Madagascar : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
mCap resum de modificació |
||
Linha 72 :
=== Lo premier poblament de l'illa ===
Lei premiers movements de poblament de Madagascar son fòrça malaisats de depintar en causa de la manca d'informacions claras sus l'origina dau pòble
* una migracion de marchands venguts deis illas de l'[[Indonesia]] actuala. D'efèct, existiá un comèrci actiau entre l'[[archipèla]] dau Sud-Èst Asiatic e lo sud d'[[Índia]]. Per la seguida, s'estendèt en direccion de l'Africa Orientala e es possible que Madagascar ne'n faguèsse partida. Puei, aquò auriá entraïnat l'installacion permanenta de certanei marchands dins l'illa.
* una tiera de migracions de populacions totjorn vengudas de l'[[Indonesia]] actuala entre lei sègles V e VII. Lei rasons d'aquela installacion son desconegudas e l'ipotèsi es principalament basada sus d'indicis linguïstics. Après lo sègle VII, lei migracions aurián contuniat fins au sègle XIII.
* una expansion lenta de populacions marchandas, totjorn vengudas de l'[[Indonesia]] actuala, que s'installèron pauc a pauc lòng dau litorau de l'[[Ocean Indian]] e se mestissèron ambé lei pòbles locaus. Segon aquela ipotèsi, lo poblament de Madagascar seriá donc lo fach d'una populacion d'origina oceanenca parcialament mestissada.
=== La formacion dau pòble
Lei premiereis installacions umanas se situavan lòng dei costats nòrd-oèst e èst que son [[clima]] es pus umid e pus favorable a l'[[agricultura]]. Puei, dins lo corrent de l'[[Edat Mejana]], d'autrei pòbles venguèron s'installar dins l'illa. L'assimilacion deis imigrants foguèt generalament rapida e Madagascar gardèt son unitat culturala e linguistica. Pasmens, fins au sègle XVI, de sota-grops, caracterizats per de trachs culturaus pròpris, se formèron pauc a pauc au sen dau pòble
Entre lei pòbles que venguèron s'installar dins l'illa, se pòu nòtar :
Linha 85 :
* lei Rasikajys qu'èran una populacion parcialament islamizada que s'installèt dins lo nòrd.
* lei Raminias qu'èran tanben una populacion parcialament islamizada. Pasmens, s'installèron dins lo sud de l'illa.
* leis Antemoros, totjorn una populacion en partida musulmana. S'installèron tanben dins lo sud. Aguent adoptat l'[[escritura]] aràbia, l'utilizèron per escriure de libres en
* lei Hovas que venguèron d'Oceania. Desbarquèron sus la costat orientala avans de progressar en direccion de l'interior dau territòri.
Au començament dau sègle XVI, lei principalei migracions èran acabadas e la division etnica actuala dau territòri èra quasi en plaça. Aquela estabilitat permetèt la formacion dei premiers estats vertadiers de l'illa. Lo premier reiaume de remarca foguèt aqueu dei Sakalava fondat au començament dau sègle XVII dins lo sud-oèst de l'illa. A son apogèu, dins lo corrent dau sègle seguent, s'estendiá sus un tèrç dau territòri
=== Lei premiers contactes ambé leis Europèus ===
Lei premiers explorators [[Euròpa|europèus]] ([[Portugal|Portugués]], [[Anglatèrra|Anglés]], [[Províncias Unidas|Olandés]]) arribèron a [[Madagascar]] au començament dau sègle XVI. Assaièron de crear de comptadors [[fortificacion|fortificats]] sus la costat. Pasmens, l'ostilitat dei
=== Lo Reiaume Merina ===
Linha 98 :
Vèrs la fin dau sègle XIX, lo rèi [[Andrianampoinimerina]] (1787-1810) restaurèt l'unitat d'Imerina amb [[Antananarivo]] coma [[capitala]]. Puei, acomencèt una politica d'expansion militara en direccion dau sud. Se maufisèt deis estrangiers mai acceptèt de cambiar d'esclaus còntra d'armas de fuec. Son fiu [[Radama Ièr|Radama I{{èr}}]] (1810-1828) contunièt sa politica d'expansion mai èra mens ostils ais influéncias estrangieras. En [[1810]], autorizèt l'installacion d'una mission [[Reialme Unit|britanica]] en [[Antananarivo]]. Puei, negocièt un acòrdi ambé [[Londres]] que foguèt signat en 1817. Acceptèt de renonciar au trafec d'[[esclavatge|esclaus]] en cambi d'una ajuda financiera, militara e tecnica. De progrès tecnics importants aguèron donc luec dins lo corrent de son rèine.
A sa mòrt, foguèt remplaçat per sa frema [[Ranavalona Ièra|Ranavalona I{{èra}}]] (1828-1861). Au contrari de son marit, adoptèt una politica [[conservatisme|conservatritz]] que son axe principau èra lo mantenement de la societat e de la [[religion]] tradicionalas. Ordonèt l'expulsion dei [[missionari|missionaris]] [[cristianisme|crestians]] cargats de la predicacion. Aqueu contèxte aumentèt lei tensions au sen de la societat
Après [[Radama II]], très rèinas se succediguèron a la tèsta dau Reiaume Merina : [[Rasoherina]] (1863-1868), [[Ranavalona II]] (1868-1883) e [[Ranavalona III]] (1883-1897). Pasmens, durant aqueu periòde, lo cap vertadier dau país foguèt lo Premier Ministre [[Rainilaiarivony]] que venguèt lo marit dei tres sobeiranas. A son iniciativa, una politica de modernizacion accelerada foguèt adoptada ambé l'ajuda dei missionaris (en 1869, [[Rainilaiarivony]] e [[Ranavalona II]] venguèron protestants). Aquò permetèt de bastir d'escòlas, d'espitaus, de crear un [[govèrn]] modèrne e de formar lei basas d'una administracion centrala. Dins aquò, aquela politica èra sostenguda per l'aumentacion deis [[impòst]]s eissits dau sistèma feodau mantengut en plaça sus la màger part dau territòri. De tensions socialas grèvas apareguèron donc dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX.
Linha 104 :
=== La conquista francesa ===
Au començament deis annadas 1880, [[França]] acomencèt de s'interessar a l'illa a l'iniciativa dei mitans d'afaires e mitans [[catolicisme|catolics]]. Gràcias a sa preséncia anciana lòng dau litorau, [[París]] capitèt de trobar divèrsei pretèxtes per ocupar militarament lei vilas [[pòrt|portuàrias]] de [[Majunga]] e de [[Tamatave]] en 1883. Vencut, lo Reiaume Merina foguèt obligit de signar un tractat dur en 1885 qu'impausava lo pagament d'una indemnitat de guèrra fòrça importanta e l'instauracion d'un quasi-[[protectorat]] francés. Après aquela desfacha, la situacion marrida dei finanças entraïnèt de trèbols grèus dins lo reiaume. En 1890, d'acòrdis [[colonialisme|coloniaus]] francobritanics donèron l'illa ai Francés e laissèron lo Reiaume Merica sensa aliat en fàcia de la poissança francesa. En 1895, una expedicion francesa desbarquèt a [[Majunga]] e conquistèt [[Antananarivo]] après uech mes de campanha malaisada dins la seuva
=== De la colonizacion a l'insureccion de 1947 ===
Linha 110 :
Après la conquista francesa, lo generau [[Joseph Gallieni]] dirigiguèt la colonia de 1896 a 1905 e ne'n creèt leis institucions e lei basas. D'efèct, de 1896 a 1899, s'ocupèt de sometre la totalitat de l'illa que foguèt pacificada après una tiera d'operacions saunosas e destructritz. En particular, deguèt reprimir l'insureccion dei Merinas reialistas partisans de la rèina [[Ranavalona III]] e conquistar lo territòri dei pòbles encara independents dau sud e de l'oèst. Puei, organizèt l'administracion coloniala, acomencèt una politica de grands trabalhs (camin de fèrre... etc.) e impausèt un programa d'ensenhament laïc en [[francés]].
Lei successors de Gallieni se preocupèron principalament de la mesa en valor de la [[colonialisme|colonia]]. Favorizèron lo desvolopament d'una [[agricultura]] d'exportacion ([[cafè]]... etc.) ambé lo sostèn de grandei companhiás francesas. En revènge, lei condicions de vida de la màger part de la populacion foguèron totalament negligidas. Lo trabalh fòrçat foguèt mantengut e gaire de païsans
Aquela situacion encoratjèt l'oposicion d'una partida de l'elèit merina — principalament l'aristocracia protestanta — que s'organizèt au sen de l'organizacion secrèta [[Vy Vato Sakelila]] (VVS)<ref>En [[occitan]], Vy, Vato, Sakelila significa [[Fèrre]], Pèira, Ret.</ref>. Foguèron arrestats en 1915 mai lo [[nacionalisme]]
Pasmens, aquò mau capitèt e, en 1940, lo sostèn dau governador de la colonia au regime de Vichy agravèt mai lei tensions. D'efèct, l'isolament de l'illa, enceuclada per lei colonias [[Africa|africanas]] dau [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] entraïnèt una aumentacion dei requisicions e dau trabalhs exigits per lo poder. En 1942, de fòrças aliadas (britanicas e [[Sud-Africa|sud-africanas]] desbarquèron per conquistar l'illa. Mau preparada, aquela expedicion foguèt malaisada mai lei fòrças de Vichy foguèron finalament obligits de capitular. En 1943, la direccion de Madagascar foguèt fisada a un representant de la [[França Liura]] que deguèron faciar una agitacion importanta.
Linha 118 :
=== De l'insureccion de 1947 a l'independéncia ===
Lei causas de l'insureccion
Designat responsable de la revòta, lo MDRM foguèt dissòus e sei caps arrestats per leis autoritats [[França|francesas]]. Puei, lo Padesm foguèt sistematicament favorizat. En 1956, aqueu partit se transformèt per venir lo Partit sociau democrata (PSD). En 1958, se prononcièt per lo mantenement de l'illa dins l'Union Francesa (environ 70% d'òc). Pasmens, maugrat aqueu vòte, Madagascar venguèt oficialament independenta en 1960 dins l'encastre dau movement d'independéncia generau au sen de l'Empèri Coloniau Francés. [[Philibert Tsiranana]], cap dau PSD, venguèt lo premier president de Madagascar.
Linha 126 :
[[Philibert Tsiranana]] adoptèt una politica de cooperacion larga ambé [[França]]. Pasmens, au començament deis annadas 1970, la crisi economica suscitèt de manifestacions importantas, especialament dins la capitala (estudiants en 1971, estudiants e obriers en 1972). Tsiranana ordonèt la dissolucion dau [[govèrn]] e fisèt lo poder ai militars dirigits per lo generau Ramanantsoa. Puei, un [[referendum]] aprobèt la suspension de la [[constitucion]] e leis acòrdis de cooperacion ambé [[França]] foguèron denonciats.
Après divèrsei luchas intèrnas au sen de la junta, lo [[capitani de fregata]] [[Didier Ratsiraka]] prenguèt lo poder en 1975. Fondèt la II{{a}} Republica e engatjèt una politica d'inspiracion [[comunisme|socialista]] (renfòrçament dau ròtle de l'Estat dins l'economia) e nacionalista (promoccion dau
En 1992, una constitucion novèla foguèt votada e en 1993, lo cap dau Comitat, [[Albert Zafy]], foguèt elegit a la presidéncia. Pasmens, son mandat foguèt minat per sei relacions marridas ambé l'Assemblada Nacionala. En 1996, lei deputats votèron sa destitucion e Ratsiraka foguèt tornarmai elegit president l'annada venenta. Mau capitèt d'estabilizar la situacion economica dau país e venguèt fòrça impopular dins certanei region. En 2001, l'eleccion presidenciala entraïnèt donc una crisi grèva entre [[Didier Ratsiraka|Ratsiraka]] e lo premier consòl d'[[Antananarivo]] [[Marc Ravalomanana]] que contestèron lei resultats dau premier torn. En abriu de 2002, après de mes d'afrontaments entre lei partisans dei dos camps, la Cort constitucionala Auta proclamèt l'eleccion de Ravalomanana. Ratsiraka s'exilèt e lo venceire foguèt tornarmai elegit president en 2006. Pasmens, en 2009, una crisi novèla aguèt luec e Ravalomanana deguèt laissar lo poder sota la pression de la populacion e dei militars. Un govèrn de transicion foguèt format fins a d'eleccions presidencialas e legislativas en 2013 que veguèron la victòria de [[Hery Rajaonarimampianina]].
| |||