Norvègia : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
m (GR) File renamed: File:Noreg (country).ogg → File:No-Noreg.oga No- |
Cap resum de modificació |
||
Linha 51 :
Lo gentilici es '''norvegian -a'''.
=== Deis originas a l'Edat Mejana ===
{{veire|Viking}}
Poblada dempuei aperaquí {{formatnum:12000}} ans, lo territòri norvegian demorèt lòngtemps fòrça isolat e son [[istòria]] es mau conegut avans lo començament dau periòde [[viking]]. De mai, en causa d'un clima e d'una topografia marrits, lei comunicacions terrèstras foguèron lòngtemps malaisadas en Norvègia. Lei premiereis informacions sus lei [[Viking]]s norvegians datan dau sègle VIII quand colonizèron leis [[illas Shetland]], leis [[Orcadas]] e leis [[illas Ebridas]]. A partir de la fin dau sègle, utilizèron aqueleis endrechs per preparar d'expedicions vèrs [[Islàndia]], [[Groenlàndia]], [[Canadà]] ò la [[Mar d'Irlanda]] e per pilhar lo [[litorau]] irlandés.
Pasmens, mens nombrós, lei [[Viking]]s installats dins lei regions colonizadas adoptèron pauc a pauc la cultura e la religion — principalament lo [[catolicisme]] — dei pòbles locaus. Ansin, dins lo corrent dau sègle XI, leis incursions vikingas s'arrestèron. En Norvègia, un reiaume comencèt de s'estructurar sota l'accion dau rèi [[Olaf Haraldsson]] ([[1016]]-[[1028])) que favorizèt tanben l'evangelizacion de son pòble.
=== Geografia ===▼
[[Fichièr:Carta europa occitan.svg|350px|left|thumb|La Norvègia en Euròpa]]▼
Au sègle XII, un arquevescat foguèt creat a [[Trondheim|Nidaros]] (uei [[Trondheim]]) que permetèt de dotar Norvègia d'una Glèisa independenta. Puei, sota [[Sverre Sigurdsson]] ([[1184]]-[[1202]]), una dinastia novèla afiermèt la poissança norvegiana au nòrd-oèst d'[[Escandinàvia]]. En particular, sei sucessors s'ocupèron de restaurar sa senhoriá sus [[Islàndia]] en [[1262]]-[[1264]]. En revènge, perdiguèron plusors possessions dins leis [[illas Britanicas]] onte leis [[Escòcia|Escocés]] tornèron conquistar leis [[illas Ebridas]] e l'[[illa de Man]]. La [[capitala]] foguèt installada a [[Bergen]] fins a son transferiment a [[Òslo]] au començament dau sègle XIV.
===Economia===▼
Pasmens, dins lo corrent dau sègle XIV, lo poder reiau e l'aristocracia declinèron. En parallèl, d'alianças ambé leis ostaus reiaus de [[Danemarc]] e de [[Suècia]] entraïnèron l'union dei tres reiaumes [[Escandinàvia|escandinaus]] en [[1397]] au sen de l'[[Union de Kalmar]].
=== L'union ambé Danemarc ===
[[Fichièr:Mar Baltica - Expansion suedesa (sègles XVI-XVII).png|thumb|right|Expansion suedesa entre lei sègles XVI e XVII.]]
L'union dei tres reiaumes durèt fins a la restauracion de l'[[independéncia]] de [[Suècia]] entre [[1521]] e [[1523]]. En revènge, Norvègia e [[Danemarc]] demorèron units fins a [[1814]]. Lei dos país demorèron teoricament distints mai dins lei fachs, [[Danemarc]] dominava largament l'union. Ansin, per exemple, lo rèi [[Cristian III de Danemarc|Cristian III]] chausiguèt lo [[luterianisme]] coma religion en [[1536]] e l'impausèt sensa consultacion en Norvègia. L'istòria de Norvègia es donc largament confonduda amb aquela de Danemarc durant aqueu periòde. En particular, de conflictes frontaliers regulars còntra [[Suècia]] entraïnèron la pèrda de [[Jämtland]] en [[1645]].
Durant lei [[Napoleon Bonaparte|guèrras napoleonencas]], [[Danemarc]] chausiguèt de s'aliar ambé [[França]] après una ataca suspresa [[Reialme Unit|britanica]] còntra [[Copenaga]] en [[1801]]. Après la desfacha francesa en [[1814]], foguèt obligat de cedir Norvègia a [[Suècia]] qu'aviá perdut [[Finlàndia]] au profiech de [[Russia]]. Lei Norvegians acceptèron lo transferiment en cambi dau respèct de sa [[constitucion]] per lei Suedés.
=== L'union ambé Suècia ===
Leis autoritats suedesas respectèron lo particularisme norvegian mai assaièron d'assegurar la coesion de l'union novèla. En particular, resistiguèron ai demandas norvegianas aguent per objectiu d'aumentar son autonòmia. Per exemple, acceptèron solament en [[1884]] l'instauracion d'un regime parlamentari vertadier en Norvègia. Puei, la revendicacion d'una politica estrangiera pròpria minèt lei relacions entre lei dos reiaumes. En [[1905]], lo Storting (lo parlament norvegian) decidèt de vòtar la creacion de consulats norvegians en despiech de l'oposicion dau rèi. En fàcia d'aqueu refús, lei parlamentaris votèron la fin de l'Union. Puei, a la demanda de [[Suècia]], un vòte dau pòble ratifiquèt aquela chausida e Norvègia tornèt venir [[independéncia|independenta]]. Un prince danés foguèt elegit rèi sota lo nom de [[Haakon VII]] ([[1905]]-[[1957]]).
=== La Norvègia independenta ===
==== Lei doas guèrras mondialas ====
Lei doas guèrras mondialas foguèron un periòde malaisat per Norvègia en despiech de sa neutralitat. Durant lo premier conflicte, perdiguèt la mitat de la flòta marchanda qu'èra alora una fònt de revenguts majora per son economia. Puei durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], foguèt ocupada per l'[[Alemanha]] [[Nazisme|Nazi]] d'abriu de [[1940]] a mai de [[1945]]. Leis Alemands i formèron un govèrn de collaboracion dirigit per [[Vidkun Quisling]] e i mantenguèron de fòrças importantas per empedir un desbarcament aliat.
==== Norvègia dempuei 1945 ====
Après [[1945]], Norvègia abandonèt sa [[neutralitat (diplomacia)|neutralitat]] e participèt a la fondacion de l'[[OTAN]]. Lo [[Plan Marshal]] permetèt la reconstruccion de l'economia e la formacion d'un estat sociau democrata ambé de reformas progressitas fòrça avançadas. La descubèrta de jaciments de [[petròli]] e de [[gas naturau]] en [[Mar del Nòrd|Mar dau Nòrd]] favorizèt aquela politica. En [[1972]] e en [[1994]], lei Norvegians refusèron dos còps de jónher l'[[Union Europèa]]. En revènge, lo país jonhèt l'[[Acòrdis de Schengen|espaci Schengen]].
''De veire: [[Economia de Norvègia]].''
=== Cultura ===▼
{{Commons|Norway|Norvègia}}▼
== Liames intèrnes ==
{{païses d'Euròpa (COE)}}▼
==
<references>▼
== Nòtas e referéncias ==
▲<references/>
▲{{Commons|Norway|Norvègia}}
▲{{païses d'Euròpa (COE)}}
[[Categoria:Norvègia|*]]
| |||