Itàlia : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 1 :
{{Infobox
|tematica=país
Linha 318 ⟶ 316:
La restauracion politica prenguèt de formas variadas dins lei diferents [[estat]]s italians. Dins lo [[Reiaume de Sardenha]] per exemple, leis autoritats assaièron d'eliminar totei lei traças de la preséncia francesa<ref name="Procacci 253"/>. Dins d'autrei regions , certanei reformas foguèron en revènge conservadas ò inspirèron de movements reformators coma dins lo Reiaume dei Doas Sicílias<ref name="Procacci 253"/>. Pasmens, lo conservatisme foguèt la politica pus frequenta e deguèt faciar de movements d'oposicion gropats au sen d'organizacions secrètas fòrça devesidas entre elei. Aquò entraïnèt donc dins totei leis [[estat]]s un renfòrçament dei mesuras de contraròtle politic (polícia, susvelhança dei [[frontiera]]s...) e una afirmacion novèla dei frontieras entre estats qu'avián disparegut dins lo corrent dau periòde francés<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 251-252.</ref>. Dins aquò, aquelei decisions poguèron pas defugir d'insureccions regularas en [[1820]]-[[1821]] dins lo [[Reiaume dei Doas Sicílias]] e en [[1831]] dins la màger deis estats d'Itàlia, compres leis [[Estats Pontificaus]]. Foguèron reprimidas per l'armada austriana que restabliguèt lo ''statu quo ante''<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 255.</ref> <ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 262-265.</ref>.
Pasmens, après aquelei desfachas, lei movements populars italians acomencèron de s'estructurar a l'entorn de programas politics. En particular, apareguèt una idèa republicana desvolopada per [[Giuseppe Mazzini]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 267-269.</ref>, una idèa dicha neo-guelfa que prepausèt un modèle basat sus de comunas fòrça autonòmas plaçadas sus l'autoritat morala de la [[papa]]utat<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 269-272.</ref> e un movement desirós l'unificacion de la [[peninsula]] a l'entorn dau [[Reiaume de Sardenha]]. Entre [[1846]] e [[1848]], l'eleccion dau papa [[Piu IX]], considerat coma favorable a l'unitat italiana<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 274-276.</ref>, entraïnèt un envam en favor de reformas d'inspiracion liberalas e obligiguèt leis Austrians de mandar de tropas suplementàrias. Aquò renforcèt l'òdi antiaustriana e entraïnèt una tièra d'insureccions en [[1848]]. En [[1848]] e [[1849]], ajudadas per unei revòutas dins lei vilas principalas de la peninsula, lei tropas de Piemont assaièron de vencre lei fòrças austrianas mai foguèron desfachas entraïnant l'abdicacion dau rèi [[Carles-Albèrt de Sardenha]] e son exil<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 277-280.</ref>. Puei, Àustria, sostenguda per [[França]] dins la region romana, capitèt d'esquichar leis insureccions republicanas de Venècia e deis estats d'Itàlia Centrala<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 280-281.</ref>. Dins lo sud, lei Borbons capitèron de restaurar son poder.
A la fin de [[1849]], lo ''[[statu quo ante]]'' èra restablit. Au sen dau movement d'unificacion italian, lei movements republican e neo-guelf èran descreditats ò tròp afeblits per gardar un ròtle important. Demorèt solament l'idèa d'unificar Itàlia a l'entorn dei rèis de Sardenha<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 285.</ref>. Pasmens, en causa de la superiotat militara austriana, aquela opcion necessitava de trobar d'aliats poderós en [[Euròpa]].
=== Lo Risorgimento e l'unificacion d'Itàlia ===
Linha 330 ⟶ 328:
Après [[1849]], lo [[Reiaume de Sardenha]] venguèt lo centre dau procès d'unificacion dau país gràcias a l'òbra de [[Camillo Cavour]] e de [[Josèp Garibaldi]]. Dins lo corrent d'emergéncia dau nacionalista en Euròpa Centrala e Orientala, capitèron de trobar de sostèns internacionaus e de suscitar de movements insureccionaus dins leis autreis [[estat]]s italians per unificar la peninsula a partir de Piemont de [[1861]] a [[1870]].
D'efècte, après l'[[abdicacion]] de [[Carles-Albèrt de Sardenha]], Piemont aprofichèt lo govèrn novèu per se liberalizar e desvolopar son potenciau economic<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 286-289.</ref>. A partir de [[1852]], dirigit per [[Camillo Cavour|Cavour]], anava aprofichar lei cambiaments politics de la segonda mitat dau sègle XIX per crear de condicions favorablas au procès d'unificacion. De'n premier, capitèt de se raprochar de la [[França]] de [[Napoleon III]] (e dau [[Reialme Unit|Reiaume Unit]]) gràcias a la participacion dau [[Reiaume de Sardenha]] a la [[Guèrra de Crimèa]] ([[1853]]-[[1856]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 289-290.</ref>. En [[1858]], Cavour negocièt un acòrd ambé l'emperaire francés per permetre la creacion d'una confederacion italiana sota la direccion morala dau [[papa]], l'annexion dau nòrd d'Itàlia per [[Piemont]], lo regropament deis estats centraus au sen d'un reiaume novèu, lo mantenement dau [[Reiaume dei Doas Sicílias]] e lo mantenement deis [[Estats Pontificaus]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 290-291.</ref>. En cambi, [[Savòia]] e [[Niça]] foguèron promes a [[França]]. Après una tièra de provocacions, una guèrra aguèt luòc en [[1859]] entre lo [[Reiaume de Sardenha]], sostengut per [[França]], e [[Àustria]]. Desfachs a [[Batalha de Magenta|Magenta]] e a [[Batalha de Solferino|Solferino]], leis Austrians deguèron cedir Milan au [[Reiaume de Sardenha]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 291.</ref>.
Puei, en [[1860]], una tièra d'insureccions acomençadas en [[1859]] dins leis estats centraus d'Itàlia entraïnèron la signatura d'un acòrd novèu entre [[França]] e [[Sardenha]]. En cambi de la confirmacion de la cession de [[Savòia]] e de [[Niça]], Piemont poguèt annexar lei regions de Parma, de Modena, de Bolonha e de [[Florença]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 291-292.</ref>. Pasmens, lo [[Reiaume dei Doas Sicílias]] e leis [[Estats Pontificaus]] èran encara en plaça. Totjorn en [[1860]], una expedicion militara foguèt organizada per [[Josèp Garibaldi|Garibaldi]] còntra lo reiaume napolitan. Gràcias a un sostèn de la flòta britanica, lei volontaris de Garibaldi capitèron de desbarcar e de conquistar [[Sicília]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 292-293.</ref>. Puei, ataquèron dirèctament lo sud de la [[peninsula]] que foguèt tanben conquistat au començament de [[1861]] gràcias au renfòrç de l'armada sarda. Aqueu movement permetèt tanben d'ocupar la màger part deis [[Estats Pontificaus]]. A la fin de l'annada, de [[plebiscite]]s foguèron organizats per [[Camillo Cavour|Cavour]] per proclamar [[Victor Manuel II d'Itàlia|Victor Manuel II]] rèi d'Itàlia<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 294-295.</ref>.
En [[1865]], una aliança foguèt concluda ambé la [[Prússia]] de [[Otto von Bismarck|Bismarck]] còntra [[Àustria]]. Militarament desfacha, Itàlia aprofichèt la victòria prussiana per annexar la region de [[Venècia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 302-303.</ref>. En revènge, en [[1867]], una expedicion de volontaris comandats tornarmai per [[Josèp Garibaldi|Garibaldi]] foguèt vencuda a [[Batalha de Mentana|Mentana]] per lei tropas francovaticanas<ref name="Procacci 304">'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 304.</ref>. [[Roma]] e sa region demorèron ansin en fòra d'Itàlia fins a la retirada de sa [[garnison]] francesa en [[1870]] après l'afondrament dau regime de [[Napoleon III]], defensor de l'independéncia de la [[papautat]]<ref name="Procacci 304"/>. Après la pèrda de son territòri, lo [[papa]] se considerèt coma presonier de [[Vatican]] entraïnant un conflicte diplomatic lòng (fins a [[1929]]) ambé lo govèrn italian<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 305.</ref>.
=== Lo Reiaume d'Itàlia ===
Linha 340 ⟶ 338:
La proclamacion dau Reiaume d'Itàlia favorizèt la formacion de l'[[estat]] italian modèrne. La separacion entre lo nòrd e lo sud de la [[peninsula]] s'afirmèt rapidament en causa de la concentracion deis investiments dins la Vau de [[Pò]]. Pauc a pauc, lo país venguèt una poissança regionala puei mondiala après sa participacion victoriosa a la Premiera Guèrra Mondiala. Pasmens, lo resultat d'aquela guèrra causèt una crisi intèrna grèva que favorizèt la presa dau poder per lei [[faissisme|faissistas]] de [[Benito Mussolini|Mussolini]]. Desirós d'estendre la dominacion italian en [[Mediterranèa]] e en [[Africa]], son regime s'afondrèt en [[1943]] après una tièra de reviradas. Descreditada, la [[monarquia]] foguèt abolida après lo conflicte.
D'efècte, après [[1861]], l'unificacion d'Itàlia se faguèt a l'entorn de [[Piemont]] e l'administracion sarda s'estendèt a cha pauc a tota la [[peninsula]]. Pasmens, l'introduccion d'[[impòst]]s novèus e de la [[conscripcion]] obligatòria i causèt rapidament de contestacions e d'insureccions armadas, especialament entre [[1861]] e [[1865]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 298-301.</ref>. Aquò agravèt lei dificultats e lei retards economics dei regions meridionalas<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 306-307.</ref> onte comencèron de se formar d'organizacions criminalas poderosas a l'origina dei [[mafia]]s actualas. Puei, la [[Revolucion industriala]] renforcèt aquela tendància en orientant vèrs leis investiments realizats dins lo nòrd leis [[impòst]]s levats dins lo sud<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 319-320.</ref>. Durant lo govèrn d'[[Agostino Depretis]] ([[1876]]-[[1887]]), la borgesiá dau nòrd conquistèt la supremàcia economica — e venguèt una poissança industriala importanta a partir de 1900<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 306-307.</ref> — e l'[[aristocracia]] dau sud capitèt de mantenir sei posicions. Entraïnèt tanben lo començament de l'emigracion massiva d'Italians en direccion dau [[continent]] [[america]]n ([[Argentina]], [[USA|Estats Units]]...)<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 346-349.</ref>. De mai, per assegurar e estabilizar son poder, Depretis inaugurèt una politica dicha transformisme basada sus la manipulacion dei parlementaris gràcias a l'atribucion de divèrsei favors. Sei sucessors contunièron aquela politica mai la question dau sud s'agravèt ambé la partença d'aperaquí dos milions de personas entre 1872 e 1900<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 315.</ref>. En parallèl, Itàlia acomencèt de desvolopar una politica estrangiera pus ambiciosa. Comencèt de participar a la corsa ai colonias<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 322-323.</ref> (conquista d'[[Eritrèa]], revirada còntra [[Etiopia]] en [[1896]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 335.</ref> e conquista de Libia en [[1911]] après una guèrra còntra leis [[Empèri Otoman|Otomans]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 362-363.</ref>) e intrèt dins lo sistèma d'alianças defensivas europèas au sen dau camp austroalemand<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 321.</ref> <ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 327-328.</ref>.
Aqueu raprochament foguèt entraïnat per de tensions ambé [[França]] aparegudas après l'instauracion d'un [[protectorat]] francés en [[Tunisia]] puei per un conflicte doanier lòng<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 328.</ref> entre lei dos país. Pasmens, en [[1914]], aquelei tensions èran en cors de reglament e Itàlia mantenguèt sa neutralitat après l'ultimatum austrian e la declaracion de guèrra [[Alemanha|alemanda]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 366.</ref>. Puei, en [[1915]], cambièt d'aliança e intrèt en guèrra còntra leis Empèris Centraus per conquistar lei territòris austrians poblats per de populacions italianas lòng de la [[Mar Adriatica]] e dins leis [[Aups]]. Marcats per de batalhas saunosas<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 368-369.</ref>, lo teatre italian veguèt finalament la victòria deis Aliats. Pasmens, la [[Tractat de Versalhas|Conferéncia de Versalhas]] de [[1919]] donèt solament una partida dei regions revendicadas per [[Roma]].
[[File:Itàlia - Segonda Guèrra Mondiala.png|thumb|Itàlia durant la Segonda Guèrra Mondiala.]]
Aqueu resultat decebable<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 372.</ref> entraïnèt una crisi politica que se conjuguèt rapidament ambé la crisi economica causada per lo conflicte<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 372-379.</ref>. Aquò donèt una crisi intèrna majora que s'acabèt per la presa dau poder per lo movement [[faissisme|faissista]] dirigit per [[Benito Mussolini]] en [[1922]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 379-382.</ref>. Après un periòde de transicion fins a [[1925]], lei faissistas transformèron a cha pauc leis institucions dau país segon un modèle fòrça nacionalista e autoritari<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), pp. 385-387.</ref>. Egalament volontarista regardant leis afaires economics, lo regime de Mussolini capitèt de reglar la crisi intèrna deis annadas 1920<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Giuliano Procacci, ''Histoire des Italiens'', Fayard (1998), p. 384.</ref> mai mau capitèt de reglar la question dau desesquilibri nòrd/sud. En revènge, negocièt leis acòrds de Latran en [[1929]] que permetèron de normalizar lei relacions ambé la [[papa]]utat e la Glèisa. Dins lo corrent deis annadas 1930, chausiguèt de s'aliar ambé l'[[Tresen Reich|Alemanha Nazia]] e afirmèt l'ambicion italiana de venir la poissança dominanta de la [[Mar Mediterranèa]]. En [[1935]], conquistèt [[Etiopia]] puei participèt a la [[Guèrra Civiu Espanhòla|Guèrra d'Espanha]] dins lo camp [[Francisco Franco|franquista]]. Pasmens, a partir de [[1940]], lei fòrças italianas conoguèron una tièra de desfachas sus totei lei teatres de la [[Segonda Guèrra Mondiala]] que minèron lo prestigi dau regime. En [[1943]], lei desbarcaments aliats en Itàlia entraïnèron l'afondrament dau faissisme italian e lo govèrn novèu declarèt la guèrra ais Alemands. De son caire, Mussolini, arrestat mai rapidament liberat per leis Alemands, creèt un regime satellit (la Republica de Salo) dau Reich alemand dins lo nòrd d'Itàlia. Gràcias a una reaccion rapida après lo reversament de Mussolini, l'armada alemanda ocupèt la màger de la [[peninsula]] e leis Aliats deguèron menar una campanha lònga e malaisada per agantar la Vau de [[Pò]] a la prima de [[1945]].
Après l'execucion de Mussolini en abriu de [[1945]] e la capitulacion dei fòrças alemandas d'Itàlia en mai de [[1945]], un poder provisòri s'installèt a la tèsta de l'[[estat]]. Dirigit per lei partits de la resisténcia antialemanda (Partit Comunista, Partit Socialista e Democracia Crestiana), organizèt un [[referendum]] en mai de [[1946]] que proclamèt la [[republica]] e l'eleccion d'una assemblada constituenta.
| |||