|
== Istòria ==
[[Fichièr: GilgameshTablet.jpg|thumb | 150px | La taula sul [[diluvi]] de l'[[epopèa de Guilgamesh]], escricha en [[acadian]].]]
Existisson de testimoniatges de lengatge escrich jos una forma poetica dins qualques [[ieroglif]]s [[Egipte|egipcians]] que datan de 25 sègles abans la naissença de Crist. S'agís de cants de trabalh e religioses. Lo ''[[Epopèa de Guilgamesh|Poèma de Guilgamesh]]'', una òbra epica dels [[sumerians]], foguèt escrich amb de caractèrs cuneïformes sus de taulas en argila aperaquí 2000 ans abans Crist. En Grècia los cants de ''[[L'[[Iliada]]'' e de ''[[L'[[Odissèa]]'', composicions atribuïdas a [[Omèr]], son de uèch sègles abans l'èra crestiana. Las [[Veda|Vedas]], los libres sagrats de l'[[indoïsme]], contenon tanben d'imnes e se supausa que sa darrièra version foguèt redigida al [[sègle III abans Crist]]. Per aquestes e d'autres tèxtes ancians se suposa justificadament que los pòbles compausavan cants que eren transmesos oralment. Alguns acompanyaven las fasendas, mentre que d'autres èran per invocar divinitats o celebracions, e finalament d'autres per narrar los faches eroics de la comunitat. Los cants omerics contan d'episòdis plan anteriors a [[Omèr]] e son estructura permet de deduire que circulavan de boca en boca e qu'èran cantats amb acompanhament d'[[instruments musicals]]. Omèr mençona dins son òbra la figura del Aedo (cantaire), que narrava d'eveniments en vèrses al ritme de la [[lira (instrument musical)|lira]]. Lo ritme dels tèxtes aviá pas sonque la tòca de procurar plaser als [[senses]], mas a l'encòp permetiá de se remembrar los cants amb mai de facilitat.
La poesia lírica va tenir d'expressions destacades dins la [[Grècia]] antica. Lo primièr poèta que causiguèt son inspiracion dins la vida vidanta, dins lo periòde posterior a la vida d'Omèr, foguèt [[Esiòde]], amb son òbra ''Los trabalhs e los jorns''. A uns 600 anys abans de Crist es remunta la poesia de [[Safo de Lesbos|Safo]], poetessa nascuda sus l'isla de [[Lesbos]], autora d'òdas celebradores e de cançons nupcialas (epitalamis), que ne son estadas servadas qualques fragments. [[Anacreont]], nascut un segle després, va escriure breus peces, en general dedicades a celebrar lo [[vin]] e la [[joventut]], de les que van sobreviure unes poques. [[Cal·líCalli d'EfesEfès]] e [[ArquílocArquiloc de Paros|ArquílocArquiloc]] de Paros varen crear el gènere [[elegia|elegíacelegiac]], per cantar als difunts. Aquíloc va ser el primer a utilitzar el vers iàmbic (construït amb «peus» d'una sillaba corta e una autra longa). Escriguèt a mai de [[satira|satiras]]. Al [[segle V aC]] va assolir el seu cim la lirica corala, amb [[PíndarPindar]]. Es tractava de cançons destinadas als vencedors dels [[jòcsJòcs olimpicsOlimpics]].
[[Roma]] creèt sa poesia en s'inspirar dels grècs. ''[[L'Eneida[[Virgili#Eneïda|Eneïda]] '', de [[Virgili]], es considerada coma la primièra òbra de pes de la literatura latina, e foguèt escricha qualques ans abans l'èra crestiana, a la manera dels cants epics grècs, per contar las peripecias d'Enees, sobrevivent de la guèrra de [[Tròia]], fins a son arribada en [[Itàlia]]. L'edat d'aur de la poesia latina foguèt la de [[Lucreci]] e [[Gai Valeri Catul|Catul]], qu'èran nascuts en el [[segle I aCAbC]], e d'[[Oraci]] (mèstre de l'[[òda]] ), [[Sext Aureli Properci|Properci]] e [[Ovidi]]. Catul va dedicar tota sa poesia a una estimada a la qual deia Lesbian. Sos poèmas d'amor, dirèctes, simples e intenses, foguèron admirats pels poètas de totas las epòcas.
Durant l'Edat Mejana se dividiguèt en una tradicion populara, orala, que recitavan per vilas e castèls de gents coma los [[trobador]]s, e a l'encòp una poesia culta escricha qu'èra plan ligada a la religion, a mai se totas doas tradicions emplegavan de recorses retorics semblants. Foguèt aquesta segonda branca la que s'impausèt coma modèl e durant la Renaissença, l'epòca barròca e lo Neoclassicisme s'imitèron los modèls grecolatins amb los particularismes de las lengas d'estat europèas, que impausavan una [[metrica]] diferenciada.
|
