái Bulganin
|- id="236"
| id="237" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1958-1964
| id="239" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | [[Nikita Khrushchov|Nikita Jrushchov]]
|- id="242"
| id="243" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1964-1980
| id="245" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Alekséi Kosygin
|- id="248"
| id="249" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1980-1985
| id="251" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Nikolái Tíjonov
|- id="254"
| id="255" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1985-1991
| id="257" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Nikolái Ryzhkov
|- id="260"
| id="261" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1991
| id="263" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Valentín Pávlov
|- id="266"
| id="267" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • 1991
| id="269" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Iván Siláyev
|- id="272"
| id="273" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Legislatura'''
| id="276" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" | Sóviet Suprèm<ref group="lower-alpha">Congrès dels Sóviets</ref>
|- id="279"
| id="280" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • Camèra nauta
| id="282" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Sóviet De l'Union
|- id="285"
| id="286" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |  • Camèra bassa
| id="288" style="padding: 0px 1em 0.2em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" | Sóviet De las Nacionalitats
|- id="291"
| id="292" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0px 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Istòria'''
|- id="295"
| id="296" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • Revolucion d'Octòbre
| id="299" |
7 de novembre de 1917
|- id="302"
| id="303" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • Tractat de Creacion
| id="306" | 30 de decembre de 1922
|- id="310"
| id="311" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • Rendicion nazi
| id="314" | 9 de mai de 1945
|- id="316"
| id="317" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • Lançament del Sputnik 1
| id="320" | 4 d'octòbre de 1957
|- id="322"
| id="323" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • Dissolucion
| id="326" | 25 de decembre de 1991
|- id="330"
| colspan="2" id="331" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0px 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Superfícia'''
|- id="334"
| id="335" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top; text-align: left;" |  • 1991
| id="337" | 22 402 200 km²
|- id="339"
| colspan="2" id="340" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0px 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Populacion'''
|- id="343"
| id="344" style="padding: 0em 1em 0.2em 0px; vertical-align: top;" |  • 1991 <span title="Estimada">est</span>.
| id="346" | 293 047 571 
|- id="348"
| id="349" style="padding: 0em 1em 0.4em 0px; text-align: left; vertical-align: top;" |      Densitat
| id="352" | 13,1 hab./Km²
|- id="354"
| id="355" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top; text-align: left;" | '''Moneda'''
| id="358" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" | Rublo (руб, <tt>SUD</tt>)
|- id="362"
| colspan="2" id="363" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); vertical-align: top; text-align: center;" | Membre de: SDN, ONU, Pacte de Varsovia, CAME, OSCE
|- id="370"
| colspan="2" id="371" style="border-top: 1px solid rgb(204, 210, 217); padding: 0.4em 1em 0.4em 0px; vertical-align: top;" | <div class="listaref" id="372" style="list-style-type: decimal;"><references /></div>
|}
</div>
</div>L'Union Sovietica aguèt un sistèma politic de partit unic dominat pel Partit Comunista fins a 1990 e e mai se èra una union [[Federalisme|federala]] de 15 republicas sovieticas subnacionales, l'Estat sovietic foguèt estructurat jos un Govèrn nacional e una economia extrèmament centralizados.<ref>Bridget O'Laughlin (1975) ''Marxist Approaches in Anthropology'' Annual Review of Anthropology Vol. 4: pp. 341–70 (October 1975) (doi:10.1146/annurev.an.04.100175.002013).<br>
</ref>
 
La Revolucion de Febrièr de 1917, que provoquèt la casuda de l'Empèri rus, aguèt coma successor dins lo Govèrn Provisional Rus, que foguèt desrocat per la Revolucion d'Octòbre en s'establint lo Govèrn dels bolcheviques aperat Sovnarkom. De contunh, se desacadièc la [[Guèrra Civila Russa]] que foguèt ganhada pel nòu regim sovietic. En decembre de 1922 foguèt creada l'Union Sovietica amb la fusion de la Republica Socialista Federatiua Sovietica de Rússia, la Republica Federala Socialista Sovietica de Transcaucasia, la [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|Republica Socialista Sovietica d'Ucraïna]] e la Republica Socialista Sovietica de Bielorussia.
 
Après lo decès del primièr cap sovietic, [[Lenin|Vladímir Lenin]], en 1924, [[Iòssif Stàlin|Iósif Stalin]] acabèt en ganhant la lucha pel poder e dirigiguèt lo país a travèrs d'una industrializacion a granda escala, amb una economia centralizada e una extrèma repression politica.<ref name="StalinRobertService">Robert Service. </ref><ref name="StalinRobertService">Robert Service. </ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREFCrile2003">Crile, George (2003). </span></ref> En junh de 1941, pendent la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala]], [[Tresen Reich|Alemanha]] al bòrd de los sieus aliadi ocupèt l'Union Sovietica, un país qu'aviá signat amb el un pacte de pas agression. Al cap de quatre ans d'una guèrra brutala, l'Union Sovietica emergió victoriosa coma una de las doas [[Superpoténcia|superpotencias]] del mond, al bòrd dels [[Estats Units d'America|Estats Units]].
 
L'Union Sovietica e los sieus Estats aliadi d'Euròpa oriental, aperat Blòc de l'Èst, foguèron implicats en la [[Guèrra Freja|Guèrra Freda]], que foguèt una esperlongada lucha ideologica e politica mondiala contra los Estats Units e los sieus aliadi del Blòc occidental; fin finala la URSS cediguèt davant los problèmas economics e los disturbios politics intèrnes e extèrnes.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFMr._David_Holloway1996">Mr. David Holloway (1996). </span></ref><ref name="turner23">[[Unión Soviética#CITAREFTurner1987|Turner, 1987]]<span>, p.</span>&nbsp;<span>23</span></ref> Pendent aqueste periòde, l'Union Sovietica arribèt a èsser lo modèl de referéncia per de futurs Estats socialistas. Dempuèi 1945 fins a 1991, l'Union Sovietica e los [[Estats Units d'America|Estats Units]] dominèron l'agenda globala de la politica economica, d'afars exteriors, d'operacions militèsses, escambi cultural, de progrèsses scientifics en inclusent l'iniciacion de la exploración espaciala, e d'espòrts (incluses los Jòcs Olimpics). A de fins del decènni de 1980, lo darrièr cap sovietic [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]] tractèt de reformar l'Estat amb las siás politicas de la ''perestroika'' e ''glásnost'', mas l'Union Sovietica se derrumbó e foguèt dissolguda formalament en decembre de 1991 après lo fallido assag de còp d'Estat d'agost.<ref name="Byrd"><span class="citation enciclopedia">Byrd, Peter (2003). </span></ref> Après d'aquò, la [[Russia|Federacion de Rússia]] assumiguèt los sieus dreches e d'obligacions.<ref name="Rusia">''«Rusia es ahora la parte de todo tratado en los que la antigua Unión Soviética fue una de las partes, y tiene los mismos derechos y obligaciones que la antigua Unión Soviética, excepto en la medida que los ajustes se requieran necesariamente, por ejemplo, para tener en cuenta el cambio en la extensión territorial. ''</ref>
 
Los limits geografics de l'Union Sovietica varièron amb lo temps, mas après las siás darrièras anexiones territorialas principalas e l'aucupacion dels païses Bálticos ([[Lituània]], [[Letònia]], e [[Estònia]]), [[Invasion sovietica de Polonha|de l'èst de Polònia]], Besarabia, e qualques autres territòris pendent la Segonda Guèrra Mondiala, dempuèi 1945 fins a la dissolucion, los limits correspondèron aperaquí a aqueles de la extinta [[Empèri Rus|Rússia Imperial]], amb las exclusions notablas de Polònia, la màger part de [[Finlàndia]], e [[Alaska]].
 
== Istòria ==
Se pensa tradicionalament que l'Union Sovietica es la successora de l'Empèri rus, pas obstante passèron cinc ans entre lo darrièr Govèrn dels zares e l'instauracion de l'Union Sovietica. Lo darrièr zar, [[Nicolau II|Nicolás II]], governèt l'Empèri rus fins a lo sieu abdicación en març de 1917, en partida a causa de la pression dels afrontaments en la [[Primièra Guèrra Mondiala]], après un breve Govèrn Provisional Rus prenguèt lo poder, per èsser desrocat en la Revolucion d'octòbre de 1917 per revolucionaris dirigits pel cap bolchevique [[Lenin|Vladímir Lenin]].
 
L'Union Sovietica foguèt establida en decembre de 1922 coma l'Union de las Republicas Socialistas Sovieticas de Rússia (coneguda coma Rússia Bolchevique), [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|Ucraïna]], Bielorussia e Transcaucasia governadas, las tres primièras, per de partits bolcheviques e la darrièra pel menchevique. Malgrat la fondacion de l'Estat sovietic coma una entitat federatiua de fòrça republicas constituyentes, caduna amb las siás pròprias entitats politicas e administrativas, lo tèrme «Rússia Sovietica» – estrictament aplicabla sonque a la Republica Socialista Federatiua Sovietica de Rússia (RSFSR) - foguèt sovent incorrectamente aplicat dins tot lo país per politics e d'escrivans pas sovietics.
 
=== Revolucion e fondacion de l'Estat sovietic ===
L'activitat revolucionària modèrna en l'Empèri rus comencèt amb la Revuelta Decembrista de 1825, e e mai se la servitud foguèt abolida en 1861, o anèt en de tèrmes desfavorables pels camparòus e serviguèt a animar als revolucionaris. Un parlament, la Duma Imperiala de Rússia, foguèt establit en 1906, après la Revolucion de 1905. Malgrat la resisténcia del zar als assages de passar d'una monarquia absoluta a una [[Monarquia constitucionala|constitucionala]], foguèt fin finala promulgada la Constitucion russa de 1906, la primièra constitucion del país. Malgrat aiçò, la agitación sociala contunhèt e s'agravèt pendent la [[Primièra Guèrra Mondiala]] pel fracàs militar e la escasez de neuritud dins las vilas principalas.
[[Fichièr:Vladímir_Lenin_1919.jpg|vinheta|298x298px|[[Lenin|Vladímir Lenin]] — principala cap de la Revolucion d'Octòbre e primièra dirigenta de l'Union Sovietica.]]
Un suslhèuament popular espontanèu en [[Sant Petersborg|Petrogrado]], en responsa al decaimiento de l'economia e la morala en temps de guèrra, culminèt amb l'esmolinament del Govèrn imperial en març de 1917 (''vejatz-vos'' Revolucion de Febrièr). La autocracia zarista foguèt remplaçada pel Govèrn Provisional Rus, cuyos de caps pensèron en establir una democracia liberala en Rússia e contunhar en participant en lo costat de la Tripla Entente en la Primièra Guèrra Mondiala. Al meteis temps, per assegurar los dreches de la classa obrièira, las assembladas de trabalhadors, conegudas coma sóviets, naisson al cors de tot lo país. Los bolcheviques, dirigits per [[Lenin|Vladímir Ilich Lenin]], pressionèron en favor d'una revolucion socialista tant en de dichas assembladas coma dins los carrèrs, en se desrocant dins lo Govèrn Provisional lo 7 de novembre, 25 d'octòbre segontes lo [[Calendièr julian|calendari juliano]], de 1917 (''vejatz-vos'' ''Revolucion d'Octòbre''), e en se liurant lo poder als sóviets d'obrièrs, de soldats e de camparòus. En decembre, los bolcheviques signèron un [[Armistici|armisticio]] amb las Poténcias Centralas, e mai se en febrièr de 1918, los combats s'èran represes. En març, los sovietics abandonèron la guèrra definitivament e signèron lo Tractat de Brest-Litovsk.
 
Tre 1917 se produsiguèt una longa e sagnanta [[Guèrra Civila Russa]] entre los Roges e los Blancs, en fenint en 1923 amb la victòria dels Roges e incluguèt l'intervencion estrangièra, l'execucion del zar [[Nicolau II|Nicolás II e la siá familha]] e la fam de 1921, qu'auciguèt a près de cinc milions de personas.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=LUhXZD2BPeQC&pg=PA287&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false The Russian Civil War]''". </ref> Après la [[Guèrra Sovietopolonesa|Guèrra Polonesa-Sovietica]] de 1919-1921, se signèt la «Patz de Riga» qu'a principis de l'an 1921 dividiguèt los territòris disputats de [[Bielorussia]] e [[Ucraïna]] entre [[Polonha|Polònia]] e la RSFS de Rússia. L'Union Sovietica li calguèt resòlver de conflictes similars amb la recentament creada [[Finlàndia|Republica de Finlàndia]], la [[Estònia|Republica d'Estònia]], la [[Letònia|Republica de Letònia]] e la [[Lituània|Republica de Lituània]].
 
=== Unificacion de las republicas sovieticas ===
Lo 28 de decembre de 1922 en una conferéncia de delegacions plenipotenciarias de la RSFS de Rússia, RFSS de Transcaucasia, la [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|RSS d'Ucraïna]] e la RSS de Bielorussia s'aprovèt lo Tractat de Creacion de la URSS e la Declaracion de la Creacion de la URSS, en se formant l'Union de las Republicas Socialistas Sovieticas.<ref>Richard Sakwa ''The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917-1991: 1917-1991''. </ref><ref>Julian Towster. </ref>Aquestes dos de documents foguèron confirmats pel primièr Congrès dels Sóviets de l'Union Sovietica e signada pels caps de las delegacions Mijaíl Kalinin, Mijaíl Tsjakaya (en:Mikhail Tskhakaya), Mijaíl Frunze e Grigori Petrovski, e Aleksandr Chervyakov respectivament lo 30 de decembre de 1922.<ref>(en ruso) <span class="broken-link">[http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!]</span></ref><ref>(en ruso) [http://web.archive.org/web/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] at Khronos.ru.</ref>
 
Lo 1 de febrièr de 1924 l'Union Sovietica foguèt reconeguda per l'Empèri britanic e en aqueste meteis an s'aprovèt una Constitucion sovietica, en legitimant l'union de decembre de 1922.
 
La reestructuracion intensiva de l'economia, l'industria e la politica del país comencèron dempuèi los primièrs jorns del poder sovietic en 1917. Una granda part se realizèt segontes los Decrèts Iniciales Bolcheviques, de documents del Govèrn sovietic, signats per [[Lenin|Vladímir Lenin.]] Òm de las avançadas mai prominentes èra lo plan GOELRO, que propugnaba una reestructuracion prigonda de l'economia sovietica basada en la electrificación totala del país. Lo plan s'inicièt en 1920, en se desvolopant pendent un periòde de 10 a 15 ans. Incluguèt lo bastiment d'una ret de 30 centralas electricas regionalas, en inclusent dètz grandas centralas idroelectricas, e la electrificación de nombrosas entrepresas industrialas.<ref>{{Ligam web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/}}</ref> Lo Plan arribèt a èsser lo prototipe pel subsiguiente Plan Quinquenal en se finalizant practicament en 1931.<ref name="Kuzbassenergo">[http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan — at Kuzbassenergo.]</ref>
 
=== Stalin (1927-1953) ===
[[Fichièr:Stalin_lg_zlx1.jpg|vinheta|Josif Vissarionovich Dzugashvilli, Mai conegut coma [[Iòssif Stàlin|Stalin]], anèt lo principal governant de la URSS entre [[1924]] e [[1953]].]]
Dempuèi lo començament de l'Union Sovietica lo sieu Govèrn foguèt basat en un unipartidismo administrat pel partit bolchevique.<ref>The consolidation into a single-party regime took place during the first three and a half years after the revolution, which included the period of War Communism and an election in which multiple parties competed. </ref> Après la politica economica del comunisme de guèrra menada a tèrme pendent la Guèrra Civila, lo Govèrn sovietic permetèt que qualques entrepresas privadas coexistiguèsson amb l'industria nacionalizada pendent los ans 1920. De la meteissa manièra, la requisa totala dels excedentes alimentaris en lo camp foguèt remplaçat per d'impòstes sobratz las neurituds (''vejatz-vos'' ''Nòva Politica Economica'').
 
Los caps sovietics sostenguèron qu'un Govèrn d'un [[Union de las Republicas Socialistas Sovieticas|unic]] partit èra de besonh per assegurar que la «explotacion capitalista» tornès pas a l'Union Sovietica e que los principis del centralismo democratic representèsson la volontat del pòble. Lo debat sobratz lo futur de l'economia constituiguèt la cortina de fons en la lucha pel poder que se desacadièc entre los caps sovietics après la mòrt de [[Lenin]] en [[1924|1924.]] A la debuta, Lenin anava èsser remplaçat per un lideratge collectiu compausat per Grigori Zinóviev d'Ucraïna, Lev Kámenev de [[Russia|Rússia]], e [[Iòssif Stàlin|Stalin]] de [[Georgia (Caucàs)|Georgia]].
 
Lo [[3 d'abril]] de [[1922]] [[Iòssif Stàlin|Stalin]] foguèt nomenat Secretari General del Partit Comunista de l'Union Sovietica e [[Lenin]] o aviá nomenat coma Cap d'Inspeccion dels Trabalhadors e Camparòus. A l'assolidar gradualmente la siá influéncia e isolar o limitar a las siás rivalas dins lo partit, Stalin se convertiguèt en la principala dirigenta sovietic. En [[octòbre]] de [[1927]], Grigori Zinóviev e [[Trotski|Leon Trotsky]] foguèron expulsats del Comitat Central e obligat a s'exiliar.
 
En 1928, Stalin introdusiguèt lo Primièr Plan Quinquenal destinat a bastir una economia socialista. Aquò, a diferéncia del internacionalismo proletario exprimit per [[Lenin]] e [[Trotski|Trotsky]] a travèrs del cors de la Revolucion, apuntèt al socialisme dins un sol país. En l'industria, l'Estat assumiguèt lo contraròtle de totas las entrepresas existentas e emprenguèt un programa intensiu d'industrializacion e en l'agricultura foguèron establidas las granjas collectivas ([[Kolkhoz|koljós]]) arreu dins lo país.
[[Fichièr:Kolyma_road00.jpg|vinheta|Presoèrs del Gulag en trabalhant en lo bastiment de l'Autopista de Kolima.]]
Los kuláks subreviventes foguèron perseguits e fòrça enviadi als Gulags a realizar de trabalhs forçats.<ref>Stéphane Courtois, Mark Kramer. </ref> Los parrabastatges socials contunhèron a intervengudi del [[Ans 1930|decènni de 1930.]] La Granda Purga de Stalin resultèt en l'execucion de fòrça «vièlhs bolcheviques», qu'avián participat en la Revolucion d'Octòbre. La chifra de mòrtes es incierta, amb una ampla gamma d'estimacions. Segontes los archius sovietics desclasificados, entre 1937 e [[1937|1938]] la [[NKVD]] arrestèt a 1.500.000 personas, que ne foguèron fusiladas 681.692.<ref>''[http://books.google.com/books?id=JyN0hlKcfTcC&pg=PA373&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false A Companion to Russian History]''. </ref> L'excès de mòrts pendent lo [[Ans 1930|decènni de 1930]] en lo sieu conjonch èran dins lo reng de 10 a 11 milions de personas.<ref name="1930s">Geoffrey A. Hosking (2001). </ref> Malgrat la confusion d'intervengudi a de fins del [[Ans 1930|decènni de 1930]], la URSS desvolopèt una poderosa economia industriala en los ans precedents a la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala]], en li convertint en una poténcia industriala a nivèl internacional.
[[Fichièr:Parade_on_Red_Square_on_November,_7th,_1941.ogv|esquèrra|vinheta|Desfilatz militar dins la [[Plaça Roja]] lo 7 de novembre de 1941, conmenmorando lo 24° aniversari de la de la Revolucion d'Octòbre.]]
Lo [[Ans 1930|decènni de 1930]] vegèt la cooperacion mai prèpa entre los païses [[Occident|occidentales]] e la URSS. En [[1933]] s'establiguèron de relacions diplomaticas entre los [[Estats Units d'America|Estats Units]] e la [[Union de las Republicas Socialistas Sovieticas|URSS.]] Quatre ans mai tard, la URSS apiegèt a la [[Segonda Republica Espanhòla|Republica Espanhòla]] en la [[Guèrra Civiu Espanhòla|Guèrra Civila Espanhòla]] contra lo [[Còp d'estat|còp d'Estat]] dels revoltats, apiejats per l'Itàlia fascista e l'Alemanha nazi. Pas obstante, après que lo [[Reialme Unit|Reialme Jonhut]] e [[França]] concluguèsson los Acòrds de Munic amb l'Alemanha nazi, la URSS realizèt de tractes amb aqueste darrièr país en conclusent lo Pacte Ribbentrop-Mólotov (pacte de pas agression nazi-sovietica) e lo Tractat Alemand-Sovietic d'Amistat, Cooperacion e Demarcacion. Aquò favoriguèt l'invasion sovietica de Polònia de 1939 e l'aucupacion de [[Lituània]], [[Letònia]] e [[Estònia]] en [[1940|1940.]] A de fins de [[novembre]] de [[1939]], al se veire emplàstic de forçar en la [[Finlàndia]] a mòure la siá frontièra 25 quilomètres de [[Sant Petersborg|Leningrado]] per de mejans diplomatics, [[Iòssif Stàlin|Stalin]] ordenèt l'intervencion de l'Armada Roja dins dich país, en provocant la cridada [[Guèrra d'Ivèrn]].
 
En l'èst, l'Armada Roja ganhèt de divèrsas batalhas decisivas pendent los afrontaments termierèrs amb l'Empèri del Japon en [[1938]] e [[1939|1939.]] Malgrat aiçò, en [[abril]] de [[1941]], la URSS signèt lo Pacte de Neutralidad amb los japoneses, en reconeissent l'integritat territoriala de Manchukuo, una Estada mariòta japonés.
 
=== Participacion en la Segonda Guèrra Mondiala ===
E mai se s'es discutit se l'Union Sovietica aviá intencion qualque d'ocupar Alemanha, la pròpria Alemanha un còp que foguèt çò pro fòrt, trinquèt lo pacte de pas agression e ocupèt l'Union Sovietica lo 22 de junh de 1941, en iniciant çò que se coneissiá en la URSS (e encara en la Rússia actuala) coma la «Granda Guèrra Patriótica».<ref>(en ruso) Mel'tiukhov, Mikhail. </ref> L'Armada Roja detenguèt a l'aparentament invencible armada alemanda en la [[Batalha de Moscòu]], amb l'ajuda d'un ivèrn inusualmente severo. La [[Batalha d'Stalingrad|Batalha de Stalingrado]], que durèt dempuèi de fins de 1942 fins a de principis de 1943, asestó un dur còp als alemands que se'n recuperèron jamai entièrament e los convertiguèt en un ponch d'inflexion de la guèrra. Après Stalingrado, las fòrças sovieticas avancèron a travèrs d'Euròpa de l'Èst fins a [[Berlin]] en forçant la rendicion d'Alemanha en mai de 1945. L'armada alemanda sofriguèt lo 80 % de las siás bassas militaras en lo Front Oriental.<ref>William J. Duiker (2009). </ref>
[[Fichièr:Victoy_Parade_1945.ogv|vinheta|Desfilada de la Victòria en Moscòu lo 24 de junh de 1945, après la victòria sovietica sobre l'Alemanha nazi en la Granda Guèrra Patria.]]
[[Fichièr:Teheran_conference-1943.jpg|esquèrra|vinheta|Lo primièr ministre sovietic [[Iòssif Stàlin|Iósif Stalin]], lo president nòrd-american [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin D. Roosevelt]] e lo primièr ministre britanic [[Winston Churchill]] (de quèrra a drecha) amassats en Teheran en 1943.]]
Aqueste meteis an, la URSS, en lo compliment de lo sieu acòrd amb los aliadi en la Conferéncia de Yalta, denoncièt lo Pacte de Neutralidad sovietic-japonés en abril de 1945 e [[Campanha sovietica de Manchoria|ocupèt Manchukuo e d'autres territòris contarotlats per Japon]] lo 9 d'agost de 1945.<ref name="denunciation">[http://avalon.law.yale.edu/wwii/s3.asp Denuncia del pacto de neutralidad] del 5 de abril de 1945. </ref><ref name="declarationofwar">[http://avalon.law.yale.edu/wwii/s4.asp Declaración de guerra soviética a Japón] el 8 de agosto de 1945. </ref> Aqueste conflicte feniguèt amb una decisiva victòria sovietica, que contribuiguèt a la rendicion incondicionala de Japon e a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala.
 
L'Union Sovietica sofriguèt enòrmament pendent la guèrra, en perdent aperaquí 27 milions de personas.<ref name="Geoffrey A. Hosking 2006 242"><span class="citation libro" id="CITAREFGeoffrey_A._Hosking2006">Geoffrey A. Hosking (2006). </span></ref> Malgrat aiçò, sorgiguèt del conflicte coma una [[Superpoténcia|superpotencia]] militara. Un còp que neguèc la reconeissença diplomatica del [[Occident|mond occidental]], l'Union Sovietica aguèt de relacions oficialas amb practicament totas las nacions en lo decènni de 1940. Coma membre de las Nacions Jonhudas pendent la siá fondacion en 1945, se convertiguèt en òm dels cinc de membres permanents del [[Conselh de Securitat de las Nacions Unidas|Conselh de seguretat de l'ONU]], que li donèt lo drech de veto a qui que siá de las siás resolucions (''vejatz-vos'' Union Sovietica e las [[Organizacion de las Nacions Unidas|Nacions Jonhudas]]).
 
L'Union Sovietica mantenguèt lo sieu estatus coma una de las doas superpotencias del mond pendent quatre decènnis a travèrs de lo sieu hegemonía en Euròpa orientala derivada de la siá fòrça militara, la siá fòrça economica, la siá ajuda dins de païses en via de desvolopament e de las siás investigacions scientificas, mai que mai en tecnologia espaciala e armament.
 
=== Inici de la Guèrra Freda ===
[[Fichièr:Soviet-R-12-nuclear-ballistic_missile.jpg|vinheta|Los missils balísticos nucleara R-12 sovietics en una desfilada militara dins la [[Plaça Roja]], a de fins del decènni de 1950.]]
Pendent la postguèrra immediata, l'Union Sovietica reedificó e espandiguèt la siá economia, al manténer lo sieu contraròtle estrictament centralizado. L'Union Sovietica ajudèt la reedificación dels païses de Blòc de l'Èst en la postguèrra, mentre los convertissiá dins d'Estats satellit e los jonhiá en una aliança militara, al fondar lo [[Pacte de Varsòvia|Pacte de Varsovia]] en 1955 e lo [[Conseu d'assisténcia economica mutuala|Conselh d'Ajuda Mutuau Economica]] o COMECON de 1949 a 1991, aqueste darrièr foguèt un equivalent a la [[Comunautat Economica Europèa|Comunitat Economica Europèa.]]<ref name="fas.org">{{Ligam web|url=http://www.fas.org/irp/world/russia/gru/}}</ref> Mai tard, lo COMECON suministró ajuda a l'eventuala victòria del [[Partit Comunista Chinés|Partit Comunista de China]] e vegèt créisher la siá influéncia en d'autras parts del mond. Davant la temor de las siás ambicions, los aliadi pendent la Segonda Guèrra de l'Union Sovietica, lo [[Reialme Unit|Reialme Jonhut]] e los [[Estats Units d'America|Estats Units]], se convertiguèron en los sieus enemics e en la subsiguiente [[Guèrra Freja|Guèrra Freda]], los dos de blòcs s'afrontèron en utilizant indirèctament la màger part de las siás fòrças.
 
=== Jrushchov (1953-1964) ===
[[Fichièr:Nikita_S._Khrushchev.jpg|esquèrra|vinheta|[[Nikita Khrushchov|Nikita Jrushchov]].]]
[[Iòssif Stàlin|Iósif Stalin]] Moric lo 5 de març de 1953. En abséncia d'un successor mutuamente acceptable, los foncionaris mai nautes de Partit Comunista optèron per governar l'Union Sovietica en comitat. [[Nikita Khrushchov|Nikita Jrushchov]], Que s'èra impausat en aquesta lucha pel poder a principis del decènni dels ans 1950, denoncièt en lo sieu ''discors secrèt'' al XX Congrès del PCUS de 1956 la repression politica en l'Union Sovietica e ordenèt la desliurança dels preses politics del Gulag. En mai d'aquesta denóncia, procediguèt a relajar los contraròtles de tipe repressiu que fins a exercissiá alavetz lo Partit sobratz la societat. Tot aquò se coneis coma lo procès de desestalinización.
 
Moscòu considerèt en Euròpa oriental coma una zòna tapón per la defensa preventiva de las siás frontièras occidentalas e assegurèt lo sieu contraròtle de la region en transformant los païses d'Euròpa de l'Èst dins d'Estats de satellits. Al meteis temps, la força militara sovietica foguèt utilizada per reprimir sublevaciones anticomunistas en Ongria e [[Polonha|Polònia]] en 1956 (vejatz-vos de Protèstas de Poznań de 1956, Octòbre polonés e Revolucion [[Ongria|ongresa]] de 1956).
 
A de fins de 1950, una confrontacion amb China ligada a l'aprochament de la URSS a [[Occident|Cogant]] e per çò que [[Mao Zedong]] percebèt coma revisionismo de Jrushchov condusiguèt a la ruptura Chinesa-Sovietica. Aquò donèt luòc a una ruptura en tot lo movement comunista mondial, en fasent que los Govèrns comunistas en [[Albania]], [[Cambòtja]] e [[Somalia]] preferiguèsson s'aliar amb China en luòc de la URSS.
 
Pendent aqueste periòde, l'Union Sovietica contunhèt d'avançar scientifica e tecnológicamente, çò que li permetèt lançar lo primièr satellit artificial [[Sputnik 1]] e aténher la hazaña d'amiar pel primièr còp un èsser viu a l'espaci exterior: la canha [[Laika|Laika.]] Lo 12 d'abril de 1961 [[Iurii Gagarin|Yuri Gagarin]] se convertiguèt en lo primièr èsser uman en viatjar a l'espaci exterior a bòrd de la nau Vostok 1. [[Valentina Tereshkova]] Foguèt la primièra femna en anar a l'espaci a bòrd del Vostok 6 lo 16 de junh de 1963, Alekséi Leónov se convertiguèt en la primièra persona en caminar en l'espaci lo 18 de març de 1965, e los primièrs veïculs exploradores lunares, [[Lunokhod 1]] e [[Lunokhod 2]].<ref name="lunokhod"><span class="citation cita-episodio">«[http://web.archive.org/web/http://www.cbc.ca/natureofthings/magazine2.html Tank on the Moon]». </span></ref>
 
Jrushchov Inicièt «lo desgèu» melhor conegut coma lo ''Desgèu de Jrushchov'', un complèx cambiament en la vida politica, culturala e economica de l'Union Sovietica. Qu'inclusiá la dubertura e lo contacte amb d'autras nacions e de nòvas politicas socialas e economicas amb màger enfasi en los produchs basics e en la consrucción de l'abitatge, en permetent que los nivèls de vida aumentèsson d'una manièra espectaculara e en mantenent de nautes nivèls de creissement economic. La censura foguèt tanben suavizada, e mai se seguissiá la proïbicion de publicacion de romans que s'ajustavan pas als precèptes del realisme socialista coma, per exemple, lo roman ''Doctor Zhivago'' cuyo autor, [[Boris Pasternak|Borís Pasternak]], se vegèt forçat a refusar lo [[Prèmi Nobel de Literatura]] en 1958. Malgrat aiçò, aqueste meteis an los fisics sovietics Pável Cherenkov, Iliá Frank e Ígor Tamm foguèron premiats amb lo Prèmi Nobel de Fisica.
 
Las reformas de Jrushchov en l'agricultura e l'administracion, malgrat aiçò, anèron generalament improductivas. En 1962, desacadièc una crisi amb los Estats Units pendent lo desplegament sovietic de missils nucleares en [[Cuba|Cuba.]] L'Union Sovietica retrocediguèt après que los Estats Units inicièt un blocatge naval, que li provoquèt fòrça vergonha e pèrda de prestigi a Jrushchov e coma consequéncia foguèt forçat a demissionar en 1964.
 
=== Brézhnev (1964-1982) ===
Après la sortida de Jrushchov, se produsiguèt d'autre periòde de lideratge collectiu, conformat per Leonid Brézhnev coma Secretari General, Alekséi Kosygin coma President del Conselh de Ministres e [[Nikolai Podgorny|Nikolái Podgorni]] coma President del Presidium, que durèt fins al decènni de 1970 a on Brézhnev s'establiguèt coma lo mai important cap sovietic. En 1968 l'Union Sovietica e los sieus aliadi del Pacte de Varsovia ocupèron Checoslovaquia per deténer las reformas de la [[Prima de Praga]].
 
Brézhn''e''v Presidiguèt pendent un periòde de Détente o distensión amb [[Occident|Cogant]] (''vejatz-vos'' ''SALT I'', ''SALT II'' e ''Tractat sobratz de Missils Antibalísticos'') sens daissar al meteis temps d'incrementar la força militara sovietica; la concentracion armamentística contribuiguèt a la desaparicion de la ''Détente'' a de fins dels ans 1970. Autre factor que contribuiguèt a la fin de la distensión foguèt la [[Premiera Guèrra d'Afganistan|Guèrra d'Afganistan]] en decembre de 1979, amb l'objècte d'apiejar dins un Govèrn comunista local que se trobava en de grèus dificultats.
 
En octòbre de 1977, foguèt aprovada per unanimitat la tresena Constitucion sovietica, mas l'estat d'ànim predominante en lo lideratge sovietic pendent lo moment de la mòrt de Brézhnev en 1982, èra l'aversion al cambiament. Lo long periòde de Govèrn a cargue de Brézhnev aviá començat a èsser aperat coma òm de inmovilismo (застой), amb un envejecido e estancado lideratge politic.
 
En lo contorn esportiu, l'Union Sovietica organizèt los [[Jòcs Olimpics d'estiu de 1980|Jòcs Olimpics de Moscòu 1980]], amb sedença en [[Moscòu|Moscòu.]] Aguèt un assag de boicòt de l'eveniment de la part d'Estats Units: en lo marc de la Guèrra Freda e en protèsta per la preséncia sovietica en Afganistan, los nòrd-americanes decidiguèron pas assistir als Jòcs Olimpics, en tractant al meteis temps de persuadir als sieus aliadi per que assistiguèsson tanpauc. En total, 65 païses s'abstenguèron de participar, principalament a causa de l'iniciativa nòrd-americana.
 
=== Las reformas de Gorbachov e la dissolucion de l'Union Sovietica ===
[[Fichièr:Reagan_and_Gorbachev_hold_discussions.jpg|vinheta|250x250px|[[Mikhaïl Gorbachov|Gorbachov]] En mantenent de discussions amb lo president nòrd-american [[Ronald Reagan]] en lo primièr cim de Ginebra (1985).]]
{| class="wikitable" style="float: left; margin: 0px 15px;"
! Esperanza de vida en 1984(en d'ans)<ref name="test">[http://datos.bancomundial.org/indicador/SP.DYN.LE00.IN?end=2014&start=2014&view=map&year=1984 Banco Mundial]</ref>
|-
| Espanha
| align="center" colspan="2" | [[Devisa (frasa)|Devisa nacionala]] (en [[rus]]) :</br> ''Пролетарии всех стран, соединяйтесь!''<br /><small>(Traduccion : ''Proletaris de totes los païses, unissètz-vos !'')</small>
| 76
|-
| Estats Units
| align=center colspan="2" | [[Fichièr:LocationSovietUnion.png|300px]]
| 74
|-
| Rússia
| '''[[Capitala]]''' || [[Moscòu]]
| 67
|-
| Tailàndia
| '''[[Lenga oficiala]]''' || Cap, lo [[rus]] aviá un estatut de la « lenga de comunicacion entre los pòbles »
|- 67
| '''[[Tipes de govèrns|Regim politic]]''' || [[Federacion]] de [[Lista de las republicas sovieticas|republicas sovieticas]]
|-
| '''[[Govèrn]]''' || [[Conselh dels Ministres de l'URSS]] <small>(lo [[Partit Comunista de l'Union Sovietica]] assegurant la realitat del poder)</small>
|-
| '''[[Dirigents de l'URSS|President de l'Union Sovietica]]''' <small>(lo primièr e lo darrièr)</small> || [[Mikhaïl Gorbachov]]
|-
| '''[[Aira|Superfícia]]'''<br />&nbsp;- Total<br />&nbsp;- % aiga || [[Lista dels païses per superfícia|1{{èr}} abans sa casuda]]<br />22 402 200 km²<br />Aprox. 0,5
|-
| '''[[Populacion]]'''<br />&nbsp;- Total <br />&nbsp;- [[densitat]] || [[Lista dels païses per populacion|3{{sen}} abans sa casuda]]<br /> 293 047 571 ([[julhet]] de [[1991]])<br />13,08 ab./km² ([[julhet]] de [[1991]])
|-
| '''Creacion'''<br />&nbsp;- Declarat<br />&nbsp;- Reconegut || <br />30 de [[decembre]] de [[1922]]<br />11 de [[febrièr]] de [[1924]]
|-
| '''[[Dissolucion]]''' || 26 de [[decembre]] de [[1991]]
|-
| '''[[Moneda]]''' || [[Robla|Robla sovietica]]
|-
| '''[[Fus orari|Fuses oraris]]''' || [[Temps Universal Coordenat|UTC]] +2 a +13
|-
| '''[[Imne nacional]]'''<br /> || ''[[L'Internacionala]]'' <small>(1922−1944)</small><br />''[[Gimn Sovetskovo Soyuza|Imne de l'Union Sovietica]]''<small> (1944-1991)</small> {{Àudio|Gimn Sovetskogo Soyuza (1944 Stalinist lyrics).oga|Escotar}}
|-
| '''[[Lista dels domenis de primièr nivèl d'Internet|Domeni internet]]''' || .ru <small>(encara en usatge)</small>
|}
Dos fenomèns caracterizèron lo seguent decènni: l'enfonzament de mai en mai evident de las estructuras economicas e politicas de l'Union Sovietica, e un conjonch pauc coerent de reformas enfocadas a revertir aqueste procès. Kenneth S. Deffeyes Argumentèt en ''Beyond Oil'' que l'administracion Reagan aviá encoratjat en [[Arabia Saudita]] a davalar lo prètz del petròli fins al ponch en que los sovietics atenguèsson pas obténer de beneficis en vendent lo sieu petròli, per çò que s'agotèron las resèrvas de devisas de la URSS.<ref>Kenneth S. Deffeyes, Beyond Oil: The View from Hubbert's Peak.</ref>
{{esbòs}}
 
Los prèps dos successors de Brézhnev, serián de figuras de transicion amb de prigondas raïses en la tradicion brezhnevita, que durèron pas fòrça. Quand assumiguèron lo poder, Yuri Andrópov aviá 68 ans e Konstantín Chernenko 72; ambedós moriren en mens de dos ans. En un assag d'evitar un tresen cap efímero, en 1985 los sovietics se volcaron a la prèpa generacion e seleccionan a [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]].
 
Gorbachov Comencèt a aplicar de cambiaments significatius en l'economia e en lo lideratge del partit amb la ''perestroika.'' La siá politica ''glásnost'' permetèt l'accès public a l'informacion après de decènnis de fòrt censura de la part del Govèrn.
 
Gorbachov Se moguèt tanben per li póner fin a la Guèrra Freda. En 1988, l'Union Sovietica abandonèt las siás [[Premiera Guèrra d'Afganistan|nòu]] d'ans de guèrra en Afganistan e comencèt a retirar las siás tropas. En lo decènni de 1980, retirèt lo supòrt militar dins los ancians Estats de satellits de l'Union Sovietica, çò que resultèt en la casuda de divèrses Govèrns comunistas. Amb lo derribo del [[Mur de Berlin]] e amb [[Republica Democratica Alemanda|Alemanha Oriental]] e Occidental en perseguint l'unificacion, la cortina de fèrre se venguèt aval.
 
A de fins dels ans 1980, las republicas que compausavan l'Union Sovietica incorporèron legalament de movements cap a la declaracion de [[sobeiranetat]] sobratz los sieus territòris, en citant l'Article 72 de la Constitucion de la URSS, qu'indicava que quina republica integranta que siá de l'Union Sovietica èra liura de se separar.<ref>[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1282/is_n12_v42/ai_9119705 The red blues — Soviet politics] por Brian Crozier, ''National Review'', 25 de junio de 1990.</ref> Lo 7 d'abril de 1990 foguèt aprovada una lei en vertut qu'una republica ne podiá se sortir de l'union se mai de doas tresenas parts dels residents de la meteissa votavan en favor d'aiçò en un referendum.<ref>[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.</ref> Fòrça republicas celebrèron las siás primièras eleccions liuras en l'èra sovietica a fin de crear las siás pròprias legislaturas nacionalas cap a 1990. Fòrça d'aquestas legislaturas procediguèron a elaborar una legislacion que contradecía las leis de l'Union en çò que se coneguèt coma la «La Guèrra de Leis».
[[Fichièr:Boris_Yeltsin_21_February_1989-1.jpg|vinheta|[[Borís Ieltzin|Borís Yeltsin]] En 1989.]]
En 1989, la RSFS de Rússia, qu'èra alavetz la republica mai granda (amb près de la mitat de la populacion) convoquèt unas nòvas eleccions per escuélher un Congrès de Deputats del Pòble. [[Borís Ieltzin|Borís Yeltsin]] Foguèt escuelhut president del Congrès. Lo 11 de març de 1990 [[Lituània]] proclama la restitucion de l'independéncia e la fin d'aucupacion de la part de la URSS. Lo 12 de junh de 1990, lo Congrès de Deputats del Pòble declarèt la sobeiranetat de Rússia sobre lo sieu territòri e prenguèt la davantièra en l'elaboracion de leis que tractavan de remplaçar qualques de las leis de la URSS. Lo periòde d'incertitud legala contunhèt al cors de 1991 aital coma las republicas constituyentes foguèron lentament independizándose de facto.
 
Lo 17 de març de 1991 se celebrèt un referendum que cercava preservar l'Union Sovietica, que la majoritat de la populacion votèt en el per la siá conservacion en nòu de las quinze de republicas sovieticas. Aqueste referendum donèt a Gorbachov un respiri e en l'estiu de 1991 se dessenhèt un Nòu Tractat de l'Union, en un assag d'arribar a d'acòrds que convertiguèsson a l'Union Sovietica en una federacion fòrça mai laxa e d'amendrir lo centralismo politic.
 
En lo Nòu Tractat de l'Union se fasiá pas mai mencion de la URSS e s'utilizava pas mai lo mot [[Socialisme|socialista.]] Aqueste Nòu Tractat foguèt realizat en secrèt e quand lo Primièr Ministre Pávlov trobèt un borrolhon d'èst, los caps conservadores del partit o interpretèron coma la basa de la dissolucion de l'Union Sovietica e per aquesta rason optèron per filtrarlo a la premsa. Segontes lo contengut de dich tractat, la URSS èra a ponch de se dividir dins de divèrses Estats sobirans. Per aiçò decidiguèron s'afrontar a [[Mikhaïl Gorbachov|Gorbachov]] e reafirmar lo contraròtle central del Govèrn sobratz las republicas de la URSS.
[[Fichièr:Image0_ST.jpg|vinheta|Tancs dins la [[Plaça Roja]] pendent l'assag de còp d'agost de 1991.]]
Lo tractat se signariá lo 20 d'agost, mas la signatura foguèt interrompuda per l'assag de còp d'Estat d'agost de 1991 contra Gorbachov, de la part dels conservadores en un assag de preservar lo sistèma sovietic. Los conservadores avián creat un Comitat d'Estat d'Emergéncia, en mobilizant de tropas sovieticas per protegir las institucions de l'Estat, mas renoncièron quand se produsiguèt la mòrt accidentala de tres joves que queigueren jols tancs.
 
Après lo fracàs de l'assag de còp d'Estat, Yeltsin, après de demorar amagui en la siá residéncia, apareguèt en lo public e descreditèt al Comitat d'Estat d'Emergéncia presidida per Yanáyev en o declarant inconstitucionala, mentretant lo poder de Gorbachov amendriguèt vertiginosamente, fach que Yeltsin aprofiechèt per assolidar lo sieu poder e deslegitimar d'un còp per tot lo contraròtle del Partit Comunista envolopa lo Govèrn. L'equilibri politic s'inclinèt apreciablemente cap a las republicas secesionistas. En fach, immediatament e encara en agost de 1991, [[Letònia]] e [[Estònia]] declarèron la restauracion de l'independéncia plea (en seguint l'exemple qu'aviá donat [[Lituània]] en 1990), del temps que las autras 12 republicas sovieticas contunhavan de discutir de possibles modèls per una Union de mai en mai flaca.
[[Fichièr:RIAN_archive_848095_Signing_the_Agreement_to_eliminate_the_USSR_and_establish_the_Commonwealth_of_Independent_States.jpg|esquèrra|vinheta|Los caps d'Estat de [[Russia|Rússia]], [[Ucraïna]] e [[Bielorussia]] en signant lo Tractat de Belavezha e en declarant oficialament la dissolucion de l'Union Sovietica.]]
Lo 8 de decembre de 1991, los presidents de RSFS de Rússia, [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|RSS d'Ucraïna]] e RSS de Bielorussia signèron lo Tractat de Belavezha que declarèt oficialament la dissolucion de l'Union Sovietica e l'establiment de la [[Comunautat dels Estats Independents|Comunitat d'Estats Independentes]] (CEI), en lo sieu luòc. Coma demoravan de dobtes sobratz l'autoritat del Tractat de Belavezha per dissòlver l'Union, lo 21 de decembre de 1991, los representants de totas las republicas sovieticas excepto [[Georgia (Caucàs)|Georgia]], inclusive las 3 de republicas qu'avián signat lo Tractat de Belavezha, signèron lo Protocòu d'Arma-Liga, que confirmèt lo desmantelamiento consecuente de la URSS e tornèt a sometre l'establiment de la CEI. Lo cim d'Arma-Liga convenguec tanben en divèrsas d'autras mesuras practicas coma consequéncia de l'escandilhament de l'Union Sovietica. Lo 25 de decembre de 1991, [[Mikhaïl Gorbachov|Gorbachov]] presentèt la siá dimission coma President de la URSS en declarant lo cargue coma extinto e transferiguèt los poders qu'èran estats creadi en la presidéncia a Borís Yeltsin, lo President de Rússia.
 
L'endeman, lo Sóviet Suprèm de l'Union Sovietica, lo còs governamental mai naut de l'Union Sovietica, se dissolguèt a se meteis. Aqueste fach es reconegut generalament coma la dissolucion finala de l'Union Sovietica coma Estat. Fòrça organizacions coma l'Armada Roja e las fòrças policèras contunhèron d'ocupar los sieus respectius luòcs fins a de principis de l'an 1992, mas foguèron retirats progressivament e absorbidos pels nòus Estats constituits.
 
Après la dissolucion de l'Union Sovietica lo 26 de decembre de 1991, Rússia foguèt reconegut internacionalament coma lo sieu successor legal en la scèna internacionala.<ref name="uk">[http://web.archive.org/web/20030731064005/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1019744935436 Country Profile: Russia] Foreign & Commonwealth Office of the United Kingdom.</ref> Per aiçò, Rússia acceptèt volontàriament totes los deutes extèrnas sovieticas e reclamèt las proprietats sovieticas en otramar coma pròprias. Dempuèi alavetz, la Federacion de Rússia a assumit los dreches e d'obligacions de l'Union Sovietica.
 
== Govèrn e politica ==
L'Union Sovietica se creèc en 1922. Se creèren a la debuta qualques organismes; malgrat aiçò, lo nòu Estat pas se institucionalizó fins a l'aprobacion en 1924 d'una nòva constitucion. La Constitucion de 1924 establissiá unas basas fondamentalas de l'Estat. L'organ legislatiu superior èra lo Sóviet Suprèm, escuelhut mejançant sufragio universal e format de doas camèras: lo Sóviet de l'Union e lo Sóviet de las Nacionalitats. La primièra de las camèras exercissiá los quites prètzfaches d'un parlament. Lo Sóviet de las Nacionalitats èra format de de representants de las divèrsas republicas federadas e autonòmas, en un nombre determinat per la lei. Autra font de poder parlamentari èra lo Congrès dels Sóviets, que s'amassava annalament e èra format de de representants de divèrses soviets de l'Union Sovietica. La Prefectura d'Estat èra encarnada dins un organ collectiu: lo Comitat Executiu Central de tota l'Union. Lo Govèrn o exercissiá un Conselh de Comissaris del Pòble. Ambedós organs èran escuelhuts pel Sóviet Suprèm. Fins a la siá mòrt en 1924, lo President del Conselh de Comissaris del Pòble foguèt [[Lenin|Lenin.]] En la Constitucion de l'Union Sovietica de 1924 s'incluguèt pel primièr còp l'estructura federala de l'Union Sovietica e lo drech de las republicas federadas a se separar de la URSS e s'establir coma d'Estats independentes. Se donava pas al partit una foncion considerabla dins l'Estat, coma se fariá òc mai tard en las autras constitucions.
 
L'Union Sovietica foguèt una [[Federacion|republica federala]] basada en quinze republicas jonhudas. A lo sieu còp, una seria d'unitats territorialas formavan las republicas. Las republicas aguèron tanben jurisdiccion pensada per protegir los interèsses de minoritats nacionalas. Las republicas avián las siás pròprias constitucions, que, amassa amb la Constitucion de l'Union, proporcionavan la division teorica del poder en l'Union Sovietica. Totas las republicas mens la RSFS de Rússia aguèron los sieus pròpris partits comunistas. En 1989, malgrat aiçò, lo PCUS e lo Govèrn central s'aproprièron tota autoritat significativa, en establint las politicas qu'avián d'executar los Govèrns de las republicas, óblasts, e de districtes.
 
=== Lo Partit Comunista ===
[[Fichièr:October_Revolution_celebration_1983.png|vinheta|La desfilada militara annala de Moscòu en l'an de 1983, en commemoracion del 66º aniversari de la Revolucion d'Octòbre. La bandièra en la part superiora ditz: ''«Gloria al PCUS''!''»'']]
En çò de naut del Partit Comunista èra lo Comitat Central, escuelhut dins los congresses e de conferéncias del Partit. Lo Comitat Central, per lo sieu costat, escuelhiá al Politburó (cridat Presidium entre 1952 e 1966), al Secretariado e al Secretari General (aperat Primièr Secretari entre 1953 e 1966), qu'èra literalament lo cargue maximal de l'Union Sovietica.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFLaw.2C_David_A.1975">Law, David A. (1975). </span></ref> Segontes lo gra de consolidacion del poder, podián èsser tant lo Politburó coma còs collectiu o lo Secretari General, qu'èra totjorn ocupat per òm dels membres del Politburó, qui dirigissián dins lo país e al partit (excepto pel periòde de Stalin, marcat per un autoritarismo extrèmament personalizat, exercit dirèctament a travèrs de la siá posicion en lo Conselh de Ministres, en luòc del Politburó tre 1941).<ref><span class="citation libro" id="CITAREFZemtsov.2C_Ilya1989">Zemtsov, Ilya (1989). </span></ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREFKnight.2C_Amy1995">Knight, Amy (1995). </span></ref> Èran pas someses al contraròtle de totes los membres del Partit, doncas que lo principi fondamental de la l'organizacion del Partit èra lo centralismo democratic, en exigint una estricta subordinación als organs superiors, en mai las eleccions èran sens oposicion, doncas que los candidats èran prepausats pels nivèls superiors.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFHough.2C_Jerry_F..3B_Fainsod.2C_Merle1979">Hough, Jerry F.; Fainsod, Merle (1979). </span></ref>
 
Lo Partit Comunista mantenguèt lo sieu domeni sobratz l'Estat principalament per lo sieu contraròtle en lo [[Nomenklatura|sistèma de nomentaments.]] Totes los nautes foncionaris del Govèrn e la majoritat dels deputats del Sóviet Suprèmes èran de membres del PCUS. Dels caps del Partit, Stalin entre 1941 e 1953 e Jrushchov entre 1958 e 1964, anèron de presidents del Conselh de Ministres. Après lo retiri forzoso de Jrushchov lo cap del partit proïbiguèt aqueste tipe de dobla apertenença, mas los darrièrs Secretaris Generales, almens pendent una partida de lo sieu mandat, ocupèron tanben la posicion de President del Presidium del Sóviet Suprèm, nominalmente lo cap de l'Estat.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFService.2C_Robert2009">Service, Robert (2009). </span></ref> Las institucions en los nivèls inferiors foguèron supervisadas e en d'escasenças substituidas per las organizacions primàrias del Partit.<ref><span class="citation libro" id="CITAREF1994">[http://books.google.com/books?id=3mQjvzP8VSYC&dq ''Конститутион оф тхе Руссиян Федератион: витх комментариес анд интерпретатион'']. </span></ref>
 
En la practica, lo gra de contraròtle del Partit podiá s'estendre per tota la burocracia estatala, particularament après la mòrt de Stalin, èra luènh d'èsser totala, amb la burocracia en perseguint d'interèsses distintos qu'en d'escasenças provocavan de conflictes amb lo Partit.<ref><span class="citation libro" id="CITAREF.C5.8Cgushi.2C_Atsushi2008">Ōgushi, Atsushi (2008). </span></ref> Malgrat aiçò, lo Partit, èra tanpauc monolítico d'amunt aval, e mai se las faccions foguèron ocasionalmente proïbidas.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFTaras.2C_Ray1989">Taras, Ray (1989). </span></ref>
 
=== Govèrn de l'Union Sovietica ===
[[Fichièr:Supreme_Soviet_1982.jpg|vinheta|Lo Grand Palai del Kremlin, sedença del Sóviet Suprèm de la URSS, en 1982.]]
Lo Sóviet Suprèm (successor del Congrès dels Sóviets e del Comitat Executiu Central), foguèt nominalmente lo maximal organ d'Estat pendent la màger part de l'istòria sovietica, del temps qu'en un inici agissiá simplament coma una institucion per sagerar, aprovar e implementar totas las decisions presas pel Partit, malgrat aiçò, las facultats e de foncions del Sóviet Suprèm s'amplièren en lo decènni de 1950, 1960 e 1970, en inclusent la creacion de comissions e comitats estatales nòus.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFF._Triska.2C_Jan.3B_Slusser.2C_Robert_M.1962">F. Triska, Jan; Slusser, Robert M. (1962). </span></ref> Aqueriguèt tanben de poders addicionales après l'aprobacion dels Plans Quinquenales e pel pressupòst estatal sovietic.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFDeb.2C_Kalipada1996">Deb, Kalipada (1996). </span></ref> Lo Sóviet Suprèm escuelhiá un Presidium per exercir lo sieu poder entre las sessions plenàrias, celebradas ordinariamente en doas escasenças a l'an, e nomenava al Tribunal Suprèm, al Procurador General e al Conselh de Ministres (conegut abans de 1946 coma Conselh de Comissaris del Pòble), presidit pel President (Primièr Ministre) e dirigissiá a l'enòrma burocracia responsabla per l'administracion de l'economia e la societat.<ref name="COMSSP"><span class="citation libro" id="CITAREFBenson.2C_Shirley2001">Benson, Shirley (2001). </span></ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREF2001">[http://books.google.com/books?id=h9FFVgu-Ff0C&dq ''The Communist World'']. </span></ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREFJoseph_Marie_Feldbrugge.2C_Ferdinand1993">Joseph Marie Feldbrugge, Ferdinand (1993). </span></ref><ref name="COMSSP"><span class="citation libro" id="CITAREFBenson.2C_Shirley2001">Benson, Shirley (2001). </span></ref> Las estructuras de l'Estat e del Partit de las republicas constituyentes emulaban enòrmament l'estructura de las institucions centralas, se plan la RSFS de Rússia, a diferéncia del rèste de republicas, aguèt pas una branca republicana del PCUS pendent la màger part de la siá istòria, en essent governada dirèctament pel Partit de tota l'union fins a 1990. Las autoritats localas s'organizavan mejançant los comitats del partit local, los sóviets locales e los comitats executius. Del temps que lo sistèma estatal èra nominalmente federal, lo PCUS èra unitari.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFWhite.2C_Stephen.3B_J._Gill.2C_Graeme.3B_Slider.2C_Darrell1993">White, Stephen; J. Gill, Graeme; Slider, Darrell (1993). </span></ref>
 
La policia de seguretat de l'Estat, (la KGB e las agéncias de predecessoras) joguèren un papièr fòrça important en la politica sovietica. Foguèron esturmentales en la terror estalinista, mas après la mòrt de Stalin, la policia de seguretat de l'Estat demorèt somesa a un estricte contraròtle de la part del Partit.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFP._Hoffmann.2C_Erik.3B_Laird.2C_Robin_Frederick1984">P. Hoffmann, Erik; Laird, Robin Frederick (1984). </span></ref> Bas Yuri Andrópov, president de la KGB entre 1967 e 1982 e Secretari General del Partit entre 1982 e 1983, la KGB, en mai de se consacrar a la supression de la disidencia politica e a la mantenença d'una vasta ret de informantes, se reafirmèt a se meteissa coma un actor politic, en essent fins a cèrt ponch independent dins l'estructura del partit, que culminèt en la campanha d'anticorrupcion enfocada a oficialas de naut reng del Partit que se menèt a tèrme a de fins del decènni de 1970 e d'inicis dels 80.<ref><span class="citation libro">P. Hoffmann, Erik; Laird, Robin Frederick (1984). </span></ref><ref>{{Ligam web}}</ref>
 
=== Governants de l'Union Sovietica ===
L'Union de Republicas Socialistas Sovieticas foguèt un Estat socialista federal compausat per quinze republicas, creat lo 30 de decembre de 1922 e dissolgut lo 25 de decembre de 1991. Se plan la prefectura d'Estat e de Govèrn èran de cargues diferenciats, bona part del poder politic requège en lo Secretari General del Partit Comunista de l'Union Sovietica e autra de membras de lo sieu Comitat Central.
 
En fach, èra comun que lo Secretari General del Partit foguèsse President del Presidium, [[Cap d'Estat]] o President del Conselh de Ministres (Cap de Govèrn). Fins a [[Nikita Khrushchov|Nikita Jrushchov]] foguèt costum que lo cap del partit foguèsse dirèctament a cargue del poder executiu, mas a partir lo sieu successor Leonid Brézhnev ocupèron la prefectura d'Estat. La premsa occidentala per çò de general fasiá cas omiso d'aquestas distincions e cridava al cap politic President de l'Union Sovietica o Primièra Ministre de l'Union Sovietica, e mai se aquestes cargues existiguèron pas oficialament fins als darrièrs meses del Govèrn de [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]].
 
Lo cargue de Secretari General del Partit foguèt pas creat fins al mes d'abril de 1922 e se convertiguèt en lo maximal luòc après la mòrt de [[Lenin]], ideólogo de la Revolucion d'Octòbre e principala dirigenta bolchevique. Entre març de 1953 e lo 8 d'abril de 1966 lo cargue se sonèt Primièr Secretari. Tre aquesta data e fins al 14 de març de 1990 lo cargue tornèt a s'aperar Secretari General del PCUS.
 
=== Separacion del poder e reforma ===
Las Constitucions sovieticas, que se promulgaron en 1918, 1924, 1936 e 1977, limitèron pas lo poder de l'Estat.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFSakwa.2C_Richard1998">Sakwa, Richard (1998). </span></ref> Existissiá pas una [[Separacion dels poders|separacion formala dels poders]] entre lo partit, lo Soviet Suprèm e lo Conselh de Ministres que representèsson als poders [[Poder executiu|executius]] e [[Poder legislatiu|legislatius]] del Govèrn.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFKucherov.2C_Samuel1970">Kucherov, Samuel (1970). </span></ref> Lo sistèma foguèt governat mai per d'acòrds informales que per l'estatut, e existiguèt pas cap mecanisme asentado per la succession del lideratge. Aguèt amaras e de còps de mortalas luchas de poder en lo Politburó après la mòrt de Lenin e [[Iòssif Stàlin|Iósif Stalin]], aital coma après la [[Nikita Khrushchov|destitucion de Jrushchov]], a causa d'un còp d'Estat en lo Politburó e en lo Comitat Central.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFPhillips.2C_Steve2000">Phillips, Steve (2000). </span></ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREFEncyclop.C3.A6dia_Britannica2005">''Encyclopædia Britannica'' (2005). </span></ref><ref><span class="citation libro">Service, Robert (2009). </span></ref><ref name="Khrushchevgoner"><span class="citation libro" id="CITAREFKhrushchev.2C_Nikita2007">Khrushchev, Nikita (2007). </span></ref> Totes los caps sovietics del partit abans de Gorbachov moriren en exercici, excepto Georgi Malenkov<ref><span class="citation libro" id="CITAREFPolley.2C_Martin2000">Polley, Martin (2000). </span></ref> e Jrushchov, ambedós donats comjat de la direccion del partit al mitan d'una lucha intèrna dins lo meteis.<ref name="Khrushchevgoner"><span class="citation libro" id="CITAREFKhrushchev.2C_Nikita2007">Khrushchev, Nikita (2007). </span></ref>
[[Fichièr:1988_CPA_5942.jpg|vinheta|Sagèth postal de 1988 en promovent la ''Perestroika''.]]
En lo periòde de 1988 a 1990, tèsta a una considerabla oposicion, [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]] promulgó las reformas que cambièron lo poder dels organs superiors del partit e que faguèron al Soviet Suprèm mens depenent en eles. S'establiguèt lo Congrès dels Deputats del Pòble, que la majoritat dels membres ne foguèt escuelhuda en eleccions competitivas celebradas en març de 1989. Lo Congrès escuelhiá ara al Soviet Suprèm, que s'èra convertit dins un Parlament a temps complèt, fòrça mai fòrt qu'abans. Pel primièr còp dempuèi lo decènni de 1920, se volguèt pas autorizar las proposicions del partit e del Conselh de Ministres.<ref name="countrystudies">{{Ligam web|url=http://countrystudies.us/russia/18.htm}}</ref> En 1990, Gorbachov introdusiguèt e assumiguèt lo cargue de President de l'Union Sovietica, concentrèt lo poder en lo sieu burèu executiu, independent del partit e subordinat dins lo Govèrn, ara renombrado a se meteis coma lo Gabinet de Ministres de la URSS.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFPolmar.2C_Norman1991">Polmar, Norman (1991). </span></ref><ref><span class="citation libro" id="CITAREFMcCauley.2C_Martin2007">McCauley, Martin (2007). </span></ref>
 
Las tensions creisheren entre las autoritats de tota l'union en vertut de Gorbachov, los reformistas en de Rússia dirigits per [[Borís Ieltzin|Borís Yeltsin]], controtlavan al recentament escuelhut Sóviet Suprèm de la RSFS de Rússia e als de linha dura del Partit Comunista. Del 19 al 21 d'agost de 1991, un grop de linha dura efectuèc un còp d'Estat fallido. Après lo fallido còp, lo Conselh d'Estat de l'Union Sovietica se convertiguèt en lo maximal organ de poder de l'Estat «en lo periòde de transicion».<ref>{{Ligam web|autor=[[Gobierno de la Unión Soviética]]: [[Mijaíl Gorbachov|Gorbachov, Mijaíl]]|url=http://www.sssr.su/zopp.html}}</ref> Gorbachov Renoncièt coma Secretari General, en demorant pas que coma President pendent los darrièrs meses d'existéncia de la URSS.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFVincent_Daniels.2C_Robert1993">Vincent Daniels, Robert (1993). </span></ref>
 
=== Sistèma judicial ===
Lo poder judicial sovietic èra pas independent de las autras brancas del Govèrn. La Cort Suprèma supervisaba als tribunals inferiors (de Tribunals del Pòble) e aplicava la lei segontes çò d'establit per la Constitucion o segon aquò qu'interpretès lo Sóviet Suprèm. Lo Comitat de Supervision Constitucionala revisava la constitucionalidad de las leis e decrèts. L'Union Sovietica utilizèt lo principi inquisitivo del [[Drech roman]], a on lo jutge, lo procurador e lo plaidejat defensor collaboravan per establir la vertat.<ref>{{Ligam web|autor=''[[Encyclopædia Britannica]]''|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure}}</ref>
 
== Relacions internacionalas ==
[[Fichièr:Map_of_Warsaw_Pact_countries.png|drecha|vinheta|300x300px|Mapa dels Estats membre del [[Pacte de Varsòvia|Pacte de Varsovia]].]]
[[Fichièr:CEMA_members.png|vinheta|300x300px|Mapa dels Estats de membres del [[Conseu d'assisténcia economica mutuala|COMECON]] en novembre de 1986.     Membres
     de Membres qu'an pas participat
     Associats
     Observaires]]
[[Fichièr:Carter_Brezhnev_sign_SALT_II.jpg|esquèrra|vinheta|250x250px|Signatura per Leonid Brézhnev e [[Jimmy Carter]] dels acòrds SALT II lo 18 de junh de 1979 en [[Viena (Àustria)|Viena]].]]
[[Fichièr:Nixon_Kosygin_May_1972.jpg|drecha|vinheta|250x250px|Lo president [[Richard Nixon]] e lo president del Conselh de Ministres Alekséi Kosygin, signan l'acòrd de cooperacion que permetèt realizar la mission del Projècte de pròvas Apolo-Soyuz. [[Moscòu]], [[1972|Mai de 1972]].]]
[[Fichièr:ASTP_handshake_-_cropped.jpg|esquèrra|vinheta|250x250px|L'istoric apretón de mans entre Stafford e Leonov, en [[1975]].]]
[[Fichièr:Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg|vinheta|250x250px|[[Mikhaïl Gorbachov|Gorbachov]] Al bòrd de [[Ronald Reagan|Reagan]] en signant lo Tractat INF, en [[Washington, DC|Washington]] D.C., En 1987.]]
Après la negacion iniciala de la reconeissença diplomatica de la part del mond capitalista, l'Union Sovietica arribèt a aver de relacions oficialas amb la majoritat de las nacions del mond a de fins dels ans 1980, en aumentant la siá importància en l'esfèra internacionala e en passant d'èsser fòra de las organizacions e negociacions internacionalas, a èsser òm dels arbitres de la destinacion d'Euròpa après la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala.]] Coma membre de las Nacions Jonhudas dempuèi la siá fondacion en 1945, lo país se convertiguèt en òm dels cinc de membres permanents del [[Conselh de Securitat de las Nacions Unidas|Conselh de Seguretat de Nacions Jonhudas]] que li donèt lo drech de veto de las siás resolucions ( ''veire'' Union Sovietica e las [[Organizacion de las Nacions Unidas|Nacions Jonhudas]]).
* Bulgaria<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Bulgaria_(1946-1948).svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
* [[Checoslovaquia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Czech_Republic.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
* Ongria<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Hungary_1949-1956.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
* Polònia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Poland.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
* Romania<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Romania_(1965-1989).svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
* [[Union de las Republicas Socialistas Sovieticas|Union Sovietica]]{{URSS}}
'''Febrièr de 1949''':
* [[Albania]] (Malgrat que renoncièt pas formalament coma membre fins a intervengudi de 1987, daissèt de participar en las activitats del [[Conseu d'assisténcia economica mutuala|Comecon]] en 1961.<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Albania_1946.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>)
'''1950''':
*  [[Republica Democratica Alemanda|Alemanha Oriental]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_German_Democratic_Republic.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
'''1962''':
*  [[Mongolia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Mongolia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
'''1972''':
*  [[Cuba]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Cuba.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
'''1978''':
*  [[Vietnam]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Vietnam.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
L'Union Sovietica emergió de la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra Mondiala]] coma una de las doas de poténcias principalas del mond, una posicion mantenuda pendent quatre decènnis a travèrs de lo sieu hegemonía en [[Euròpa Orientala|Euròpa Oriental]] (''vejatz-vos'' ''blòc de l'èst''), força militar, ajuda dins los païses en via de desvolopament, e investigacion scientifica, mai que mai en tecnologia espaciala e armamentística. La siá influéncia cada còp màger en l'exterior en los ans de la postguèrra ajudèt a condusir a un sistèma comunista dins los Estats d'Euròpa Oriental, jonhuts per d'acòrds militèsses e economics. Atenguèt a l'Empèri Britanic coma superpotencia global, tant en lo sieu sentit militar coma en la siá capacitat d'espandir la siá influéncia mai ailà de las siás frontièras. En 1949 nòu païses d'Euròpa Oriental fondèron lo [[Conseu d'assisténcia economica mutuala|Conselh d'Ajuda Mutuau Economica]] (COMECON), coma replica al [[Plan Marshall]] e a la [[Organizacion Europèa de Cooperacion Economica|OECE.]] L'objectiu de l'organ èra integrar l'economia d'aquestes païses en la de la URSS, mejançant una rigorosa planificacion, que los païses de membres avián de seguir obligatoriamente, e una estrecha coordinacion.<ref name="Doncel"><span class="citation libro" id="CITAREFFalange_Espa.C3.B1ola_Tradicionalista_y_de_las_J.O.N.S._Secci.C3.B3n_Femenina.2C_Falange_Espa.C3.B1ola_Tradicionalista_y_de_las_J.O.N.S._Delegaci.C3.B3n_Nacional_de_la_Juventud1975">Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S. Sección Femenina, Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S. Delegación Nacional de la Juventud (1975). </span></ref> La contraparte militara al COMECON èra lo [[Pacte de Varsòvia|Pacte de Varsovia.]] L'economia sovietica èra tanben de granda importància per l'Euròpa Orientala a causa de las importacions de recorses naturales vitales de la URSS, coma lo [[Gas naturau|gas natural]].
 
Moscòu considerava en Euròpa Oriental una zòna excellenta per defendre las siás frontièras occidentalas e assegurèt lo sieu contraròtle en la region en transformant los païses d'Euròpa de l'Èst dins d'Estats de satellits, qualquarren aital coma l'EE UU amb l'Euròpa occidentala. Las tropas sovieticas intervengueren en la [[Insureccion Ongresa de 1956|Revolucion Ongresa de 1956]] e amassa amb lo Pacte de Varsovia expulsèron a las dirigentas checoslovacos en 1968, doncas que lo Govèrn d'aqueste país aviá dictat de mesuras economicas que se trobavan fòra del marc de planificacion, aital coma d'autras mesuras politicas.<ref name="Doncel"><span class="citation libro" id="CITAREFFalange_Espa.C3.B1ola_Tradicionalista_y_de_las_J.O.N.S._Secci.C3.B3n_Femenina.2C_Falange_Espa.C3.B1ola_Tradicionalista_y_de_las_J.O.N.S._Delegaci.C3.B3n_Nacional_de_la_Juventud1975">Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S. Sección Femenina, Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S. Delegación Nacional de la Juventud (1975). </span></ref> Aqueste eveniment se coneis coma la «Prima de Praga».
 
A de fins dels ans 1950, una confrontacion amb [[Republica Populara de China|China]] derivada de l'aprochament de l'Union Sovietica amb Cogant que Mao refusèt, somada a una seria de reformas implementadas per [[Nikita Khrushchov|Jrushchov]], condusiguèt a la ruptura mas-sovietica. Aquò donèt luòc a una trencadura a travèrs del movement comunista global e de Govèrns comunistas en [[Albania]] e [[Cambòtja]] qu'escuelhèron s'aliar amb China en luòc de l'Union Sovietica. Per una epòca, la guèrra entre los aliadi anteriors semblava èsser una possibilitat; del temps que las relacions se refrescarían pendent los ans 1970, tornarián pas a la normalitat fins a l'èra de [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]].
 
Pendent lo meteis periòde, aguèt una confrontacion tibada entre l'Union Sovietica e los Estats Units sobre lo desplegament sovietic de missils nucleares en Cuba pendent la Crisi dels missils de [[Cuba]].
 
Lo KGB (Comitat per la Seguretat de l'Estat) serviguèt en cèrta manièra coma la contraparte sovietica al [[Federal Bureau of Investigation|Burèu Federal d'Investigacion]] (FBI) e a l'Agéncia Centrala d'Intelligéncia (CIA) dels Estats Units, en foncionant amb una ret massiva de informantes a travèrs de l'Union Sovietica e en essent utilizada per supervisar las violacions de la lei. La branca exteriora del KGB foguèt utilizada per apletar informacion dins de païses a l'entorn del glòb. Après la dissolucion de l'Union Sovietica foguèt substituit en Rússia pel SVR (Servici d'Intelligéncia Estrangièra) e lo FSB (Servici Federal de Seguretat).
 
Lo KGB èra pas sens contraròtle. Lo GRU (Directòri Principal d'Intelligéncia), que foguèt pas fach public per l'Union Sovietica fins a la fin de l'èra sovietica pendent la perestroika, foguèt creat per [[Lenin]] en 1918 e serviguèt coma organ centralizado de l'intelligéncia militara e coma controlador institucionala per l'energia amb relativament mens restriccion que lo KGB. Amb eficacitat, serviguèt a espiar als espions, e, curiosament, lo KGB serviguèt una foncion similara amb lo GRU. Coma lo KGB, lo GRU foncionèt en d'autras nacions a l'entorn del mond, particularament dins los Estats del blòc sovietic e païses de satellits. Lo GRU contunha de foncionar encara en Rússia, amb unes recorses qu'excedisson los del SVR segontes qualques estimacions.
 
En los ans 1970, l'Union Sovietica atenguèt una paridad nucleara aproximada amb los Estats Units. Percebèt la siá pròpria implicacion coma essenciala per la solucion de quin problèma internacional que siá important. Mentretant, la [[Guèrra Freja|Guèrra Freda]] daissèt pas a la distensión e a un patron mai complicat de las relacions internacionalas que lo mond foguèt en el pas clarament dividit en dos blòcs opausats. Los païses mendres avián mai capacitat d'afirmar la siá independéncia, e las doas superpotencias reconeguèron lo sieu interès comun en ensajar controtlar l'extension e la proliferacion d'armas nuclearas (''vejatz-vos'' ''SALT I'', ''SALT II'', e lo ''Tractat sobratz de Missils Anti-Balísticos'').
 
En l'an [[1972]] los [[Estats Units d'America|Estats Units]] e l'Union Sovietica estonèron dins lo mond, quand anoncièron que trabalhavan en la creacion d'una estacion espaciala unica. Las delegacions d'ambedoas [[Superpoténcia|superpotencias]] signèron aqueste meteis an un tractat en [[Moscòu]], envolopa aqueste innovador projècte. Lo Projècte de pròvas Apolo-Soyuz que semblava alavetz anonciar la fin de la [[Guèrra Freja|Guèrra Freda]], se convertiguèt en un simbòl de patz e bona volontat qu'acabariá amb las tensions causadas per la carrièra espaciala e permetriá que cada part coneguèsse lo programa espacial de l'autre.<ref>{{Ligam web|url=http://www.space.com/8776-international-space-crew-reunites-mission-35th-anniversary.html}}</ref> Lo jorn [[17 de julhet]] de [[1975]], los objectius de l'acòrd se faguèron realitat quand lo astronauta nòrd-american Thomas Stafford, comandant de la tripulación de la nau Apolo e lo [[Astronauta|cosmonauta]] sovietic Alexei Leonov, comandant de la tripulación de nau Soyuz, estrenhèron las siás mans en la primièra salutacion espaciala internacionala de l'istòria.<ref>{{Ligam web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/apollo-soyuz/astp_mission.html}}</ref> L'extraordinari trabalh conjonch e la convivéncia d'aquesta primièra tripulación espaciala internacionala conmovió dins lo mond; al demostrar qu'ambedoas [[Superpoténcia|superpotencias]] podián far a un costat las siás diferéncias e jónher los sieus esfòrces e de recorses per aténher qualquarren semblable. Lo resultat de la mission conjoncha foguèt una capitada categorica e un assolidatge inimaginable tant dempuèi lo ponch de vista tecnologica; cossí dempuèi lo ponch de vista de las relacions internacionalas entre ambedós.<ref>{{Ligam web|url=http://www.space.com/8776-international-space-crew-reunites-mission-35th-anniversary.html}}</ref><ref>{{Ligam web|url=http://www.astronautix.com/flights/apooastp.htm}}</ref> En 1977, pauc abans de las convèrsas en Ginnebra sobre los acòrds SALT II, las delegacions nòrd-americanas e sovieticas, signèron un nòu acòrd espacial que prorogaue lo trabalh conjonch que faguèt possible la mission Apolo-Soyuz en [[1977|1975]].<ref>{{Ligam web|url=http://elpais.com/diario/1977/05/19/internacional/232840807_850215.html}}</ref>
 
Pendent aqueste temps, l'Union Sovietica aviá conclús tractats d'amistat e de cooperacion amb un bon nombre d'Estats pas comunistas dins lo mond, mai que mai dins lo tresen mond e dins d'Estats del movement dels pas aliadi coma l'Índia e [[Egipte|Egipte.]] Malgrat qualques obstacles ideologics, Moscòu aumentèt lo sieu interès per ganhar posicions estrategicas importantas a travèrs del tresen mond. En mai, l'Union Sovietica contunhèt de proporcionar ajuda militara pels movements revolucionaris dins lo tresen mond. Per totas aquestas rasons, la politica exteriora sovietica èra de granda importància pel mond pas comunista e ajudava a determinar lo tenor de relacions internacionalas.
 
E mai se innombrables burocracias foguèron implicadas en la formacion e l'execucion de la politica exteriora sovietica, las pautas principalas de la politica foguèron determinadas pel Politburó del partit comunista. Los primièrs objectius de la politica exteriora sovietica èra estada la mantenença e lo reauce de la seguretat nacionala e la mantenença de la hegemonía en Euròpa Oriental. Las relacions amb los Estats Units e l'Euròpa occidentala èran tanben una preocupacion importanta pels governants sovietics, e las relacions amb los Estats del tresen mond foguèron almens parcialament determinadas per la proximitat de cada Estat dins la frontièra sovietica e a las estimacions sovieticas de la siá significación estrategica.
 
Après que [[Mikhaïl Gorbachov|Mijaíl Gorbachov]] succediguèsse a Konstantín Chernenko coma Secretari General del PCUS en 1985 introdusiguèt fòrça cambiaments en la politica exteriora sovietica e en l'economia de l'Union Sovietica. Gorbachov Perseguiguèt politicas conciliatorias cap a l'oèst alloc de manténer lo ''statu quo'' de la [[Guèrra Freja|Guèrra Freda.]] L'Union Sovietica feniguèt la siá intervencion en Afganistan, signèt tractats estrategics de reduccion d'armas amb los Estats Units, e permetèt que los sieus aliadi en Euròpa Oriental determinèsson los sieus pròpris afars. La casuda del mur de Berlin, que comencèt en novembre de 1989, soslinhèt dramáticamente la fin de l'influéncia extèrna de l'Union Sovietica en l'Euròpa centrala e orientala, en culminant dos ans mai tard amb lo desmantelamiento del sistèma sovético.
 
== Republicas ==
[[Fichièr:SovietEvolution.png|esquèrra|vinheta|L'evolucion del territòri sovietic, e las republicas correspondentas de cada an.]]
[[Fichièr:Soviet_Union_Administrative_Divisions_1989.jpg|drecha|vinheta|300x300px|Divisions administrativas, 1989.]]
Constitucionalmente, L'Union Sovietica foguèt una union de Republicas Socialistas Sovieticas (RSS) al bòrd de la Republica Socialista Federatiua Sovietica de Rússia (RSFSR), e mai se lo Govèrn extrèmament centralizado del Partit Comunista faguèt que l'union foguèsse meramente nominal.<ref name="sakwa">Sakwa, Richard. </ref> Lo Tractat de Creacion de la URSS foguèt signat en decembre de 1922 per quatre republicas de fondadoras, la RSFSR, RFSS de Transcaucasia, [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|RSS d'Ucraïna]] e la RSS de Bielorussia. En 1924, pendent la delimitacion nacionala en Asia Central, las [[Republica Socialista Sovietica d'Ozbequistan|RSS d'Uzbekistan]] e de Turkmenistan foguèron constituidas de parts de la RSFSR, qu'èran la RSSA de Turkestán e doas dependéncias sovieticas, la RSS de Corasmia e la RPS de Bujará. En 1929, la RSS de Tadjikistan se separèt de la RSS d'Uzbekistan. Amb la Constitucion de 1936, los constituyentes de la RFSS de Transcaucasia, concrètament las RSS de Georgia, [[Republica Socialista Sovietica d'Armenia|Armenia]] e [[Republica Socialista Sovietica d'Azerbaitjan|Azerbaidjan]], foguèron elevats a de republicas de l'union, del temps que las RSS de Cazacstan e Kirguizistan foguèron separadas de la RSFSR.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFAdams.2C_Simon2005">Adams, Simon (2005). </span></ref> En agost de 1940, l'Union Sovietica formèt la RSS de Moldàvia de parts de la RSS d'Ucraïna e de la Besarabia anexionada dempuèi Romania. Tanben anexó los Estats bálticos coma las RSS d'Estònia, Letònia e Lituània. La RSS Carelo-Finesa se separèt de la RSFSR en març de 1940 e se fusionó en 1956. En octòbre de 1944 l'Union Sovietica se anexionó la Republica de Tannu Tuvá, Estat independent d'Asia central, que passèt a se constituir coma Oblast autonòm dins la RSFSR. Entre julhet de 1956 e en setembre de 1991, aguèt 15 republicas de l'union (vejatz-vos lo mapa aval).<ref><span class="citation libro" id="CITAREFFeldbrugge.2C_Ferdinand_Joseph_Maria1993">Feldbrugge, Ferdinand Joseph Maria (1993). </span></ref>
 
Lo 16 de novembre de 1988, lo Soviet Suprèm de la RSS d'Estònia aprovèt la declaracion de sobeiranetat Estònia que reafirmèt la [[sobeiranetat]] d'Estònia e declarèt la supremacía de las leis d'Estònia sobre las de l'Union Sovietica.<ref name="DS"><span class="citation libro" id="CITAREFWalker2003-06">Walker, Edward (2003-06). </span></ref> En març de 1990, lo recentament escuelhut Soviet Suprèm de la RSS de Lituània declarèt la siá independéncia, que foguèt seguida pel Soviet Suprèm de Georgia en abril de 1991. E mai se lo drech simbolic de las republicas de se separar foguèt nominalmente garantit per la Constitucion e lo Tractat de l'Union, las autoritats sovieticas se volguèron pas o reconéisser a la debuta.<ref name="sakwa">Sakwa, Richard. </ref> Après l'assag de còp d'Estat d'agost, la majoritat de las autras republicas seguiguèron l'exemple. Fin finala, l'Union Sovietica reconeguèt la secesión d'Estònia, Letònia e Lituània lo 6 de setembre de 1991. Las republicas restants foguèron reconegudas coma independentas amb la dissolucion finala de l'Union Sovietica en decembre de 1991.<ref><span class="citation libro" id="CITAREFHughes.2C_James.3B_Sasse.2C_Gwendolyn2002">Hughes, James; Sasse, Gwendolyn (2002). </span></ref><div align="center">
{| class="wikitable" align="center"
| align="center" |[[Fichièr:USSR_Republics_Numbered_Alphabetically.png|450x450px]]
| align="left" |<div align="center">
 
=== Republicas sovieticas ===
 
</div>
#  [[Republica Socialista Sovietica d'Armenia|RSS D'Armenia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Armenian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Republica Socialista Sovietica d'Azerbaitjan|RSS D'Azerbaidjan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Azerbaijan_Soviet_Socialist_Republic.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Bielorussia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Byelorussian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS D'Estònia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Estonian_Soviet_Socialist_Republic.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Georgia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Georgian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Cazacstan<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Kazakh_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Kirguizistan<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Kyrgyz_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Letònia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Latvian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Lituània<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Lithuanian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Moldàvia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Moldavian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSFS De Rússia<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Russian_SFSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Tadjikistan<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Tajik_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  RSS De Turkmenistan<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Turkmen_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Republica socialista sovietica d'Ucraïna|RSS D'Ucraïna]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Ukrainian_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Republica Socialista Sovietica d'Ozbequistan|RSS D'Uzbekistan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_the_Uzbek_SSR.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
| align="left" |<div align="center">
 
=== Païses actuales ===
 
</div>
#  [[Armenia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Armenia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Azerbaitjan|Azerbaidjan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Azerbaijan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Bielorussia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Belarus.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Estònia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Estonia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Georgia (Caucàs)|Georgia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Georgia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Cazacstan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Kazakhstan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Quirguizstan|Kirguizistan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Kyrgyzstan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Letònia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Latvia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Lituània]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Lithuania.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Moldova.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Russia|Rússia]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Russia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Tatgiquistan|Tadjikistan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Tajikistan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Turcmenistan|Turkmenistan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Turkmenistan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Ucraïna]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Ukraine.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Ozbequistan|Uzbekistan]]<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Uzbekistan.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Abcazia|Abjasia]] (Estat pas reconegut)<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Abkhazia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  Nagorno-Karabaj (Estat pas reconegut)<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Nagorno-Karabakh.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Ossetia dau Sud|Osetia Del Sud]] (Estat pas reconegut)<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_South_Ossetia.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
#  [[Transnístria|Transnistria]] (Estat pas reconegut)<span class="flagicon">[[Archivo:Flag_of_Transnistria.svg|ligam=|bordadura|20x20px]]</span>
|}
</div>
 
== Simbòls ==
[[Fichièr:USSR_animated_flag.gif|vinheta|Bandièra de la URSS ondeando en un video de 1952.]]
La '''bandièra de l'Union Sovietica''' correspond al emblema utilizat per dich Estat dempuèi lo sieu establiment en 1922 fins a la siá dissolucion pendent 1991.
 
Al cors de la siá istòria, lo emblema aguèt de divèrsas modificacions, mas mantenguèt en general la meteissa estructura dempuèi la siá adopcion, lo 12 de novembre de 1923. La bandièra, en proporcion 1:2, èra entièrament roja (color tradicionala del [[comunisme]]) e en lo sieu cantón aviá en daurat lo simbòl de la [[Fauç e martèl|hoz e lo martillo]] e envolopa aqueste una estela [[Roge|roja]] amb bòrd daurat.
 
La bandièra aguèt granda importància pels divèrses movements politics de caractèr [[Marxisme|marxista]] e serviguèt d'inspiracion per divèrses emblemas, mai que mai de païses socialistas pendent l'epòca de la [[Guèrra Freja|Guèrra Freda.]] A lo sieu còp, las divèrsas [[Unión Soviética#Banderas de las repúblicas|bandièras de las republicas]] que conformavan l'O.R.S.S. Èran de modificacions de la bandièra nacionala.
[[Fichièr:Coat_of_arms_of_the_Soviet_Union_1923–1936.svg|esquèrra|vinheta|150x150px|Primièr escut de l'Union Sovietica.]]
L'escut de l'Union Sovietica mòstra los tradicionales simbòls sovietics de la hoz e lo martillo envolopa un glòb terráqueo, qu'es abraçat per dos fas de blat entornejat per una cinta roja amb lo lèma de la URSS escrich en los distintos d'idiòmas de las Republicas Socialistas Sovieticas, en òrdre inverso al que son citadas en la Constitucion de la URSS. Dins los fas e jol glòb apareis un solelh radiant, representant del pervier, e dessús lo conjonch una estela roja de cinc puntas.
 
L'escut foguèt adoptat en 1924 e s'utilizèt fins a la desintegración de l'Union Sovietica en 1991. En parlant tecnicament, se tracta d'un emblema e pas d'un escut d'armas, doncas que respècta pas las nòrmas eraldicas. Malgrat aiçò, en [[rus]] es totjorn estat cridat ''герб'', lo mot usat pels escuts d'armas tradicionalas.
 
La version usada en 1991 aviá lo lèma de la URSS en 15 idiòmas, après qu'en 1956, la Republica Socialista Sovietica Karelo-Finesa foguèsse integrada en la RSFS de Rússia coma ''Republica Socialista Sovietica Autonòma''.
 
Cada Republica Socialista Sovietica e cada ''Republica Socialista Sovietica'' Autonòma avián los sieus pròpris escuts d'armas, clarament inspirats en lo de l'Union Sovietica. L'escut de la URSS serviguèt tanben de basa per fòrça autres escuts d'Estats socialistas, coma la [[Republica Socialista Federala de Iogoslavia|Republica Federala Socialista de Yugoslavia]] e la [[Republica Democratica Alemanda]].
L''''Union de las Republicas Socialistas Sovieticas''' (URSS) o pus simplament '''Union Sovietica''' es un ancian estat d'[[Euròpa]] e d'[[Asia]] ([[1922]] - [[1991]]).
 
=== L'opinion negatiua respecto al fenomèn ===
[[File:Guèrra civila russa.png|thumb|Esquèma generau de la Guèrra Civila Russa dins lei regions occidentalas de Russia.]]
Segontes los critics, la nostalgia per la URSS e lo sistèma sovietic s'exprimís en la negacion o subestimación de las deficiéncias realas qu'existissián en la URSS (lo deficit, lo igualitarismo, la coerción de massas, las coas, lo panatòri, la supression de la liura pensada e la disidencia, las limitacions en las activitats creativas, [[Ridèl de fèrre|los barraments termierèrs]], etc.) e la exageración de las vertuts del sistèma sovietic (la justícia sociala, l'estabilitat, la seguretat, los prèses basses, l'accessibilitat de l'abitatge, l'educacion, la medecina publica, etc.).<ref>[http://www.stapravda.ru/20011208/10_let_bez_SSSR_33385.html 10 лет без СССР] «Ставропольская правда» 08 декабря 2001 г.</ref>
[[File:Segonda Guèrra Mondiala - Euròpa (1942-1945).png|thumb|Debanament de la Segonda Guèrra Mondiala sus lo continent europèu de 1942 a 1945.]]
 
== Referéncias ==
[[Categoria:URSS|*]]
<div class="listaref" style="-moz-column-count: 2; list-style-type: decimal;">
<references /></div>
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Union_de_las_Republicas_Socialistas_Sovieticas »