Critica de la rason pura : Diferéncia entre lei versions

La '''''Critica de la rason pura''''' es un tèxttèxte filosòfic publicat per [[Immanuel Kant]] en 1781, ont expausa los elements centrals de sa teoria de la coneissença. Amb la ''[[Critica de la rason practica'']] es una de las òbras clau de la pensada kantiana.

Totes aqueleslos movements filosòfics afirman que lo centre del procediment de la coneissença es l'[[objècte]], a l'entorn de que vira lo subjècte. Atal dins lo procediment de coneissença, la clau es: cossí es l'objècte, e pas la forma de conéissser l'objècte que n'a lo subjècte. Kant intervenguèt dins los tèrmes de l'analisi de la coneissença, centrant l'atencion non pas sus l'objècte mas sul subjècte. Lo subjècte es l'element actiu del procediment de la coneissença. L'objècte es solament se revèla quand aquel s'intègratintègra dins lo sistèma cognitiu del subjècte. Aquel procediment d'investir lo centre d'atencion del procediment cognitiu Kant lo nomena ''revolucion copernicana dins lo terren de la coneissença''.

Çò que preten Kant es sometre la [[rason]] al jutjament critic. Çò qu'es absoludament necessari, qu'i a fòrça gents que vivon pas desvelhats, es a dire, sens aver consciéncia de rason vertadièra. Considèra per aquò que se deu far aquela vision critica, per venir adult. L'Umanitat, segon Kant, passarà pas a l'edat adult fins a que siá pas capabla de trabalhar amb la rason. Cal daissar los jutjaments e supersticions, e l'unica bias d'o far, es a mejans l'analisi la rason per reconéisser sos limits e sas possibilitats. Aiçò permetrà que los èssers umans atengan l'autentica libertat. Per aquò las Luces son tan importantas, que representa l'arribada a l'edat adult que permetrà que l'èsser uman siá liure vertadièrament mejans de la critica.

Kant afirma alara que cal considerar las doas fonts que citadas pels [[Empirisme|empiristas]] e [[Racionalisme|racionalistas]]: La sensibilitat e la compreneson. La sensibilitat es passiva, que recep pas que las impressions de l'exterior, alara que la compreneson produsís espontaneament de concèptes que venon de pas l'experiéncia. Afirma laraalara qu'i a de concèptes que naisson pas de l'experiéncia (contra çò qu'afirman los empiristas), mas al meteis temps, aqueles concèptes an solament una aplicacion dins lo domèni de l'experiéncia (contra çò qu'afirman los racionalistas).

Nais aicí un problèma greu que serà somés d'en primièr a la question de la coneissença e qu'aurà pas una responsa clara fins a que l'analiseanalisi la coneissença: es la [[metafisica]] una [[Sciéncia|sciéncia?]] La question a fòrça de sens qu'existís una seria de problèmas ligats a la metafisica que son de simptòmas que quicòm succedís:

* Los scientifics arriban a d'acòrdis alara que los filosòfs, sul terren de la metafisica, arriban pas jamai a cap de d'acòrdi definitiu.

Kant Afirmaafirma qu'i a una seria de condicions que fan possibla la coneissença scientifica:

* Condicions transcendentalas. Son de condicions que pòdon pas èsser modificadas de cap de bias, donca que son de condicions necessàrias per la nòstra coneissença. Son lo temps e l'espaci. Jamai se pòt pas aver una experiéncia sens temps e sens espaci: Tota experiéncia s'inscriu dins un moment e dins un luòc; doncadonc, temps e espaci son pas experimentats, mas son las condicions de l'experiéncia. Son universalas, necessaris e a priori. Fan possible l'experiéncia e son transcendentalastranscendentals, doncasdonc son anteriorasanteriors a tota experiéncia.

# Jutjaments analíticsanalitics. EnDins los jutjaments analíticsanalitics lo predicat es dins dello subjècte: Los abricsmantèls verdesverts son verdes. Aqueles jutjaments son universalesuniversals e necessaris, mas porgonprovesisson pas una coneissença qu'aviam pas.

# Jutjaments sintèticssintetics. En los jutjaments sintèticssintetics lo predicat es pas comprés dins dello subjècte: Los abricsmantèls son verdesverts. Aqueles jutjaments son pas universalesuniversals, mas òc que porgonprevesisson pas coneissença nòva (son extensius) malgrat que pòdon èsser falses.

L'accès a aquelas realitats se far pas mejans de la Rason Pura (la coneissença), mas mejans la Rason Practica (L'Etica). L'espaci e lo temps e las categorias son de condicions que fan possibile l'experiéncia, los Fenomèns. Tot çò qu'es al marge de l'experiéncia es inaccessible a la coneissença. Podèm pas que conéisser çò que nos arriba mejans l'espaci e lo temps (Fenomèn).