Wikipèdia

Glacièr : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Rotlink (discussion | contribucions)
169 modifications
m fixing dead links
Cedric31 (discussion | contribucions)
68 071 modifications
Correccions ortografia
Linha 5 :
== Estructura ==
Un glacièr es constituït de doas zonas principalas:
*la zonazòna d'acomolacion: situada dins la part pus enauçada del glacièr, es lo luòc que s'i acomolan las precipitacions de nèu. Dins aquesta zonazòna lo glacièr produtz de glaç e ganha en massa.
*la zonazòna d'ablacion: situada dins la part pus bassa del glacièr, la fonda importanta i provoca un demesiment de l'espessor, entrò sa disparicion totala al nivèl del front del glacièr. Aquesta airal es una zonazòna deficitària, de perdapèrda de massa pel glacièr.
 
Aquestas doas zona son desseparadas per una linha dita linha d'equilibri que corespondcorrespond aperaquí al limit de las nèus etèrnas. Amont d'aquesta linha , lo glacièr es totjorn cobèrt per un nevièr, mas aval de la linha d'equilibri, lo glaç es nus e descobèrt a la fin de la sason d'estiu. Per que lo bilanbilanç de massa del glacièr siá positiu, cal generalament que la zonazòna d'acomolacion (exedentària) ocupa al mens aperaquí los dos tercestèrces de la superfícia totala del glacièr.
 
== Formacion ==
Linha 14 :
 
Los glacièrs se forman dins d'airals ont s'acomola mai de nèu en [[ivèrn]] que la que se fond en [[estiu]].
Las principalas formas d'acomolacion son las precipitacions directasdirèctas de nèu, la congelacion de l'aiga liquida, la nèu transportada per lo vent, la nèu e lo glaç carrejats per las [[avalanca]]s, lo [[gelibre]] e la congelacion de l'aiga dins los jaces prigonds.
 
Quand las [[temperatura]]s se mantenon jos lo [[punt de congelacion]], la nèu tombada càmbia son estructura perque l'[[evaporacion]] e la [[condensacion|recondensacion]] de l'aiga provòcan la recristallizacion que va formar de grans de glaç pus pichons, espesses e de forma esferica. Aqueste tipe de nèu recristallizada es sonada ''neviza'' en espanhòl, ''[[firn]]'' en anglés. Tre que la nèu se depausa e se càmbia en firn, los jaces inferiors son somés a de pressions cada còp mai intensas. Quand los jaces de glaç e de nèu tenon una espessor qu'atenh mantuna desena de mètres, lo pes es tal que la ''neviza'' comença de produire de cristals de glaç pus grands.
Linha 21 :
Dins los glacièrs, ont la desnevada se fa dins la zona d'acomolacion de nèu, la nèu se pòt cambiar en glaç al travèrs de la desnevada e recongelacion (sus mantuna annada). En [[Antartida]], ont la [[desnevada]] es fòrça lenta o existís pas (inclús en estiu), la compactacion que tresmuda la nèu en glaç pòt perdurar de milierats d'annadas. L'enòrma pression suls cristals de glaç fa qu'aicestes subisson una deformacion plastica, que va provocar lo desplaçament lent dels glacièrs jos la fòrça de la [[gravitat]] coma se se tractava d'un enòrme flux de tèrra.
 
La dimension dels glacièrs depend del clima de la region ont s'encontran. La diferéncia entre çò que s'amolona dins la partida superiora respècte a çò que fond dins la partida inferiora constituís lo nombre de balança glaciària. Dins los glacièrs de montanha, lo glaç se va compactar dins los [[Circ glaciari|cirques]], que vendràn la zonazòna d'acomolacion equivalenta a çò que seriá la conca de recepcion d'un riu. Dins lo cas dels glacièrs continentals, l'amolonament se fa tanben dins la partida superiora del glacièr mas es la resulta mai de la formacion de [[gelada]], es a dire, del passatge dirècte de la vapor d'aiga de l'aire a l'estat solid dins las bassas temperaturas dels glacièrs, que de las precipitacions de nèu. Lo glaç amolonat s'esquicha e exercís una pression considerabla sul glaç pus prigond. Al seu torn, lo pes del glacièr exercís una pression centrifuga que provòca la butada del glaç cap a la broa exteriora ont se desnèva; aquesta partida es coneguda coma [[zonazòna d'ablacion]]. Dins los glacièrs de val, la linha que dessepara aquestas doas zonaszònas (la d'amolonament e la d'ablacion) se sona ''linha de nèu'' o ''linha d'equilibri''. L'elevacion d'aquesta linha varia amb las temperaturas e la quantitat de nèu tombada e es fòrça mai importanta per l'[[adrech]] que per l'[[envèrs]]. L'avançada o lo recuolament d'un glacièr son determinats per l'aumentacion de l'amolonament o de l'ablacion respectivament. Los motius de l'avançada o del recuolament dels glacièrs pòdon èsser, objectivament, naturals o umans, mas son aquestes darrièrs los pus segurs dempuèi 1850, e lo desvolopament de l'industrializacion pr'amor que los efièches mai coneguts son l'enòrma produccion d'anidrid carbonic o [[dioxid de carbòni]] (CO<sub>2</sub>) lo qual absorbís de grandas quantitats d'aiga (dirèctament dels glacièrs vesins) per formar l'acid carbonic, amb lo qual los glacièrs de val van recuolar. Es lo cas dels glacièrs aupencs europèus, qu'an a proximitat de grandas fabricas que consomanconsomisson de quantitats considerablas de combustibles que generangenèran lo dioxid de carbòni. Pels glacièrs de [[Groenlàndia]] e d'[[Antartida]] los resultats son pus dificils de mesurar, pr'amor que los movements del front pòdon èsser compensats per un mai o mens grand amolonament de glaç dins la partida superiora, e presentar una mena de cicle d'avançada e recuolament que se retroalimentan mutualament e que son a l'origina d'una compensacion dinamica dins las dimensions del glacièr. Una baissa de la nautor del glacièr d'Antartida, per exemple, podriá provocar a l'encòp una butada màger cap a l'exterior, e una mai granda plaça per que s'acomola tornarmai una quantitat de glaç similara a la qu'existissiá abans: aquesta nautor (unes 3&nbsp;km) es determinada per la balança glaciària, que ten una mena de limit determinat al dessús del qual se pòt pas acomolar mai de glaç per la febla quantitat de vapor d'aiga contenguda dins l'aire a mai de 3000&nbsp;m.
 
== Classificacion ==
Linha 30 :
Es la representacion "classica" del glacièr : amb un bacin d'alimentacion en forme d'ola o circ al pè de pics despassant de la nèu, una massa de glaç alongada ocupant tota la largor d'una val e un front glaciari donant naissença a un torrent.
;Glacièr de circ:
Es la zonazòna d'acomolacion d'un glacièr de val.
;Glacièr penjat:
Un glacièr penjat es generalament de talha pichona e quilhat sil pendís d'una montanha. Es pas format que d'una zona d'acomolacion, lo glaç es evacuat per sublimacion e casuda de seracs que pòdon formar un glacièr regenerat en contrabas.
;Glacièr regenerat:
Es un glacièr que sos apòrts en nèu son provesits per las casudas dels seracs d'un glacièr penjat. Los apòrts en nèu son limitats e aquestes glacièrs son de talha pichona e forman pas de glacièrs de val. Lo glaç s'evacua per sublimacion o fonda. Lo glacièr regenerat es d'un certacèrta manièra la zonazòna d'ablacion del glacièr penjat.
;Glacièr de pè de mont: Los glacièrs de pè de mont ocupan de tèrras bassas, situadas a la basa de montanhas esquivas. Se forman quand un o mantun glacièrs alpencs sorgisson de las parets de confinament de las valadas de montanhas. Las dimensions dels glacièrs de pè de mont varianvàrian fòrça: demest los pus grands se trapa lo glacièr [[Glacièr Malaspina|Malaspina]], que s'espandís al larg de la còsta sud d'[[Alaska]]. Ocupa mai de {{unitat|5000|km|2}} de la [[plana]] costièra situada al pè de l'enauçada cadena de [[Saint Elias]].
;Glacièr costièr:
Un glacièr que una de sas lengas rejonh la mar o l'ocean es generalament qualificat de costièr. Aquelas situacions s'encontran pas que per de latituds enauçadas, amor que cal una temperatura annadièra mejana atmosfèricaatmosferica al nivèl de la mar pròcha de la temperatura de glaciacion. S'encontran en [[Norvègia]], e en [[Alaska]] ont se getan dins de [[fjòrd]]s.
 
====Glacièrs continentals non confinats====
Linha 47 :
 
Un autre tipe de movement es lo limpament de la sòla, quand lo glacièr entièr se desplaça sul terren ont se tròba. Dins aqueste processus, l'aiga de fonda contribuís al desplaçament del glaç per lubrificacion. L'aiga liquida provòca una baissa del [[punt de fusion]] per a mesura qu'aumenta la pression. L'aiga pòt aver tanben per origina la friccion del glaç sus la ròca, çò qu'aumenta la temperatura, o la calor provenent de la [[Tèrra]].
Lo desplaçament d'un glacièr es pas unifòrme pr'amor qu'es condicionat per la friccion e la fòrça de gravitat. Per encausa de la friccion, lo glaç del glacièr inferior se bolega mai lentament que las partidas superioras. A la diferéncia de las zonaszònas inferioras, lo glaç situat dins los 50&nbsp;m superiors, es pas subjècte a la friccion e es mai rigid. Aquesta seccion es coneguda coma [[zonazòna de fractura]]. Lo glaç de la zonazòna de fractura viatja en naut del glaç inferior e quand aqueste darrièr passa al travèrs de terrens iregularsirregulars, de [[crebassa glaciària|crebassas]] se forman sus la zonazòna de fractura que pòdon aver fins a 50&nbsp;m de prigondor. La [[rimaia]] es un tipe especial de crebassa que se forma pas que dins los glacièrs de circ e que per encausa de la gravitat, ten una direccion transversala al movement. Es una crebassa que se forma als punts ont se dessepara la ròca o la nèu situada al fond del circ del glaç que encara es plan aderent dins la partida superiora.
 
== Velocitat ==
La velocitat de desplaçament dels glacièrs es determinada per la friccion. Coma se sap, la friccion fa que lo glaç de fons se desplaça a una velocitat pus febla que lo de las partidas superioras. Dins lo cas dels glacièrs aupencs, aquò s'aplica tanben per la friccion de las parets de las vals, per los que las regions centralas presentan un màger desplaçament. Aquò foguèt confirmat per las experiéncias realizadas al [[sègle XIX]] e qu'utilizèron d'estacas alinhadas suls glacièrs aupencs per n'analisar l'evolucion. Mai tard se confirmèt que las regions centralas s'èran las pus desplaçadas. Se passa exactament la meteissa causa per lo desplaçament de l'aiga del rius dins lor lièch mas a velocitat pus febla.
 
Las velocitats mejanas varianvàrian. D'unes an una velocitat tan lenta que los arbres pòdon brotar entre los bridadís depausats. D'autres ça que la, se desplaçan de qualques mètres per jorn. Es lo cas del glacièr [[glacièr Byrd|Byrd]], un glacièr de desbordament d'Antartida que, d'aprèp los estudis faches per satellit, se desplaçava de 750 a 800&nbsp;m per an (siá 2&nbsp;m per jorn).
 
L'avançada de fòrça glacièrs se pòt caracterizar per de passas d'avançada rapida apeladas [[Onda (glacièra)|ondas]]. Los glacièrs que fan d'ondas, se compòrtan d'un biais normal fins que bruscament accelèran lor movement per après tornar a lor estat anterior. Pendent las ondas, la velocitat de desplaçament es fins a 100 còps superiora a las condicions normalas.
Linha 61 :
Per mesura que lo glacièr raja sus la superfícia fracturada del lièch de ròca, arranca e leva de blòcs de ròcas qu'incorpora al glaç. Aqueste processus conegut coma ''arrancament'' se produsís quand l'aiga de fonda penètra dins las crebassas e las [[diaclasa]]s del lièch de ròca e del fons del glacièr e se congela. Tre que l'aiga s'espandís, va far coma un agre e alussar la ròcas. D'aqueste biais, los [[sediment]]s de totas las talhas dintran per venir formar una partida de la carga del glacièr.
 
L'abrasion se produís quand lo glaç e la carga de bridadís rocalhos lisan sul lièch de ròca e foncionan coma un papièr de veire qu'alisa la superficiasuperfícia situada en dejós. La ròca polsejada per abrasion recep lo nom de ''farina de ròca''. Aquesta farina es formada per de grans de ròca d'una talha de l'òrdre de 0,002 a 0,00625&nbsp;mm. De còps que i a, la quantitat de farina de ròca produsida es tan elevada que los corrents d'aiga de fonda prenon una color grisa.
 
D'autras caracteristicas visiblas de l'erosion glaciària son los selhons glaciaris. Aquestes se produsisson quand lo glaç de fonda conten de grands tròces de ròca que marcan lo lièch del glacièr. Cartografiar la la direccion dels selhons pòt permetre de determinar lo desplaçament del flux glaciari, çò qu'es una entresenha interessanta dins lo cas de glacièrs ancians.
Linha 70 :
# Espessor del glaç.
# Forma, abondància e duretat dels fragments de ròca contenguts dins lo glaç a la basa del glacièr.
# "Erosionabilitat" de la superficiasuperfícia situada jol glacièr.
 
=== Brisadís ===
[[Fichièr:Angular glacial erratic on Lambert Dome-750px.jpg|250px|thumb|right|Blòc erratic]]
 
Un còp que lo material es incorporat al glacièr, pòt èsser carrejat a qualques quilomètres abans d'èsser depausat dins la zonazòna d'ablacion. Totes los depaus daissats per los glacièrs recebon lo nom de ''bridadís glaciaris''. Los bridadís glaciaris son devesits pels geològs en dos tipes distints:
* Los materials depausats directamentdirèctament pel glacièr, coneguts coma '''tills''' o ''baldra glaciària''.
* Los sediments daissats per l'aiga de fonda del glacièr, nomenats ''bridadís estratificats''.
 
Linha 102 :
De còps que i a l'erosion pòt formar una gòrja o un passatge entre dos circs glaciaris vesins. Aquestas formacions son nomenadas [[pas de montanha]].
 
Los glacièrs tanben son responsables de la creacion de [[fjòrd]]s, talhaduras prigondas e escarpadas que s'encontran dins las nautas latituds. Amb de prigondor que pòdon superar lo quilomètre, son provocadas per l'elevacion postglaciàriapòstglaciària del nivèl de la mar e, dins lo meteis temps pel cambiament de nivèl d'erosion dels glacièrs.
 
=== Arestas e pics (''horns'') ===
Linha 132 :
[[Fichièr:Retroceso_Glaciar_Lmb.png|right|thumb|400px|Païsatge daissat per un glacièr en recuol]]
 
Las planas d'[[alluvion]]s e los trins de val son sovent acompanhats de pichonas depressions conegudas coma [[kettle]]s o ''olas de gigant'', que son tanben de formacions menoras del relèu que se forman dins los corrents fluvials, e doncas pas pas al sens estricte del tèrme ligadas als glacièrs, mas que son fòrça frequentas en terrens fluvioglaciaris. Las depressions de glacièr se caracterizan tanben per de depaus de ''till''. Las depressions màgers se forman quand de blòcs de glaç enòrmes demòran dins los brisadís glaciaris e que après de s'èsser fonduts daissan de cròs dins los [[sediment]]s, e que son a l'origina gaireben sempre, de sistèmas formats per de lacs nombroses religats entre els. Aquestas formacions alargadas e parallèlas an una direccion mai o mens coïncidenta amb la direccion de l'avança del glaç durant las glaciacions del [[PleistocènPleïstocèn]]. Es una morfologia glaciària fòrça frequenta en [[Finlàndia]] (qu'es per aquò apelat {{cita|país dels {{formatnum:10000}} lacs}}), en [[Canadà]] e dins qualques unes dels estats nòrd-americans coma [[Alaska]], [[Wisconsin]] e [[Minnesòta]]. L'amplitud d'aquestas depressions, en general, superasupèra pas los 2&nbsp;km, levat en [[Minnesòta]] e autres endreches, que de còps que i a pòdon atenheraténher los 50&nbsp;km de diamètre. Las prigondors oscillan entre 10&nbsp;m e 50&nbsp;m.
 
=== Depaus en contacte amb lo glaç ===
Linha 139 :
Quand aquestes depaus an la forma de còlas son apelats [[kame]]s. Los ''kames'' son formats per de sediments que se depausan dins una depression a la superfícia d'un glacièr en fasa de retirada, e que se tròban pel sòl après la fusion completa del glacièr. Quora lo glaç glaciari ocupa una val, pòt formar de terrassas de ''kame'' de long dels costats de la val.
 
Un tresen tipe de depaus en contacte amb lo glaç se caracteriza per de crestas sinuosas longas e estrechas compausadas principalament d'[[arena]] e de [[grava]]. Qualques unas d'aquestas crestas superansupèran los 100&nbsp;m de nautor e los 100&nbsp;km de long. Se tracta dels [[esker]]s, crestas depausadas pels [[riu]]s d'aigas de fonda que rajan jos una massa de glaç glaciari qu'avança lentament. Aquestes rius recebon las aigas de fonda dins la zonazòna del glacièr en contacte amb lo sòl e ocupan una mena de tina alargada jol glacièr. L'origina d'aquestas còlas alargadas es deguda a las capacitats distintas de desplaçament dels sediments dins lo glaç (qu'es pus importanta) e dins l'aiga: dins lo lièch d'aquestes rius sosterranhs van s'amolonar de materials arrancats pel glacièr e que l'aiga pòt pas carrejar. Los ''eskers'' son de còlas alargadas per ont passèron los rius intèrnes d'un glacièr e qu'an sempre la meteissa direccion que lo sens de desplaçament del glacièr. Son fòrça frequents en [[Finlàndia]].
 
== La glaciacion del QuaternariQüaternari ==
En [[1821]], un engenhaire soís, [[Ignaz Venetz]], presentèt un article que suggerissiá la preséncia de traças de païsatge glaciari a de distàncias considerablas dels Alps. Aquesta idèa foguèt negada per un autre scientific soís, [[Louis Agassiz]], mas quand ensagèt de demostrar son invaliditat, en realitat acabèt d'acreditar las presompcions de Venetz e d'autres lo seguiguèron, coma De Saussure, Esmark e Charpentier. D'efièch, un an aprèp son excursion amb Charpentier (1836), Agassiz pausèt l'ipotèsi d'una granda epòca glaciària qu'auriá agut d'efièches generals e de longa portada. Sa contribucion a la [[Teoria glaciària]] consolidèt son prestigi coma naturalista.
 
Linha 150 :
D'aqueste biais, las divisions identificadas son passadas a vint e la durada de caduna es d'aproximativament {{formatnum:100000}} ans. Totes aquestes cicles se tròban dins lo periòde conegut coma glaciacion quaternària.
 
Lo glaç daissèt sa marca sus gaireben 30% de la superficiasuperfícia continentala e cobriguèt aperaquí {{unitat|10000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en America del Nòrd, {{unitat|5000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en Euròpa e {{unitat|4000000|[[quilomètre carrat|km{{exp|2}}]]}} en [[Siberia]]. La quantitat de glaç glaciari dins l'emisfèri Nòrd foguèt lo doble de la dins lo sud. Aquò se justifica pr'amor que dins l'[[emisfèri sud]], lo glaç pòt pas cobrir mai de territòri qu'[[Antartida]].
 
A l'ora d'ara, se considèra que la glaciacion comencèt fa 2 o 3 milions d'annadas, es a dire çò qu'es conegut coma [[PleistocènPleïstocèn]].
 
== Qualques efièches del periòde glaciari quaternari ==
Linha 162 :
A partir de las coneissenças de las darrièras annadas, se sap pauc de causas de las [[Glaciacion|glaciacions]].
 
Las glaciacions generalizadas foguèron raras dins l'istòria de la Tèrra. Ça que la, l'[[Edat de glaç]] al pleistocènpleïstocèn foguèt pas lo sol eveniment de glaciacion emai que foguèsson identificats de depaus (nomenats ''tilitas'' en espanhòl), e que son una ròca sedimentària formada per [[litificacion]] del till glaciari.
 
Aqueles depaus encontrats en sisas subrepausadas d'edats diferentas presentan de caracteristicas identicas coma de fragments de ròca raiada, e estratificada sus la superficiasuperfícia d'un lièch de ròca alisada o associats amb de [[bresilha]]s o de [[conglomerat]]s que revèrtan los depaus de las planas alluvialas.
 
Son estats identificats dos episòdis glaciaris [[Precambrian]]s; lo primièr fa aproximativament dos miliards d'annadas e lo segond 600 milions d'annadas. A mai, dins las ròcas del [[Paleozoïc]] tardiu, d'una edat de 250 milions d'annadas s'encontra un registre plan documentat d'una epòca glaciària anteriora.
Linha 179 :
=== Variacions de l'orbita terrèstra ===
 
Coma lo desplaçament de las placas tectonicas es fòrça lent, aquela explicacion se pòt pas utilizar per explicar l'alternança entre climas glaciari e interglaciari que se produsiguèt pendent lo [[PleistocènPleïstocèn]]. Per aquesta rason, los scientifics creson que las oscillacions climaticas del PleistocènPleïstocèn devon èsser ligadas a las variacions de l'orbita terrèstra. Aquela ipotèsi foguèt formulada per [[Milutin Milankovitch]] e se basa sul fach que las variacions de las radiacions solaras dintrantas constituisson un factor fondamental dins lo contraròtle del clima terrèstre.
 
Lo modèl es basat sus tres elements:
Linha 189 :
Un estudi de sediments marins que contenián unes [[microorganisme]]s climaticament sensibles foguèt fach fins a un mièg milion d'annadas pus lèu e foguèt comparat amb d'estudis de la forma de l'orbita terrèstra; la resulta n'es que los cambiaments climatics son estrechament ligats als periòdes d'obliquitat, de precession e d'[[excentricitat]] de l'orbita de la Tèrra.
 
En general, amb las donadas reculhidas se pòt afirmar que la tectonica de las placas es sonque aplicabla per de periòdes de temps fòrça longs, alara que l'ipotèsi de Milankovitch, apuejada per d'autres trabalhs, es pus pròcha de la de las alternanças periodicas dels episòdis glaciaris e interglaciaris del PleistocènPleïstocèn. Ça que la, cal prene en compte qu'aquelas proposicions son subjèctas a criticas, a l'ora d'ara se sap pas amb certitud se i a d'autres factors en jòc.
 
== Curiositats ==
* ''Chapadura sul glacièr'' es una famosa e interessanta novèla romantica de [[Roger Frison-Roche]], alpinista, guida de nauta montanha e escrivan francés, nascut a París en 1906, que moriguèt en decembre de 1999 a Chamonix.
* ''Lo jorn d'aprèp deman'' (The day after tomorrow) es unaun truculentafilme pelliculatruculant que conta la brusca e violenta venguda d'una novèla èra glaciala. Per Roland Emmerich e amb [[Dennis Quaid]].
==Nòtas e referéncias==
<references />
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Glacièr »