Pomièr : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 16 :
Lo '''[[pomièr]]''' (nom [[latin]] ''Malus pumila'' = "pomièr nan"), es una [[espècia]] d'[[arbre fruchièr]] qu'aperten a la [[familha (biologia)|familha]] de las ''[[Rosaceae]]'', cultivat subretot per los seus [[fruch]]es, las [[poma]]s. N'existisson prèp {{formatnum:20000}} [[varietat (botanica)|varietats]] ([[sosespècia]]s e [[cultivar]]s), la mitat de las qualas son d'origina americana, {{formatnum:2000}} anglesas e {{formatnum:2000}} chinesas<ref>{{en}} Barrie E. Juniper et David J. Mabberley, ''The story of the apple'', ed: Timber Press, 2006 ISBN 0881927848.</ref>. Los pomièrs son mai sovent cultivats dins des [[vergièr]]s.
== Origina ==▼
[[Nikolai Vavilov]] l'aviá ja supausat dempuèi los ans [[1930]] mas l'origina reala del pomièr domestic ''(Malus pumila)'' foguèt pas confirmada denquia lo [[2001]]. Aprèp l'analisi de l'[[ADN]], ara se sap que l'aujòl primièr es una espècia asiatica, ''[[Malus sieversii]],''<ref>{{pdf}} {{en}} James J. Luby, [http://www.cabi-publishing.org/pdf/Books/0851995926/0851995926_Chap01.pdf ''Taxonomic classification''] e [http://www.umass.edu/fruitadvisor/fruitnotes/ontheorigin.pdf ''On the Origin of the Edible Apple'']</ref> espècia endemica de la zona anant dels [[Balcans]] al nòrd fins als monta d'[[Altai]]. Tanben se sap qu'aquela espècia es un pròche parent de doas autres espècias de la region : ''[[Malus baccata]]'' e ''[[Malus kirghizorum]]''. Aquela origina exclusís pas las ibridacions anterioras amb lo ''[[Malus sylvestris]]'', d'origina europèa, per se varietats coma [[Granny smith]].▼
D'un punt de vista [[genetica|genetic]], lo [[genòma]] del pomièr domestic foguèt decriptat en totalitat per una equipa italiana en agost de 2010 : los cercaires demostrèron l'existéncia de 992 [[gèn]]s de resisténcia als malautiás e una {{Cita|duplicacion complèta del genòma gaireben recenta que provoquèt la transicion de 9 [[cromosòma]]s aujolencs de 17 cromosòmas del Pyreae}}, aujòl de la poma<ref>{{fr}}[http://www.applegenome.org « L'institut agraire de San Michele all'Adige a décodé le génome de la pomme »], applegenome.org.</ref>. Aquel fenomèn de [[poliploïdia]] (que se passèt tanben pel [[perièr]] e lo [[pibol]]) se faguèt fa 50 a {{unitat|65000000|d'ans}} e poiriá venir d'una reaccion de subrevida fàcia a una catastròfa avent provocat un atudament massís d'espècias, coma dels dinosaures<ref>{{fr}}[http://societeradio-canada.info/emissions/les_annees_lumiere/2010-2011/ « Le fruit défendu par l'évolution »], emission ''Les Années lumière'' de Radio-Canada, 12 de setembre de 2010.</ref>{{,}}<ref>{{en}}The genome of the domesticated apple (Malus × domestica Borkh; Riccardo Velasco; periodic: Nature Genetics; agost de 2010 [http://www.nature.com/ng/journal/vaop/ncurrent/full/ng.654.html en linha]</ref>.▼
== Nom scientific ==▼
Lo nom scientific del pomièr domestic fa tanben controvèrsia. Se nomenèt respectivament ''Malus domestica'' [[Moritz Balthasar Borkhausen|Borkh.]] ([[1803]]), ''Malus communis'' [[Jean-Louis Marie Poiret|Poir.]] ([[1804]])<ref>vejatz ''infra'' '''Sinomins'''</ref>, eca, mas segon un estudi de 2001, lo nom scientific del pomièr domestic es fin finalat aquel donat dempuèi 1768 per [[Philip Miller]] ''Malus pumila''.▼
[[Fichièr:Knoppar på Raud Torstein, bløming seint i mai 2005 i Oslo..jpg|thumb|Pomièr en flors]]▼
== Istòria ==
Linha 35 ⟶ 24:
Es lo ''[[Mayflower]]'', nau transportant los puritans angleses que fondèron [[Plymouth (Massachusetts)|Plymouth]], al [[Massachusetts]], en [[1620]], e menèt lo primièr pomièr en [[America]].
▲== Nom scientific ==
▲Lo nom scientific del pomièr domestic fa tanben controvèrsia. Se nomenèt respectivament ''Malus domestica'' [[Moritz Balthasar Borkhausen|Borkh.]] ([[1803]]), ''Malus communis'' [[Jean-Louis Marie Poiret|Poir.]] ([[1804]])<ref>vejatz ''infra'' '''Sinomins'''</ref>, eca, mas segon un estudi de 2001, lo nom scientific del pomièr domestic es fin finalat aquel donat dempuèi 1768 per [[Philip Miller]] ''Malus pumila''.
▲[[Fichièr:Knoppar på Raud Torstein, bløming seint i mai 2005 i Oslo..jpg|thumb|Pomièr en flors]]
== Pomièr paradís e docin ==
Linha 40 ⟶ 34:
Se lo Docin pòt èsser de diferentas talhas, lo pomièr Paradís es totjorn un arbre de pichona talha que la racina cassa coma de veire. Dona una poma fòrça mediòcre en grossor e en qualitat, mas que madura de fòrça lèu, es a dire a la fin de julhet; es jaunenca, punchada de brun e raiada de roja del costat solelhat.
▲== Origina ==
▲[[Nikolai Vavilov]] l'aviá ja supausat dempuèi los ans [[1930]] mas l'origina reala del pomièr domestic ''(Malus pumila)'' foguèt pas confirmada denquia lo [[2001]]. Aprèp l'analisi de l'[[ADN]], ara se sap que l'aujòl primièr es una espècia asiatica, ''[[Malus sieversii]],''<ref>{{pdf}} {{en}} James J. Luby, [http://www.cabi-publishing.org/pdf/Books/0851995926/0851995926_Chap01.pdf ''Taxonomic classification''] e [http://www.umass.edu/fruitadvisor/fruitnotes/ontheorigin.pdf ''On the Origin of the Edible Apple'']</ref> espècia endemica de la zona anant dels [[Balcans]] al nòrd fins als monta d'[[Altai]]. Tanben se sap qu'aquela espècia es un pròche parent de doas autres espècias de la region : ''[[Malus baccata]]'' e ''[[Malus kirghizorum]]''. Aquela origina exclusís pas las ibridacions anterioras amb lo ''[[Malus sylvestris]]'', d'origina europèa, per se varietats coma [[Granny smith]].
▲D'un punt de vista [[genetica|genetic]], lo [[genòma]] del pomièr domestic foguèt decriptat en totalitat per una equipa italiana en agost de 2010 : los cercaires demostrèron l'existéncia de 992 [[gèn]]s de resisténcia als malautiás e una {{Cita|duplicacion complèta del genòma gaireben recenta que provoquèt la transicion de 9 [[cromosòma]]s aujolencs de 17 cromosòmas del Pyreae}}, aujòl de la poma<ref>{{fr}}[http://www.applegenome.org « L'institut agraire de San Michele all'Adige a décodé le génome de la pomme »], applegenome.org.</ref>. Aquel fenomèn de [[poliploïdia]] (que se passèt tanben pel [[perièr]] e lo [[pibol]]) se faguèt fa 50 a {{unitat|65000000|d'ans}} e poiriá venir d'una reaccion de subrevida fàcia a una catastròfa avent provocat un atudament massís d'espècias, coma dels dinosaures<ref>{{fr}}[http://societeradio-canada.info/emissions/les_annees_lumiere/2010-2011/ « Le fruit défendu par l'évolution »], emission ''Les Années lumière'' de Radio-Canada, 12 de setembre de 2010.</ref>{{,}}<ref>{{en}}The genome of the domesticated apple (Malus × domestica Borkh; Riccardo Velasco; periodic: Nature Genetics; agost de 2010 [http://www.nature.com/ng/journal/vaop/ncurrent/full/ng.654.html en linha]</ref>.
=== Origina del nom Paradís ===
| |||