Madagascar : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
mCap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 31 :
| + 261
|}
'''Madagascar''' es una illa granda e un [[estat]] d'[[Africa]] Orientala. D'una superficia de {{formatnum:587040}} km², sa capitala es [[Antananarivo]]. A una populacion de 23,2 milions d'abitants (2014) quasi unicament eissits dau pòble malgash. Son installacion aguèt luec dins de circonstàncias mau conegudas, probablament dau sègle VII au sègle XVI. Li formèt una tiera de reiaumes independents mai gardèt en partida son unitat culturala, especialament sa [[lenga]]. A partir de la fin dau sègle XVI, d'estats poderós acomencèron de si formar. Aqueu procès contunièt fins a l'emergéncia dau [[Reiaume Merina]] que dominèt la quasi totalitat dau territòri malgash au sègle XVIII. Pasmens, deguèt faciar leis ambicions dei poissanças colonialas [[França|francesa]] e [[Reialme Unit|britanica]] que luchèron per establir sa dominacion dins l'illa. Finalament atribuida a [[París]], Madagascar venguèt un [[protectorat]] puei una colonia francesa a la fin dau sègle XIX. Venguèt tornarmai independenta en 1960 ambé l'afondrament de l'Empèri Francés.
Lo gentilici es '''malgash -a'''.
== Geografia ==
===
L'illa de Madagascar a una superficia d'environ {{formatnum:587000}} km². D'una longor de {{formatnum:1600}} km, si situa entre 12 e 26° de [[latitud]] sud e a una largor que pòu agantar 500 km. Es separada de l'[[Africa]] continentala per lo [[Canau de Moçambic]] que sa prefondor pòu passar {{formatnum:3000}} m. [[Geologia|Geologicament]], es eissida de [[Gondwana]] e sa basa es un sòcle precambrian que cuebre lei dos tèrç de sa superficia. En causa de l'erosion, es generalament fach de còlas mai certanei regions son marcadas per de relèus pus importants d'origina granitica e volcanica que forman lei Tèrras Autas (au dessüs de {{formatnum:1000}} m) e lo Grand Desbauç Orientau. Si troba la cima pus auta de l'illa ([[Tsaratanana]], {{formatnum:2886}} m). A l'oèst, si troba dos grands bacins sedimentaris que presentan un relèu de [[cuesta]] ambé de gres e de cauquiers.
Madagascar presenta un ret idrografic complèx format d'un nombre important de rius qu'an un perfieu similar. An una fònt situada dins lei regions d'altitud e un escorrement relativament rapide en direccion de l'[[Ocean Indian]], especialament dins la partida orientala de l'illa onte lo plan costier a una largor febla. Dins la partida occidentala, la preséncia dei bacins sedimentaris aumenta la longor dei rius e [[Mangoky]] e [[Betsiboka]] passan 500 km. En causa dau clima tropicau malgasha, aquelei rius an de debits que presentan de variacions fòrtas dins lo corrent de l'annada.
=== Clima ===
Madagascar pòu èsser devesida entre cinc zònas climaticas principalas :
* au nòrd e au nòrd-oèst, lei precipitacions li son abondosas durant la [[mosson]] (decembre-abriu). Lo clima li es de tipe [[clima tropical|tropicau]] ambé de temperaturas situadas entre 15 e 37°C.
* lòng de la costat èst, lo clima li es tanben tropicau. Dins aquò, a la particularitat d'èsser expausat tota l'[[annada]] a l'influéncia deis [[alisi|alisis]]. De genier a març, l'endrech pòu tanben èsser tocat per de [[ciclon tropical|ciclons]].
* a l'oèst, la màger part dau territòri receu mens de plueias e presenta un clima tropicau ambé de [[savana|savanas]]. Lei temperaturas li varian entre 10 e 37°C.
* dins lo centre de l'illa, lei Tèrras Autas, sustot situadas entre {{formatnum:1000}} e {{formatnum:1250}} m, an un clima subtropicau ambé de plueias estivencas. La temperatura mejana es d'environ 20°C.
* dins lo sud extrèm, lo clima es de tipe subdesertic. Li es pus sec e lei plueias pus raras amb una amplitud termica importanta entre -6 e 40°C.
=== Demografia ===
La populacion malgasha èra estimada a 23,2 milions d'abitants en 2014. Son estructura es caracteristica d'un país paure amb una populacion jova (95,8% deis abitants an mens de 55 ans), una esperança de vida limitada a 63,8 ans, un taus de feconditat aut (4,29 enfants per frema) e una aumentacion anuala importanta (+2,6%). L'urbanizacion es tanben limitada (34,5%) mai en aumentacion rapida (+4,6%). La talha dei vilas es donc limitada e solament dètz passavan {{formatnum:50000}} abitants en 2014. Lei pus importantas èran la capitala [[Antananarivo]] (1,4 milion d'abitants), [[Toamasina]] ({{formatnum:206000}}), [[Antsirabe]] ({{formatnum:186000}}), [[Fianarantsoa]] ({{formatnum:167000}}), [[Mahajanga]] ({{formatnum:155000}}) e [[Toliara]] ({{formatnum:115000}}).
La composicion etnica dau país pòu èsser considerada coma omogenèa car lo pòble malgash forma la totalitat de la populacion e parla la meteissa lenga. Pasmens, dins lei fachs, se destria mai d'un sotagrop etnic au sen d'aqueu pòble (oficialament 18). Aquelei divisions son la consequéncia deis independéncias localas dei diferentei populacions avans leis unificacions merina e francesa dei sègles XVIII e XIX. Son basadas sus de trachs culturaus e geografics. Pasmens, la primautat merina e la politica coloniala de [[França]] que s'apielèt sus l'infrastructura merina per administrar l'illa a creat una division pron importanta entre grops dei Tèrras Autas e dau rèsta de l'illa.
Dempuei l'independéncia, lei diferéncias entre sotagrops son vengudas pus feblas dins la vida vidanta mai l'apartenéncia etnica demora un objècte de fiertat per una partida importanta de la populacion. En particular, foguèt pron fòrt per devesir constitucionalament lo territòri malgash entre sièis regions autonòmas fins a 2007.
=== Lengas ===
Madagascar a doas [[lenga oficiala|lengas oficialas]] que son lo [[malgash]] e lo [[francés]]. La premiera es parlada per la totalitat de la populacion. La segonda es sustot la lenga deis elèits e es mestrejada per environ 20% deis abitants. Pasmens, aquela proporcion sembla fòrça lentament demenir dempuei l'independéncia. De 2007 a 2010, una temptativa aguèt luec per apondre l'[[anglés]] coma tresena lenga oficiala e atraire leis investiments estrangiers.
=== Religions ===
La populacion malgasha es devesida entre quatre grops principaus regardant lei creissenças religiosas. Dos son relativament ben identificats. Aperaquí 20% de la populacion es ansin atèa ò agnostica e 7% [[islam|musulmana]]. En revènge, la definicion dei dos autrei blòts (environ 75%) es fòrça malaisada en causa de l'interpenetracion dei tradicions [[cristianisme|crestianas]] ([[catolicisme|catolicas]] ò [[Protestantisme|protestantas]]) e [[animisme|animistas]]. Exemple d'aquela dificultat, la part deis animistas au sen de la populacion de Madagascar varia segon leis estudis e lei critèris considerats de 20 a 50%.
===
Lei premiers movements de poblament de Madagascar son fòrça malaisats de depintar en causa de la manca d'informacions claras sus l'origina dau pòble malgache. D'estudis linguïstics mostran d'originas [[Oceania|oceanencas]] e [[Africa|africanas]] e l'[[arqueologia]] indica d'una faiçon quasi segura l'abséncia de poblament uman de l'illa avans son arribada. Pasmens, en l'abséncia d'elements suplementaris novèus, uneis ipotèsis existisson que lei principalei son :
* una migracion de marchands venguts deis illas de l'[[Indonesia]] actuala. D'efèct, existiá un comèrci actiau entre l'[[archipèla]] dau Sud-Èst Asiatic e lo sud d'[[Índia]]. Per la seguida, s'estendèt en direccion de l'Africa Orientala e es possible que Madagascar ne'n faguèsse partida. Puei, aquò auriá entraïnat l'installacion permanenta de certanei marchands dins l'illa.
* una tiera de migracions de populacions totjorn vengudas de l'[[Indonesia]] actuala entre lei sègles V e VII. Lei rasons d'aquela installacion son desconegudas e l'ipotèsi es principalament basada sus d'indicis linguïstics. Après lo sègle VII, lei migracions aurián contuniat fins au sègle XIII.
* una expansion lenta de populacions marchandas, totjorn vengudas de l'[[Indonesia]] actuala, que s'installèron pauc a pauc lòng dau litorau de l'[[Ocean Indian]] e se mestissèron ambé lei pòbles locaus. Segon aquela ipotèsi, lo poblament de Madagascar seriá donc lo fach d'una populacion d'origina oceanenca parcialament mestissada.
=== La formacion dau pòble malgache ===
Lei premiereis installacions umanas se situavan lòng dei costats nòrd-oèst e èst que son [[clima]] es pus umid e pus favorable a l'[[agricultura]]. Puei, dins lo corrent de l'[[Edat Mejana]], d'autrei pòbles venguèron s'installar dins l'illa. L'assimilacion deis imigrants foguèt generalament rapida e Madagascar gardèt son unitat culturala e linguistica. Pasmens, fins au sègle XVI, de sota-grops, caracterizats per de trachs culturaus pròpris, se formèron pauc a pauc au sen dau pòble malgache.
Entre lei pòbles que venguèron s'installar dins l'illa, se pòu nòtar :
* leis Antalaotras qu'èran de marchands [[islam|musulmans]] swahilis. S'installèron lòng dau litorau nòrd-èst.
* lei Rasikajys qu'èran una populacion parcialament islamizada que s'installèt dins lo nòrd.
* lei Raminias qu'èran tanben una populacion parcialament islamizada. Pasmens, s'installèron dins lo sud de l'illa.
* leis Antemoros, totjorn una populacion en partida musulmana. S'installèron tanben dins lo sud. Aguent adoptat l'[[escritura]] aràbia, l'utilizèron per escriure de libres en malgacha depintant sei tradicions.
* lei Hovas que venguèron d'Oceania. Desbarquèron sus la costat orientala avans de progressar en direccion de l'interior dau territòri.
Au començament dau sègle XVI, lei principalei migracions èran acabadas e la division etnica actuala dau territòri èra quasi en plaça. Aquela estabilitat permetèt la formacion dei premiers estats vertadiers de l'illa. Lo premier reiaume de remarca foguèt aqueu dei Sakalava fondat au començament dau sègle XVII dins lo sud-oèst de l'illa. A son apogèu, dins lo corrent dau sègle seguent, s'estendiá sus un tèrç dau territòri malgache. D'autrei Sakalava fondèron lo [[Reiaume de Menabe]] dins l'oèst e lo [[Reiaume de Boina]] dins lo nòrd-èst. Totjorn dins lei regions meridionalas, lei Zana-Melata fondèron una confederacion poderosa dich [[Confederacion dei Betsimisaraka]]. Dins lo centre, lei Hova formèron tanben un reiaume qu'èra una poissança importanta dins l'illa a la fin dau sègle XVI. Dins lo corrent dau sègle XVII, prenguèt lo nom d'Imerina e seis abitants lo nom de Merina. Au sègle XVIII, aquel estat se fragmentèt mai lo sentiment d'unitat demorèt viu.
=== Lei premiers contactes ambé leis Europèus ===
Lei premiers explorators [[Euròpa|europèus]] ([[Portugal|Portugués]], [[Anglatèrra|Anglés]], [[Províncias Unidas|Olandés]]) arribèron a [[Madagascar]] au començament dau sègle XVI. Assaièron de crear de comptadors [[fortificacion|fortificats]] sus la costat. Pasmens, l'ostilitat dei Malgaches, lo perilh representat per lei [[malautiá]]s [[Clima tropical|tropicalas]] e la manca d'interès comerciaus entraïnèron la revirada d'aquelei projèctes. Au sègle XVII, laissèron la plaça ai [[França|Francés]] que coneissèron un succès pus grand. D'efèct, fondèron Fòrt-Daufin dins lo sud-èst e lo gardèron de 1642 a 1672. Pasmens, en 1664, la Companhiá deis Índias Orientalas que s'ocupava de Fòrt-Daufin decidèt de donar la prioritat au desvolopament de l'illa Borbon entraïnant lo declin de la preséncia [[França|francesa]]. Au sègle seguent, la preséncia europèa se limitava donc a l'illa de Santa Mariá (francesa en 1754) e a l'installacion de piratas francés e britanics dins lo nòrd (magerament en Diégo-Suarez).
=== Lo Reiaume Merina ===
Vèrs la fin dau sègle XIX, lo rèi [[Andrianampoinimerina]] (1787-1810) restaurèt l'unitat d'Imerina amb [[Antananarivo]] coma [[capitala]]. Puei, acomencèt una politica d'expansion militara en direccion dau sud. Se maufisèt deis estrangiers mai acceptèt de cambiar d'esclaus còntra d'armas de fuec. Son fiu [[Radama Ièr|Radama I{{èr}}]] (1810-1828) contunièt sa politica d'expansion mai èra mens ostils ais influéncias estrangieras. En [[1810]], autorizèt l'installacion d'una mission [[Reialme Unit|britanica]] en [[Antananarivo]]. Puei, negocièt un acòrdi ambé [[Londres]] que foguèt signat en 1817. Acceptèt de renonciar au trafec d'[[esclavatge|esclaus]] en cambi d'una ajuda financiera, militara e tecnica. De progrès tecnics importants aguèron donc luec dins lo corrent de son rèine.
A sa mòrt, foguèt remplaçat per sa frema [[Ranavalona Ièra|Ranavalona I{{èra}}]] (1828-1861). Au contrari de son marit, adoptèt una politica [[conservatisme|conservatritz]] que son axe principau èra lo mantenement de la societat e de la [[religion]] tradicionalas. Ordonèt l'expulsion dei [[missionari|missionaris]] [[cristianisme|crestians]] cargats de la predicacion. Aqueu contèxte aumentèt lei tensions au sen de la societat malgacha e la fin dau rèine foguèt marcada per de violéncias importantas còntra lei crestians de l'illa. Ansin, son fiu [[Radama II]] (1861-1863), qu'aviá autorizat lo retorn dei missionaris [[França|francés]] ([[catolicisme|catolics]]) e [[Reialme Unit|britanics]] ([[Protestantisme|protestants]]), foguèt [[assassinat]] après solament doas [[annada|annadas]] de rèine.
Après [[Radama II]], très rèinas se succediguèron a la tèsta dau Reiaume Merina : [[Rasoherina]] (1863-1868), [[Ranavalona II]] (1868-1883) e [[Ranavalona III]] (1883-1897). Pasmens, durant aqueu periòde, lo cap vertadier dau país foguèt lo Premier Ministre [[Rainilaiarivony]] que venguèt lo marit dei tres sobeiranas. A son iniciativa, una politica de modernizacion accelerada foguèt adoptada ambé l'ajuda dei missionaris (en 1869, [[Rainilaiarivony]] e [[Ranavalona II]] venguèron protestants). Aquò permetèt de bastir d'escòlas, d'espitaus, de crear un [[govèrn]] modèrne e de formar lei basas d'una administracion centrala. Dins aquò, aquela politica èra sostenguda per l'aumentacion deis [[impòst]]s eissits dau sistèma feodau mantengut en plaça sus la màger part dau territòri. De tensions socialas grèvas apareguèron donc dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX.
=== La conquista francesa ===
Au començament deis annadas 1880, [[França]] acomencèt de s'interessar a l'illa a l'iniciativa dei mitans d'afaires e mitans [[catolicisme|catolics]]. Gràcias a sa preséncia anciana lòng dau litorau, [[París]] capitèt de trobar divèrsei pretèxtes per ocupar militarament lei vilas [[pòrt|portuàrias]] de [[Majunga]] e de [[Tamatave]] en 1883. Vencut, lo Reiaume Merina foguèt obligit de signar un tractat dur en 1885 qu'impausava lo pagament d'una indemnitat de guèrra fòrça importanta e l'instauracion d'un quasi-[[protectorat]] francés. Après aquela desfacha, la situacion marrida dei finanças entraïnèt de trèbols grèus dins lo reiaume. En 1890, d'acòrdis [[colonialisme|coloniaus]] francobritanics donèron l'illa ai Francés e laissèron lo Reiaume Merica sensa aliat en fàcia de la poissança francesa. En 1895, una expedicion francesa desbarquèt a [[Majunga]] e conquistèt [[Antananarivo]] après uech mes de campanha malaisada dins la seuva malgacha. [[Rainilaiarivony]] deguèt acceptar la creacion d'un [[protectorat]] vertadier e foguèt exilat per lei venceires. Puei, en 1897, foguèt de [[Ranavalona III]] e Madagascar venguèt oficialament una colonia francesa.
=== De la colonizacion a l'insureccion de 1947 ===
Après la conquista francesa, lo generau [[Joseph Gallieni]] dirigiguèt la colonia de 1896 a 1905 e ne'n creèt leis institucions e lei basas. D'efèct, de 1896 a 1899, s'ocupèt de sometre la totalitat de l'illa que foguèt pacificada après una tiera d'operacions saunosas e destructritz. En particular, deguèt reprimir l'insureccion dei Merinas reialistas partisans de la rèina [[Ranavalona III]] e conquistar lo territòri dei pòbles encara independents dau sud e de l'oèst. Puei, organizèt l'administracion coloniala, acomencèt una politica de grands trabalhs (camin de fèrre... etc.) e impausèt un programa d'ensenhament laïc en [[francés]].
Lei successors de Gallieni se preocupèron principalament de la mesa en valor de la [[colonialisme|colonia]]. Favorizèron lo desvolopament d'una [[agricultura]] d'exportacion ([[cafè]]... etc.) ambé lo sostèn de grandei companhiás francesas. En revènge, lei condicions de vida de la màger part de la populacion foguèron totalament negligidas. Lo trabalh fòrçat foguèt mantengut e gaire de païsans malgaches aprofichèron lo desvolopament economic de l'illa.
Aquela situacion encoratjèt l'oposicion d'una partida de l'elèit merina — principalament l'aristocracia protestanta — que s'organizèt au sen de l'organizacion secrèta [[Vy Vato Sakelila]] (VVS)<ref>En [[occitan]], Vy, Vato, Sakelila significa [[Fèrre]], Pèira, Ret.</ref>. Foguèron arrestats en 1915 mai lo [[nacionalisme]] malgache contunièt d'existir e de s'estendre dins lo corrent de l'entre doas guèrras. En particular, lo jornalista [[Jean Ralaimongo]] creèt un jornau anticolonialista que denonciava leis abús e leis atrocitats de la [[colonializacion]] e revendicava l'egalitat dei drechs entre Francés e Malgaches.
Pasmens, aquò mau capitèt e, en 1940, lo sostèn dau governador de la colonia au regime de Vichy agravèt mai lei tensions. D'efèct, l'isolament de l'illa, enceuclada per lei colonias [[Africa|africanas]] dau [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] entraïnèt una aumentacion dei requisicions e dau trabalhs exigits per lo poder. En 1942, de fòrças aliadas (britanicas e [[Sud-Africa|sud-africanas]] desbarquèron per conquistar l'illa. Mau preparada, aquela expedicion foguèt malaisada mai lei fòrças de Vichy foguèron finalament obligits de capitular. En 1943, la direccion de Madagascar foguèt fisada a un representant de la [[França Liura]] que deguèron faciar una agitacion importanta.
=== De l'insureccion de 1947 a l'independéncia ===
Lei causas de l'insureccion malgacha de 1947 son totjorn mau conegudas a l'ora d'ara. Relativament organizada, la revòuta troba seis originas dins l'agitacion politica de la fin de la [[Segonda GUèrra Mondiala]]. D'efèct, dos partits politics s'opausèron ais eleccions de 1946. Lo Movement democratic de la revolucion malgacha (MDRM), que revendicava una autonòmia fòrça importanta, ganhèt leis eleccions mai se turtèt a l'oposicion dau Partit dei deseritats de Madagascar (Padesm) pus moderat e fòrça influent dins lei regions maritimas. Aquela oposicion entraïnèt un clima de tensions importantas e favorizèt lei violéncias. D'autra part, lei condicions de vida marridas dei païsans avián entraïnat un maucontentament prefond au sen dei zònas ruralas. A la fin de març, après lei premiers succès de l'insureccion, lo movement prenguèt donc rapidament una gròssa amplor, magerament dins lei regions orientalas. De combats durs se debanèron còntra lei tropas francesas e un nombre important d'atrocitats marquèron lo conflicte que s'acabèt en decembre en 1948. Environ {{formatnum:2000}} soudats, principalament originaris de l'illa, foguèron tuats. Lo nombre d'insurgents mòrts es oficialament de {{formatnum:80000}} sser pus important.
Designat responsable de la revòta, lo MDRM foguèt dissòus e sei caps arrestats per leis autoritats [[França|francesas]]. Puei, lo Padesm foguèt sistematicament favorizat. En 1956, aqueu partit se transformèt per venir lo Partit sociau democrata (PSD). En 1958, se prononcièt per lo mantenement de l'illa dins l'Union Francesa (environ 70% d'òc). Pasmens, maugrat aqueu vòte, Madagascar venguèt oficialament independenta en 1960 dins l'encastre dau movement d'independéncia generau au sen de l'Empèri Coloniau Francés. [[Philibert Tsiranana]], cap dau PSD, venguèt lo premier president de Madagascar.
=== Madagascar dempuei l'independéncia ===
[[Philibert Tsiranana]] adoptèt una politica de cooperacion larga ambé [[França]]. Pasmens, au començament deis annadas 1970, la crisi economica suscitèt de manifestacions importantas, especialament dins la capitala (estudiants en 1971, estudiants e obriers en 1972). Tsiranana ordonèt la dissolucion dau [[govèrn]] e fisèt lo poder ai militars dirigits per lo generau Ramanantsoa. Puei, un [[referendum]] aprobèt la suspension de la [[constitucion]] e leis acòrdis de cooperacion ambé [[França]] foguèron denonciats.
Après divèrsei luchas intèrnas au sen de la junta, lo [[capitani de fregata]] [[Didier Ratsiraka]] prenguèt lo poder en 1975. Fondèt la II{{a}} Republica e engatjèt una politica d'inspiracion [[comunisme|socialista]] (renfòrçament dau ròtle de l'Estat dins l'economia) e nacionalista (promoccion dau malgache dins l'ensenhament au detriment dau [[francés]]). Pasmens, lei resultats economics foguèron fòrça marrits e l'armada deguèt reprimir d'esmogudas entraïnadas per de [[famina|faminas]] en 1985 e 1986. En 1989, Ratsiraka decidèt donc d'adoptar una politica liberala mai la tension demorèt viva ambé l'oposicion. D'efècte, unificats dins un Comitat dei Fòrças vivas, lei movements d'oposicion organizèron regularament de manifestacions gigantas còntra lo president. En 1991, la situacion se desgradèt mai e la policía tirèt sus una manifestacion. Aquò obligiguèt Ratsiraka de durbir de negociacions vertadieras ambé l'oposicion.
En 1992, una constitucion novèla foguèt votada e en 1993, lo cap dau Comitat, [[Albert Zafy]], foguèt elegit a la presidéncia. Pasmens, son mandat foguèt minat per sei relacions marridas ambé l'Assemblada Nacionala. En 1996, lei deputats votèron sa destitucion e Ratsiraka foguèt tornarmai elegit president l'annada venenta. Mau capitèt d'estabilizar la situacion economica dau país e venguèt fòrça impopular dins certanei region. En 2001, l'eleccion presidenciala entraïnèt donc una crisi grèva entre [[Didier Ratsiraka|Ratsiraka]] e lo premier consòl d'[[Antananarivo]] [[Marc Ravalomanana]] que contestèron lei resultats dau premier torn. En abriu de 2002, après de mes d'afrontaments entre lei partisans dei dos camps, la Cort constitucionala Auta proclamèt l'eleccion de Ravalomanana. Ratsiraka s'exilèt e lo venceire foguèt tornarmai elegit president en 2006. Pasmens, en 2009, una crisi novèla aguèt luec e Ravalomanana deguèt laissar lo poder sota la pression de la populacion e dei militars. Un govèrn de transicion foguèt format fins a d'eleccions presidencialas e legislativas en 2013 que veguèron la victòria de [[Hery Rajaonarimampianina]].
== Organizacion politica e territòriala ==
=== Organizacion politica ===
Madagascar es una [[republica]] [[democracia|democratica]] semi-presidenciala multipartita qu'aplica lo principi de la seperacion dei poders [[Poder executiu|executiu]], [[Poder legislatiu|legislatiu]] e judiciari. Leis institucions, largament inspiradas per aquelei de [[França]], son regidas per una [[constitucion]] adoptada en 2010. Lo cap de l'Estat n'es lo [[President de la Republica]].
Lo [[poder executiu]] es tengut per lo President qu'es elegit au sufragi universau dirècte. Noma lo cap dau [[govèrn]], dich Premier Ministre, e lei ministres dau gabinet (que son prepausats per lo Premier Ministre). Lo [[poder legislatiu]] es entre lei mans dau govèrn e d'un parlament [[bicamerisme|bicamerau]] que sa [[chambra auta]] es dicha Senat e sa [[chambra bassa]] Assemblada Nacionala. Lo Senat es compausat de 33 senators que dos tèrç son elegits au sufragi indirècte per lei províncias e un tèrç es nomat dirèctament per lo President. L'Assemblada es formada de 160 deputats elegits au sufragi universau dirècte. La durada dei mandats de senator e de deputat es de cinc [[annada|annadas]]. Enfin, la justícia es devesida entre diferentei brancas especializadas que sei juridiccions pus autas son la Còrt Suprèma (per la màger part deis afaires), la Còrt Constitucionala Auta (per leis afaires constitucionaus) e la Còrt de Justícia Auta (per leis afaires de traïment dei caps pus importants de l'Estat).
=== Organizacion territòriala ===
L'organizacion territòriala de Madagascar es inspirada dau sistèma [[França|francés]] ambé teoricament cinc nivèus formats de 6 províncias autonòmas (faritany mizakatena), de 22 regions (faritra), de 116 departaments ò districtes (fivondronana), de {{formatnum:1548}} comunas (kaominina) e de {{formatnum:16969}} fonkotanys (fokontany). Pasmens, en causa dei trèbols politics e sociaus deis annadas 1990-2000, la mesa en plaça de totei lei subdivisions es pas encara efectiva.
Lei províncias autonòmas foguèron en 2000 e d'eleccions se debanèron per formar lei conseus provínciaus. Dins lo corrent de la crisi, cinc províncias sostenguèron lo president Ratsiraka e se declarèron independentas. Aquò entraïnèt sa dissolucion ''de facto'' après lo presa dau poder per lo president Ravalomanana. Sa disparicion definitiva foguèt votada en 2007. Lei regions foguèron oficialament creadas en 2004 mai sei competéncias son encara mau definidas. Coma lei departaments an disparegut dei tèxtes de [[lei|lèi]], lei comunas e sei sudivisions son donc lei soleteis entitats que foncionan normalament a l'ora d'ara.
=== Simbòls nacionaus ===
Lei simbòls nacionaus oficiaus de Madagascar son son drapèu, son sagèu, sa devisa e son imne nacionau :
* lo drapèu malgash foguèt adoptat lo 21 d'octòbre de [[1958]]. Es format d'una benda blanca verticala representant lo [[ris]], produccion agricòla importanta dins l'illa) e doas bendas verticalas roja (color de l'argiela ò dau sang de zebú utilizat per certanei ceremònias funeràrias de l'animisme malgash) e verda (color dau [[ravenala]]).
* lo sagèu foguèt adoptat en 1993. Es un disc daurat ambé la siloeta dau país en son centre. Dins la partida superiora, li a una representacion estilizada d'un [[ravenala]] ambé lo nom complèt de l'Estat en malgash. Dins la partida inferiora, li a una tèsta de zebú, d'espigas de [[ris]] e la devisa nacionala.
* la devisa nacionala es « Tanindrazana, Fahafahana, Fandrosoana » (« Patria, Libertat, Progrès » en [[occitan]]).
* l'imne nacionau es ''[[Ry Tanindrazanay malala ô]]'' (« O, Bèla Patria Nòstra » en [[occitan]]) adoptat en 1958.
Enfin, lo [[ravenala]] (ò aubre dei viatjaires), qu'es un aubre originari de Madagascar, es sovent utilizat coma simbòl de l'illa.
<gallery>
File:Flag of Madagascar.svg|Drapèu de Madagascar.
File:Seal of Madagascar.svg|Sagèu de Madagascar.
File:Penang Malaysia Ravenala-madagascariensis-01.jpg|[[Fotografia]] d'un aubre dei viatjaires.
</gallery>
== Diplomacia e defensa ==
=== Diplomacia ===
Madagascar es un actor diplomatic segondari d'[[Africa]] que sa diplomacia es basat sus quatre axes principaus : lo mantenement de relacions bònas ambé leis institucions financieras ([[FMI]]...) e leis estats susceptibles de finançar son desvolopament ([[França]], [[USA|Estats Units]]...), lo renfòrçament de l'integracion regionala ambé la participacion a divèrseis organizacions africanas, lo desvolopament de relacions amb [[Asia]] (sustot [[Japon]], [[Republica Populara de China|China]] e [[Tailàndia]]) e la recèrca d'una visibilitat internacionala ambé la participacion a d'organizacions internacionalas ([[Union Africana]], [[Francofonia]]...). Après la crisi politica de 2009, lo país foguèt suspendut de mai d'una organizacion mai la situacion s'es normalizada ambé l'organizacion d'eleccions a la fin de 2013.
=== Fòrças armadas ===
Lei fòrças armadas de Madagascar son formadas dei Fòrças Armadas Popularas ({{formatnum:13500}} òmes en 2010) e de la [[Gendarmariá Nacionala]] ({{formatnum:8100}} òmes). Son budget representava 0,69% dau [[PIB]] en 2012 e lo servici èra basat sus lo volontariat. Son eissidas dei fòrças colonialas [[França|francesas]] de l'illa e an pas participat a de guèrras importantas dempuei sa creacion. En revènge, aguèron de còps un ròtle important dins leis afaires intèrnes dau país. Sei missions principalas son de sostenir la populacion dins lo cas de catastròfas naturalas, de protegir lo territòri nacionau còntra lei menaças exterioras (sustot la [[piratariá]] de l'Ocean Indian), assegurar la seguritat dins lei regions pus isoladas de l'illa e participar a d'operacions exterioras de mantenement de la [[patz]]. Lei Fòrças Armadas Popularas son devesidas entre una branca terrèstra ({{formatnum:13500}} òmes en 2010), una marina militara (500 òmes) e una fòrça aeriana (500 òmes). En causa de l'abséncia d'enemic declarat e de la feblessa economica malgasha, leis armaments son ancians e leugiers ([[PT-76]], [[Mig-17]]...).
=== Revendicacions territòrialas ===
Madagascar a de revendicacions sus leis illas [[França|francesas]] de [[Bassas da Índia]], d'[[Illa Euròpa|Euròpa]], de [[Illa Juan de Nova|Juan de Nova]], dau [[Banc dau Gueisèr]] e de l'archipèu deis [[Illas Gloriosas]]. Regardant lo [[Banc dau Gueisèr]], l'estèu es tanben l'objècte d'una revendicacion dau govèrn [[Comòras|comorian]].
== Economia ==
Madagascar es un país paure e pauc desvolopat amb un [[PIB]] de 11,2 miliards de dolars en 2014 siá 482 $/ab. L'[[agricultura]] n'es la basa que forma 28,1% dau PIB e emplega environ 80% de la populacion activa. Sei produccions principalas son lo [[ris]], lo [[cafè]], la [[vanilha]], lo [[sucre]], lo claveu de giròfle, lo [[cacau]], lo maniòc, la [[banana]] e l'[[arachida]]. La màger part son consomadas localament mai lo país exporta de quantitats importantas de cafè, de vanilha e de sucre. Lo norrigatge, especialament aqueu dau zebú, a tanben un ròtle important dins l'alimentacion deis abitants. L'[[industria]] forma 17,4% dau PIB mai es un sector considerat coma important per lo desvolopament de l'economia malgasha. D'efèct, lo govèrn assaia de desvolopar l'industria miniera per esplechar lei ressorsas mineralas importantas dau territòri. Lo país es ja un exportator de mineraus de [[cròme]] mai de projèctes regardant lei resèrvas de [[titani]], de [[carbon]], de [[fèrre]], de [[cobalt]], de [[coire]] e de [[niquèl]]. Si supausa tanben l'existéncia de jaciments de [[petròli]] e de [[gas naturau]]. Existisse tanben una importanta industria textila liada au còst feble de la man d'òbra locala e una industria agroalimentara que tracta lei produchs locaus coma la vanilha ò lo sucre. Enfin, lei servicis forman 54,5% dau PIB e lo [[torisme]] li es considerat coma un axe de desvolopament gràcias a la fauna e a la flòra de l'illa.
Lei partenaires principaus de l'economia malgasha son [[França]] (21,6% deis exportacions, 11,9% deis importacions), [[Republica Populara de China|China]] (19,2% deis importacions, 8,2% deis exportacions), lies [[USA|Estats Units d'America]] (8,2% deis exportacions), [[Índia]] (6,4% eis importacions), [[Sud-Africa]] (5,6% deis importacions e 4,1% deis exportacions), lei [[Païses Basses|País Bas]] (5,3% deis exportacions) e [[Alemanha]] (5,1% deis exportacions) e divèrseis estats dau Golf Arabic per leis importacions de [[petròli]]. En fòra deis idrocarburs, leis importacions de Madagascar regardan la norridura e lei bens manufacturats.
== Cultura ==
=== Arquitectura ===
L'arquitectura tradicionala de Madagascar es particulara en [[Africa]] en causa de sa semblança ambé l'arquitectura dau sud de [[Bornèo]]. Es caracterizada per d'[[ostal|ostaus]] rectangulars bastits sus [[paufic|paufics]]. Lo paufic centrau a un ròtle important per sostenir la teulissa. Es sovent decorat e es l'objècte de rites especiaus au sen de la religion [[animisme|animista]] malgasha. Lei materiaus de construccion tradicionaus èran la tèrra dins lo centre, la [[fusta]] lòng dau [[litorau]] e una mescla dei doi matèrias dins lei regions intermediàrias. Au sègle XIX, d'influéncias estrangieras penetrèron dins l'illa e entraïnèron de materiaus novèus coma la [[brica]], especialament per l'[[aristocracia]] merina. Enfin, après la fin de la conquista [[França|francesa]], lei corrents principaus de l'arquitectura internacionala se difusèron au sen dei vilas pus importantas.
<gallery>
File:Zafimaniry Village Madagascar.jpg|Ostaus tradicionaus de [[fusta]].
File:Landscape Madagascar 02.jpg|Ostaus de brica dins una zòna rurala.
File:Ambalavao house.jpg|Ostaus de brica en [[Antananarivo]].
File:Fancy Malagasy Brick House in Antananarivo Madagascar.JPG|Ostau de brica en [[Antananarivo]] que son arquitectura es inspirada per lei palais reiaus de la vila.
<gallery/>
=== Musica ===
La musica malgasha es fòrça rica gràcias a l'existéncia de desenaus d'estiles musicaus e d'instruments pròpris ai diferentei regions de l'illa. En mai d'aquelei musicas regionalas, la musica de Madagascar es influenciada per de corrents musicaus venguts d'Asia dau Sud-Èst, d'Africa, de la Peninsula Aràbia, d'[[Anglatèrra]], de [[França]] e deis [[USA|Estats Units d'America]]. Se pòu devesir entre trei categorias que son lei musicas tradicionala, contemporanèa e populara. La musica contemporanèa es una evolucion de la musica tradicionala que foguèt mesclada ambé d'instruments modèrnes (guitarra electrica, sintetizader...) e la musica populara es dirèctament inspirada per la musica occidentala actuala ([[hip-hop]], [[reggae]], [[jazz]], [[gospel]], folk...).
=== Literatura ===
La literatura malgasha anciana es mau coneguda car èra largament orala e qu'una partida importanta es estada perduda. La poesia, sovent inspiradas per de tematicas mitologicas ò epicas, li aviá un ròtle de remarca. L'òbra majora d'aqueu movement es un poèma epic dich ''[[Ibonia]]''. Pasmens, mai d'un racònte foguèt collectat per lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] au sègle XIX, compres lo famós ''[[Tantara ny Andriana eto Madagasikara]]''. Existiá tanben una literatura escricha que fèt son aparicion entre lei sègles VII e X gràcias ai contactes ambé lei marchands arabis. L'escritura demorèt lòngtemps l'apanatge d'una partida menora deis elèits e leis escribas se concentrèron sustot sus l'enregistrament dei rites [[religion|religiós]] e dei coneissenças [[medecina|medicalas]].
La literatura modèrna apareguèt après la fin de la conquista [[França|francesa]] e l'introduccion de l'influéncia [[Euròpa|europèa]] dins l'illa. Leis escrivans malgashs adoptèron rapidament leis estiles diferents de la literatura occidentala (poesia, opèra, roman, novèlas...). Un nombre important fasiá de l'organizacion culturala ''Vy Vato Sakelika'' que teniá tanben d'objectius nacionalistas, çò qu'entraïnèt una repression viva entre 1915 e 1922. Lei tematicas d'aqueleis autors foguèron principalament centradas sus Madagascar e son passat avans la colonizacion e la lenga pus utilizada èra lo [[francés]]. [[Jean-Joseph Rabearivelo]] (1901 ò 1903 - 1937) es l'autor pus famós d'aqueu periòde. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, lo [[francés]] gardèt un ròtle important mai lo [[malgash]] fèt pauc a pauc sa reaparicion. En revènge, lei tematicas evolucionèron per donar una importància pus granda ais influéncias occidentalas e ai racòntes oraus ancians. Aquò entraïnèt un renovelament de la poesia e l'emergéncia d'estiles novèus ([[benda dessenhada]] per exemple).
=== Teatre e dança ===
Madagascar a una tradicion importanta d'espectacles mesclant teatre e dança dichs hiragasys. Un hiragasy dura environ tota la jornada e sei reglas acomencèron d'èsser fixadas a la fin dau sègle XVIII ambé la formacion dei premierei tropas permanentas per lo prince merina [[Andrianampoinimerina]]. Pauc a pauc, leis actors integrèron pauc a pauc d'elements politics e critics e certanei tropas ([[Tarika Ramilison Fenoarivo]]) venguèron popularas dins una partida importanta de l'illa. La colonizacion entraïnèt l'introduccion dau teatre e d'instruments [[Euròpa|europèus]] (sustot lo [[pianò]]), de modificacions dau teatre tradicionau de part d'autors coma [[Andrianary Ratianarivo]] (1895–1949) e [[Naka Rabemananatsoa]] (1892–1952) e l'emergéncia dau teatre modèrne malgash.
=== Cinèma ===
Lo cinèma malgash es pauc desvolopat mai es pas inexistent amb un vintenau de films realizats dempuei 1974. Inspirat per lei cinèmas [[Nigèria|nigerian]] ([[Nollywood]]) e [[França|francés]], se preocupa sustot de la lucha anticoloniala (''[[Tabataba]]'' de [[Raymond Rajaonarivelo]] que foguèt seleccionat au Festeval de Canas de 1988) e de documentaris.
== Liames intèrnes ==
* [http://www.madagascar.gov.mg Govèrn de Madagascar]
* [http://www.assemblee-nationale.mg/fr/ Parlament de Madagascar]
== Bibliografia ==
== Nòtas e referéncias ==
<references/>
{{païses d'Africa}}
[[Categoria:Madagascar| ]]
| |||