Machu Picchu : Diferéncia entre lei versions

[[Imatge:Llama,_peru peru,_machu_picchu machu picchu.jpg|300px|thumb|right|Vista de Machu Picchu e d'un lama que lo contempla dempuèi una cima]]

'''Machu Picchu''' (nom [[castelhan]]) o '''Machu Pikchu''' (nom [[quíchoa]], de ''machu'', vièlh, e ''pikchu'' montanha, es a dire, {{citacion|montanha vièlha}}) es lo nom contemporanèu de la vièlha ''[[llacta]]'' (ciutat) [[inca]] de pèira (que son nom original foguèt ''Pikchu'' <ref> Glave e Remy 1983: 247</ref>) bastida principalament a la mitat del [[sègle XV]] sul puèg rocós que religa las montanhas de Machu Picchu e de [[Huayna Picchu]] sul pendís oriental dels [[Andes]] Centrals, al sud de [[Peró]].

De documents de la mitat del [[sègle XVI]] <ref> Un document judiciari de 1568 trapat per Glave e Remy (1983) e agrandit per Rowe (1990) fa referéncia al caractèr privat de mantun cèntre poblats de la region de "Picchu" a l'epòca inca, qu'inclusiá Machu Picchu. La proprietat personala èra una potestat exclusiva dels governants incas e es un subjècte que [[María Rostworowski]] a largament trabalhat (1993 : 105 - 146). Sul caractèr "privat" de Machu Picchu i a un consensus (Rowe, Burger, Lumbreras, Wright, Valencia, Rostworowski, Reinhard), mas Kauffmann es pas d'acòrd (Kauffman 2006: 62) </ref> suggerisson que Machu Picchu seriá estat una de las residéncias de [[Pachacuti]] Inca Yupanqui (primièr emperaire inca, 1438-1470). Segurament una de sas construccions màgers, que l'evident caractèr ceremonial de la via principala d'accès a la ''llacta'' demòstra que foguèt utilizada coma santuari religiós <ref> Alfredo Valencia en Burger et. al. 2006 : 81 </ref>. Los dos usatges (palais e santuari) foguèron pas incompatibles. Es estat escartat, ça que la, un caractèr militar supausat (que los qualificatius populars de "fortalesa" o "ciutadèla" aurián daissat supausar) <ref> I a pas de constatacion d'un usatge militar: L'airal agricòla e l'origina de las fonts d'aiga de Machu Picchu son pus luenh dels murs de la ciutat çò que fa que Machu Picchu suportariá pas un sètge long; la muralha es pas tròp nauta e lo valat es en realitat un escolador(Wright e Valencia, dins http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/ mas lo subjècte èra ja estat suggerit per Buse (1962). Los enemics mai pròches dels incas a l'epòca de Pachacutec èran dins la val d'Apurímac (Rowe 1990, 142 ; Rostworowski 2004, 53) que Machu Picchu n'èra separat per la region granda de Vilcabamba. La natura e los bastiments dels establiments incas per l'usatge militar arqueologicament coneguts dins la region (coma Marcaypiri, Salapunko e Huilca Raccay, prospectats pel Projècte Cusichaca (Kendall 1987 : 98) son totes diferents de Machu Picchu. Sus la basa del tipe de rèstas umanas trobadas dins los crotons de Machu Picchu, Lumbreras afirma: "tot senhala que la populacion inclusiá pas de guerrièrs" (http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades.htm). Kauffman o corrobòra en senhalar que "se poiriá pas dire qu'èra una fortalesa. E en cas que o foguèsse: contra qual?" (Kauffmann 2006: 62) </ref>

Machu Picchu es considerat tanben coma una òbra mestressa de l'[[arquitectura]] e de l'[[engenhariá]] <ref> Lo 20 de setembre de 2006 e dins l'encastre de la XXX Convencion Panamericana d'Engenhaires se declarèt Machu Picchu (e lo complèxe inca de Tipón) de Monument Istoric de la [[Engenhariá Civila]]</ref>. Sas caracteristicas arquitecturalas e païsatgièras particularas e lo mistèri entretengut al seu subjècte per una brava part de la literatura publicada subre lo sit, n'an fach una de las destinacions toristicas pus popularas de la planeta <ref> D'autras informacions subre sa popularitat: en 2006 al Reialme Unit los legeires britanics de Wanderlust causiguèron Machu Picchu coma la primièra meravilha del monde. (http://www.etravelblackboard.com/index.asp?id=43564&nav=21) (http://www.thisistravel.co.uk/travel/news/London-Eye-is-oneofworldswonders-article.html?in_article_id=45530).

Aqueste meteis an una enquesta de la NHK sus las destinacions favoritas dels japoneses demest los sits del Patrimòni Mondial designèt Machu Picchu en primièra posicion (http://www.nhk.or.jp/sekaiisan/ranking/index0722.html). La revista ''Travel at Home'' (EEUU) inclutz un torn a Machu Picchu coma un dels dètz màgers per viatjar sol pel mond (l'interessent es que todos los demás sitios en la lista son resorts): (www.rpp.com.pe/portada/nacional/47114_1.php) </ref>. Machu Picchu es sus la Lista del [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat]] de l'[[UNESCO]] dempuèi [[1983]]. Lo 7/7/2007 Machu Picchu foguèt demèst los sits seleccionats sus la lista de las [[Sèt Meravilhas del Mond Modèrne]], una iniciativa privada sens lo sosten de l'[[UNESCO]].

Las montanhas de Machu Picchu e Huayna Picchu fan partida d'una granda formacion orografica coneguda coma Batolito de [[Vilcabamba]] dins la Cordilhièra Centrala dels [[Andes]] perovians. Se tròban sus la riba esquèrra de las gòrgas del riu d'Urubamba (conegut ancianament coma ''Quebrada'' (vabre) de Picchu <ref> Glave e Remy 1983 : 4 </ref>). Al pè de las sèrras e gaireben a l'entorn raja lo riu de Vilcanota-Urubamba. Las roïnas incas se tròban a mièg camin entre las cimas d'aquestas montanhas, a 450&nbsp;m subre lo nivèl del riu e a 2438&nbsp;m subre lo nivèl de la mar.

Las [[roïnas]] pròpriament dichas son situadas al dintre d'un territòri del Sistèma Nacional d'Airals Naturals Protegits per l'Estat (SINANPE) <ref> Qu'es lo sistèma de Parcs Nacionals de Peró, jol contraròtle de l'Institut Nacional de las Ressorsas Naturalas ([http://www.inrena.gob.pe/index_inicio.htm INRENA])</ref> apelat [[Santuari istoric de Machu Picchu]] que s'espandís subre una superfícia de {{unitat|32592|km²}} dins la conca del riu de [[Vilcanota]]-Urubamba (lo ''Willka mayu'' o "riu sacrat" dels [[incas]]). Lo Santuari istoric protegís una tièra d'espècias biologicas en perilh d'extincion e mantun luòc inca <ref> Se'n pòt mencionar Patallacta, Quente e Torontoy dins lo fons de la Val e las roïnas de Runkuracay, Sayaqmarca, Phuyupatamarca, Wiñay Wayna, Intipata e fòrça autras dins los versants de las montanhas pròchas, en mai d'un malhum de camins incas e de complèxes agricòlas ancians </ref> que lo Machu Picchu es considerat coma lo principal.

La zona arqueologica es accessibla, pels camins incas que i menan, o en utilizar la rota de Hiram Bingham (que puja la còsta de la sèrra de Machu Picchu dempuèi l'estacion de trin de ''Puente Ruinas'', situada al fons de las gòrjas). La visita de las roïnas es paganta pels visitaires. <ref> Al començament de 2007 los estrangièrs devián pagar US$ 20, e los perovians US$ 10.</ref>

Lo vabre de Picchu, situat a mièg camin entre los Andes e la selva amazoniana, foguèt una region colonizada per de populacions montanhòlas (venent de las regions de Vilcabamba e de la Val Sagrado, a Cusco) e pas forestièras, en recèrca d'una expancion de sas frontièras agràrias. De pròvas arqueologicas indican que l'agricultura se practica dins la region dempuèi almens 760 a.C. <ref> Kendall 1994: 102 </ref>. Una explosion demografica se faguèt a partir del Periòde Orizont Mejan (an 900 de la nòstra èra), per de gropes pas documentats istoricament mas que foguèron benlèu ligats a l'etnia tampu de l'Urubamba. Se pensa qu'aquestes pòbles podrian aver format una part de la federacion [[Ayarmaca]], rivalas dels primièrs incas de Cusco <ref> Kendall 1994: 103 </ref>. Dins aqueste periòde l'airal agricòla construit s'espandiguèt considerablament. Pasmens l'emplaçament especific de la ciutat que nos ocupa (la cresta rocosa que religa las montanhas de Machu e Huayna Picchu) presenta pas de traças de construccion anterioras al [[sègle XV]] <ref> Valencia e Gibaja 1992 : 319</ref>

Lo vabre de Picchu foguèt conquistat per [[Pachacutec]] cap a 1440 <ref> Aquò ven, segon Rowe, de las cronicas del [[sègle XVI]] de Martín de Murúa e de Miguel Cabello de Balboa (Rowe 1990: 143) </ref>, primièr [[emperaire inca]] (1438-1470). L'emplaçament de Machu Picchu deviá impressionar lo monarca per sas caracteristicas particularas dintre la geografia sacrada de la region <ref> Reinhard (1991) a cercat sus aqueste subjècte e a trobat d'indicis nombroses d'alinhaments e de relacions visiblas dempuèi Machu Picchu entre montanhas consideradas sagradas, huacas e lo percors del solelh a de datas clau del [[calendièr]] andin </ref> e per aquò faguèt construir aquí, vèrs [[1450]], un complèxe urban amb de bastiments de grand luxe civils e religioses <ref> La data ven de doas fonts: d'una part los documents presentats per Glave e Remy (1983) e John Rowe (1990) que suggerisson que Pachacutec faguèt bastir Machu Picchu en las annadas de 1450 e d'autra part la datacion del radiocarbòni obtengut per Reinaldo Chohfi e Rainer Berger dins l'encencha 6 de las Colcas de Machu Picchu (Valencia e Gibaja 1992: 317) </ref>.

Se pensa que Machu Picchu aguèt una populacion mobila coma la majoritat de las ''llactas'' incas, qu'oscillava entre 300 e 1000 abitants <ref> http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/ </ref> apartenent a un elèit (possiblament membres de la ''panaca'' de Pachacutec <ref> Lumbreras 2005 : http://machupicchu.perucultural.org.pe/presentacion.htm </ref>) e acllas. S'es demostrat que la fòrça agricòla se compausava de colons mitmas (mitmaquna) que provenián de diferents parçans de l'empèri <ref> Las recèrcas osteologicas d'Eaton en 1912 e sa revision per Verano (Burger et al. 2003) mòstran qu'i aviá a Machu Picchu tant d'estajants originaris de la còsta nòrd peroviana coma de l'[[altiplan]] bolivian. Aqueste fach foguèt tanben notat per Chávez Ballón (1961) dins son estudi sus la ceramica de Machu Picchu. Sembla qu'èran de mitamaquna o de mitmas, de colons allistats per l'Estat e enviats per de rasons politicas (pena o prèmi) a viure e a trabalhar dins unas zonas de l'empèri aluenhadas de lors tèrras d'origina </ref>.

Las vals que coïncidissián dins lo vabre formavan una region densament poblada qu'aumentèt fòrça sa productivitat agricòla a comptar de l'ocupacion inca en 1440 <ref> Las recèrcas del Projècte Cusichaca (Kendall,1988: 100) senhalan que se produsissiá un 90% de produccion excedentària agricòla dins l'airal. Que se'n fasiá? Tot senhala que aprovisionava la Val Sagrada encara mai poblada e la capitala inca [[Cusco]] relativament pròcha </ref>. Los incas bastiguèron aquí fòrça cèntres administratius (los pus importants foguèron Patallacta e Quente Marca <ref> Kendall, 1988: 99 </ref> e de nombroses complèxes agricòlas de faissas cultivadas que provesissián son alimentacion a Machu Picchu (los camps del sector agrari de la ciutat avián de resultats insufisents per aprovisionar la populacion <ref> Valencia e Gibaja : 324 </ref>. La comunicacion interregionala èra possibla mercé al malhum de camins incas (8 camins menavan a Machu Picchu <ref> Valencia e Gibaja 1992: 22 </ref>). La ciutat de Picchu, pasmens, se diferencia de las localitats vesinas per la qualitat singulara de sos edificis principals.

A la mòrt de Pachacutec, e segon las costumas reialas incas, la vila de Picchu e la rèsta de sas proprietats personalas serián passadas a l'administracion de sa ''panaca'', que deviá destinar las rendas produsidas al culte de la momia del rei defunt <ref> Un document de 1568, utilizat tanben per tal d'identificar Machu Picchu coma proprietat personala de Pachacutec, relata que las tèrras del vabre de Picchu foguèron consacradas a de ceremònias del culte dels mòrts (Rowe 1990: 152) çò qu'es coerent amb la teoria de la proprietat personala de Pachacutec </ref>. Se pensa qu'aquesta situacion contunhèt pendent los govèrns de Tupac Yupanqui (1470-1493) e Huayna Cápac (1493-1529).

Machu Picchu aguèt de pèrdre en partida son importància per aver de concórrer en prestigi amb las proprietats personalas dels emperaires successors. En fach, la dubertura d'un camin pus segur e larg entre Ollantaytambo e Vilcabamba (lo de la Val d'Amaybamba) faguèt que la rota del vabre de Picchu foguèsse mens emplegada <ref> Rowe, 1990: 143 </ref>.

La guèrra civila inca (1531-32) e l'irrupcion espanhola a Cusco en [[1534]] deguèron afectar considerablament la vida de Machu Picchu. La totalitat del païsans de la region èran principalament de ''mitmas'', colons de diferentas nacions conquistadas per los incas menats de fòrça dins aqueste luòc. Aprofechèron de la casuda del sistèma economic cusquenho per tornar a lors tèrras d'origina <ref> Valencia e Gibaja 1992, 324 ; Kauffman 2006, 64; Lumbreras 2006 : http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades1.htm </ref>. La resisténcia inca dirigida per [[Manco Inca]] en 1536 convoquèt los nòbles de las regions pròchas per integrar sa cort dins l'exili de Vilcabamba <ref> Kauffman, 2006 : 67 </ref> e es fòrça probable que los principals nòbles de Picchu ajan abandonat alavetz la ciutat. De documents de l'epòca indican que la region èra plena de vilas vuejas (despobladas) <ref> Rowe, 1990: 140 </ref>. Picchu auriá contunhat d'èsser abitada e son registre s'es pas perdut e foguèt considerada coma un poblament tributari de l'[[encomienda]] espanhòla de Ollantaytambo <ref> Que son primièr ''encomendero'' (colon qu'a d'indians en comission) foguèt lo conquistaire [[Hernando Pizarro]] (Glave e Remy 1983: 6 </ref>. Aquò significa pas necessàriament que los espanhòls visitèsson Machu Picchu sovent; en fach, sabèm que lo tribut de Picchu èra liurat als espanhòls un còp l'an dins lo vilatge de Ollantaytambo e non pas reculhit localament <ref> Rowe 1990 : 142 </ref>. Ça que la, es clar que los espanhòls èran assabentats subre lo site encara que fins a uèi i a pas d'indicis de que los espanhòls ajan conegut son importància passada. Los documents colonials tanben mencionan lo nom d'aquel qu'èra lo ''curaca'' (benlèu lo darrièr) de Machu Picchu en 1568: Juan Mácora <ref> Glave e Remy 1983 : 247 </ref>. Que se nomenava "Juan" indica qu'èra estat, almens nominalament, batejat e doncas somés a l'influéncia espanhòla.

D'autres documents <ref> Ibid. </ref> indican que l'Inca Titu Cusi Yupanqui, que reinava alavetz a Vilcabamba, demandèt als fraires agustins d'anar evangelizar "Piocho" cap a 1570. Se coneis pas cap de luòc de la zona sonat "Piocho" senon "Piccho" o "Picchu", çò que fa supausar a Lumbreras que los famoses "extirpadors d'idolatrias" podrián èsser arribats a Picchu e èsser implicats dins la destruccion e l'incendi de la Torre del Temple del [[Solelh]] <ref> http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/desocupa.htm </ref>.

Lo soldat espanhòl Baltasar de Ocampo escriguèt a la fin del [[sègle XVI]] sus un vilatge en naut d'una montanha amb de bastiments fòrça grands ont i aviá un grand ''acllahuasi'', als darrièrs ans de la resisténcia inca. La descripcion brèva que fa del luòc nos fa pensar a Picchu. Lo mai interessant es qu'Ocampo ditz que se ditz "Pitcos". L'unic luòc del meteis nom es "Vitcos", un site inca a Vilcabamba completament diferent del luòc descrit per Ocampo. L'autre candidat es, naturalament, Picchu <ref> Valcárcel 1968 </ref>. Se sap pas fins a uèi se se tracta del meteis luòc o non. Ocampo indica qu'en aqueste luòc auriá viscut [[Tópac Amaro]] (successor de Titu Cusi e darrièr Inca de Vilcabamba).

D'efièch, lo sector agricòla de Machu Picchu sembla pas d'èsser estat complètament desabitat ni desconegut: de documents de [[1657]] <ref> Glave e Remy: 191</ref> e de [[1782]] <ref> Que se'n publiquèt una informacion dins lo numèro 1745 de la revista '"Caretas de Lima"</ref> fan allusion a Machu Picchu, coma tèrras d'interès agricòla. Al contrari, los bastiments principals de son airal urban, semblan pas d'èsser estats ocupats e foguèron rapidament ganhats per la vegetacion del bòsc espés.

En 1865 lo naturalista italian Antonio Raimondi passèt al pè de las roïnas sens o saber e faguèt allusion al fach que la region èra fòrça pauc poblada. En 1870, lo nòrdamerican Harry Singer vengut prospectar per las minas mencionèt pel primièr còp dins una carta l'emplaçament del tuc de Machu Picchu e se referís al Huayna Picchu coma tuc de "Huaca de l'Inca", nom que revèla clarament una coneissença del ligam amb los incas e tanben suggerís un caractèr religiós (una ''huaca'', dins los Andes Ancians, èra un luòc sagrat) <ref> http://www.mapuche.info/indgen/lavozdelinterior040121.html </ref>. Dins la carta de 1874 de l'alemand Herman Gohring son mencionadas e plaçadas dins lors luòcs exactes las doas montanhas <ref> Mould de Pease n'utiliza coma cobertura de son libre de 2003 </ref>. Lo viatjaire francés Xerris Wiener afirmava que i aviá de "roïnas a Machu Picchu" en 1880 mas las poguèt pas aténher <ref> Kauffman Doig 2006: 18 </ref>. Tot indica que l'existéncia de las roïnas s'èra pas desbrembada.

[[Imatge:Machupicchu_hb10Machupicchu hb10.jpg|thumb|left|300px|Machu Picchu en 1911]]

Las primièras referéncias dirèctas actualament conegudas sus lo luòc de Machu Picchu indican qu'Agustín Lizárraga, un arrendièr de tèrras de [[Cusco]], arribèt sus plaça lo 14 de julh de 1902 en guidant los autres [[Cusco|cusquenhs]] Gabino Sánchez, Enrique Palma e Just Ochoa <ref> Mould 2003, 57 </ref>. Los visitaires daissèron un ''graffiti'' amb lors noms sus una de las parets del Temple de las Tres Fenèstras que foguèt mai tard verificat per divèrsas personas <ref> Hiram Bingham trapèt lo ''graffiti'' en 1911 coma el meteis reconeis dins son libre de 1922 (http://www.gutenberg.org/files/10772/10772-h/10772-h.htm). Luis Cossío o vegèt en 1912. Pus tard foguèt escafat per Bingham per rasons de manten, mas mai suggerís amb mesfisança que volguèt eliminar Lizárraga de l'istòria, per demorar el meteis l'unic "descobreire". Ça que la, dins sas nòtas personalas, Bingham apèla Lizárraga "descobreire de Machu Picchu" (Mould 2003: 56) encara que los autors contemporanèus remeton en question la pertinéncia d'aqueste títol </ref>. I a d'informacions que suggerisson que Lizárraga aviá ja visitat Machu Picchu en companhiá de Luis Béjar en 1894 <ref> http://www.arqueologiamericana.com.br/artigos/artigo_06.htm e http://www.labyrinthia.com/bingham.htm </ref>. Lizárraga mostrava los bastiments als "visitaires" encara que la natura exacta de sas activitats siá pas encara coneguda <ref> Mould de Pease cita d'indicis nombroses que, a son vejaire, suggerisson de cercar l'istòria de Lizárraga en rason de son inclinacion supausada de colleccionar de "tresaurs"; Mould 2003. </ref>.

Hiram Bingham, un professor american d'istòria interessat en trapar los darrièrs reduches incas de Vilcabamba aguèt coneissença sus Lizárraga a comptar de sos contactes amb los terratenents locals <ref> Bingham 1922 : http://www.kellscraft.com/IncaLand/incalands10.html </ref>. Foguèt aital qu'arribèt a Machu Picchu lo 24 de junh de 1911 guidat per un arrendièr de tèrras (Melchor Arteaga) e acompanhat per un sergent de la gàrdia civila peroviana nomenat Carrasco <ref> Bingham 1963 :259 </ref>. Trobèron doas familhas de païsans que vivián aquí: los Recharte e los Álvarez, qu'utilizavan los planets del sud de las roïnas per cultivar e bevián l'aiga d'un canal inca qu'encara foncionava e que menava l'aiga d'una font. Pablo Recharte, un dels mainatges de Machu Picchu, guidèt Bingham fins a la "zona urbana" cobèrta pel bòsc <ref> Bingham 1963 : 263 </ref>.

Bingham demorèt fòrça impressionat per çò que veguèt, e gestionèt los emparaments e favors de l'Universitat de Yale, la National Geographic Society e lo govèrn perovian per tal d'iniciar sul pic l'estudi scientific del luòc <ref> Bingham 1913: 567 </ref>. Atal, amb l'engenhaire Ellwood Erdis, l'osteològ George Eaton, la participacion dirècta de Toribio Recharte e Anacleto Álvarez e un grop de trabalhaires locals anonims, Bingham dirigèt las òbras arqueologicas a Machu Picchu de 1912 fins a 1915, periòde dins lo qual se netegèt l'espesura e se faguèron de cavaments de las tombas incas dins los extramurs de la ciutat. La "vida publica" de Machu Picchu comença en 1913 amb la publicacion de tot aquò dins un article de la revista de la National Geographic. Es ben segur que Bingham descurbiguèt pas Machu Picchu al sens estricte del mot (degun o faguèt pas, atengut que jamai se "perdèt" realament) es indobtable qu'aguèt lo merit d'èsser la primièra persona que reconeguèt l'importància de las roïnas, en las estudiant amb una còla multidisciplinària e en divulgant sas descobèrtas. Aquò malgrat que los critèris arqueologics de trabalh fòguesson pas los del periòde actual <ref> unes criteris que, ça que la, predominavan dins l'[[arqueología]] naissenta d'alavetz, segon o ditz Lumbreras en http://machupicchu.perucultural.org.pe/desarque1.htm </ref> e la polemica al subjècte de la sortida illegala del país del material arqueologic excavat <ref> Aperaquí 5000 pèças arqueologicas foguèron enviadas de biais provisòri a l'Universitat de Yale als EUA dins la tòca de los cercar a per l'escambi de la restitucion a Peró e lor divulgacion de las recèrcas e de las fotografias fachas (*Mould de *Pease 2003 : 58). Encara que i aviá de disposicions legalas que permetián aquela exportacion (lo decret suprem del 31 d'octòbre de 1912, senhat pel president Augusto B. Leguía), contravenián a la legislación peroviana d'aquela epòca. </ref> que fins ara es pas estat restituit al govèrn perovian. <ref> Sobre la posición peruana véase [http://www.rree.gob.pe/portal/boletinInf.nsf/mrealdia/5F39893945629C0A05257125005BB7D2?OpenDocument] Sobre la posición peruana véase]</ref>

Entre 1924 e 1928 Martín Chambi e Juan Manuel Figueroa faguèron una seria de fotografias a Machu Picchu que foguèron publicadas dins divèrsas revistas perovianas, fasent créisser l'interès local per las roïnas e en las transformant en un simbòl nacional <ref> http://www.casamerica.es/utilidades/expos/pag/2002/chambi.htm </ref>. Amb lo temps (e especialament amb la dubertura en 1948 d'una via carroçabla que pujava la còsta de la montanha fins a las roïnas dempuèi l'estacion de tren) Machu Picchu venguèt la destinacion toristica principala de Peró. Pendent los dos primièrs tèrces del sègle XX, çaquelà, l'interès per son esplecha toristica foguèt pus fòrt que non pas lo de la conservacion e de l'estudi de las roïnas, çò qu'empachèt pas que qualques cercaires importants avancèsson dins la resolucion dels mistèris de Machu Picchu (en destacant especialament las òbras de la Viking Found dirigida per Paul Fejos suls luòcs incas a l'entorn de Machu Picchu e las investigacions de Luis I. Valcárcel qu'identifiquèron pel primièr còp lo luòc amb Pachacutec). Tre lo decenni de 1970, de generacions novèlas d'arqueològs (Chávez Ballón, Lorenzo, Ramos Condori, Zapata, Sánchez, Valencia, Gibaja), istorians (Glave e Remy, Rowe, Angles), astronòms (Dearborn, White, Thomson), antropològs (Reinhard, Urton), s'ocupèron de l'investigacion de las roïnas e de lor passat.

L'establiment d'una Zona d'Aparament Ecologic a l'entorn de las roïnas (1981), l'inclusion de Machu Picchu dins la Lista del Patrimòni Mondial (1983), e l'adopcion d'un Plan Mèstre per lo desvolopament sostenible de la region (2005) son estats los faches fondamentals mai importants dins l'esfòrç per conservar Machu Picchu e son entorn. Çaquelà, contra aquestes esfòrçes i a agut qualques marridas restauracions parcialas passadas <ref> descritas críticamente por Valencia e Gibaja 1992: 275 </ref>, d'incendis forestièrs (coma lo de 1997) e de conflictes politics sorgits dins las localitats pròchas per una melhora distribucion de las ressorsas obtengudas per l'Estat dins l'administracion de las roïnas. Lo 10 de novembre de 2003 lo Congrès de Peró votèt la lei 28100 qu'establís que 10% dels beneficis eissits del pagament de l'entrada al Parc Arqueologic de Machu Picchu administrat per l'Institut Nacional de Cultura, seràn atribuits a la comuna de Machu Picchu <ref name="ley28100">{{es}} http://www.congreso.gob.pe/ntley/Imagenes/Leyes/28100.pdf</ref>.

[[Imatge:Machupicchu_2006Machupicchu 2006.jpg|250px|thumb|Vista de l'ensemble dels Mortiers o Acllahuasi (Grop 18) tal coma se vei de l'Intihuatana]]

L'ensemble 1 includísinclutz d'estructuras restacadas amb l'atencion a los qu'arribavan a la ciutat per la pòrta (un "airal vestibular"), <ref> Lumbreras 2006 : http://machupicchu.perucultural.org.pe/dscseccion2.htm </ref> d'estables per los camelids, talhièrs, codines e abitacions. Tot aquò al costat èst del camin, dins una succession de carrièras parallèlas que davalan per la còsta de la montanha. Lo bastiment mai important (lo bastiment vestibular) aviá dos estatges e divèrses accèsses. A man esquèrra del camin d'acuèlh i a d'abitacions de mendre reng que serián restacadas amb lo trabalh dins las peirièras, plaçadas dins los voltants d'aqueste sector. Tots los bastiments son d'arquitectura comuna e fòrça d'eles èran emblanquinats e pintats.

S'i accedís per un portal de dobla camba, qu'èra barrat (i a las rèstas d'un mecanisme de seguretat). Lo bastiment principal es conegut coma ''Torreón'', de blòcs finament talhats. Foguèt utilizat per de ceremònias ligadas amb lo [[solstici]] de junh <ref>Ziegler 2003; Reinhard 1997</ref>. Una de sas fenèstras mòstra de traças d'ornaments incrustats que foguèron arrancats a mantun moment de l'istòria de Machu Picchu, en destruire una partida de son estructura. Al delà i a de traças d'un grand incendi. Lo ''Torreón'' es bastit subre una granda ròca que dejós i a una pichona bauma qu'es estada recobrida complètament amb de maçonariá fina. Se crei que foguèt un mausolèu e que dins sas grandas nichas repausavan de momias. Lumbreras tanben crei qu'i a d'indicis que permeton de pensar que foguèt lo mausolèu de Pachacutec e que sa momia foguèt aquí fins a l'irrupcion espanhòla a Cusco.<ref>[http://machupicchu.perucultural.org.pe/dscseccion4.htm Machu Picchu]</ref>

Es un ensems arquitectural grand dominat per tres grandas ''kanchas'' plaçadas simetricament e que comunican entre elas. Sos portals, fachs del meteis biais, confrontan la plaça principala de Machu Picchu. Inclutz d'ostals e de talhiers. <ref> Valencia e Gibaja 1992 : 312 </ref>

Es un ensems format per un escalièr grand amb un sistèma de 16 casudas artificialas d'aiga, que la majoritat son plan talhadas en blòts poligonals e enrodadas de canalòts laurats dins la ròca. L'aiga ven d'una font situada dins las nautors del puèg de Machu Picchu que foguèt canalizada al temps dels incas. Un sistemasistèma addicional amont de la montanha recuèlh las infiltracions de pluèja de la montanha e las deriva al canal principal.<ref> Wright e Valencia en www.enjoy-machu-picchu.org/machu-picchu/informacion-especial-machu-picchu-ingeniería-machu-picchu.php.</ref>

Una ciutat de pèira bastida amont d'un "[[istme]]" entre doas montanhas e entre doas [[falha geologica|falhas geologicas]], dins una region somesa a de constants [[tèrratrem]]s e, subretot, a de fòrtas pluèjas tot l'an supausa una escomesa per que que sia bastisseire: Defugir que tot lo complèxe se demolisca. Segon Alfredo Valencia e Keneth Wright ''Lo Secret de la longevitat de Machu Picchu es son sistèma de drenatge ''.<ref> Wright, Valencia e Lorah 2000, http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/ </ref> D'efièch lo [[sòl]] de las zonas non cobèrtas es provesit d'un sistèma de [[drenatge]] que consista en jaces de grava (pèiras trituradas) e ròcas per evitar l'infiltracion de l'aiga de pluèja. 129 canals de drenatge.<ref> ibid </ref> s'espandisson per tot l'airal urban, concebut d'un biais d'evitar regiscladas e [[erosion]], desembocant dins sa màger part dins lo valat que dessepara l'airal urban de l'agricòla, qu'èra en realitat l'escolador principal de la ciutat. Se calcula que los 60% del esfòrç constructiu de Machu Picchu foguèt per las fondacions sus las terrassas emplidas de gravas per un bon drenatge de las aigas restantas <ref>Ibid.</ref>

Pareis evident que los bastisseires prenguèron en compte de criteris [[Astronomia|astronomics]] e rituals per la construccion coma lo confirman los estudis de Dearborn, White, Thomson e Reinhard, entre autres. D'efièch, l'alinhament d'unes edificis importants coïncidís amb l'[[azimut]] solar durant los [[solstici]]s d'un biais constant qu'es pas fortuït,<ref> Ziegler, 2003 en http://www.adventurespecialists.org/mapi1.html </ref> amb los punts del [[levant]] e del [[ponent]] a d'epòcas determinada de l'anada e amb los sucs de las montanhas a l'entorn.<ref> Reinhard 1991, 41-62 </ref>

Totas las construccions conservadas son de [[granit]] de color blancassa, compausadas de 60% de feldespat, 30% de quars e 10% de mica.<ref> http://www.qosqo.com/qosqoes/litica.html. También http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/ </ref> Totes los materials venián de las peirièras cavadas a l'entorn del complèxe inca.

An entre 6 e 7 grases de duretat sus l'[[escala de MOHS]]. Al temps dels incas la pèira foguèt trabalhada amb d'aisinas de [[bronze]] (s'utilizava pas d'aisinas de fèrre dins lo Peró ancian) e percutors de pèiras mai duras. Las pèiras foguèron alisadas per [[abrasion]] amb d'arena e pèira.<ref> Agurto 1987 : 131 </ref>

Las construccions abitualament seguisson l'esquèma de ''[[kanchas]]'', es a dire, quatre construccions rectangularas dispausadas a l'entorn d'un pati central unidas per un [[axe de simetria]] transversal.<ref> Bouchard 1991 : 442 </ref> Totas las pòrtas donan sus aquel pati.

De pèira correnta unida amb de mortièr de fanga e d'autras substàncias. Semblariá qu'aquestas construccions (que son en majoritat a Machu Picchu) foguèron aliscadas amb un jaç d'[[argila]] e pintadas (de colors jaune<ref>Las excavaciones de Julihno Zapata en el Conjunto 1 han encontrado suficientes restos de esta pintura (Valencia e Gibaja, 39X)</ref> e roge).<ref> Lo testimoni de Luis Rodríguez, que trabalhèt dins las recèrcas de 1911-1915 revèla la descobèrta de divèrses rebocats roges pendent las òbras d'escavaments de Bingham (Mould de Pease 2003: 214) </ref> La desintegracion primairenca dels teulats de las construccions las faguèt venir vulnerablas a la pluèja permanenta de la zona e, per aquò, se son pas conservadas.

De pèira finament talhada dins las construccions dels elèits. Son de blòts de granit, sens rebocatge e perfectament talhats en forma de [[prisma]]s rectangulars (parallelepipèdes, coma las bricas) o poligonals. Sas fàcias exterioras podián èsser protuberantas o ben perfectament lisas. Dins aquestes cas l'union dels blòts pareis perfècta e faguèt pensar a d'unes que i aviá pas cap de cement; mas i a ben un jaç finòt de material aglutinant entre las pèiras mas qu'es invisible del defòra.<ref> Bouchard 1991 : 436 ; Valencia e Gibaja 1992. </ref> L'esfòrç d'aquestas realizacions dins una societat sens aisina de fèrre (coneissián solament lo bronze) es remarcable.

S'es pas conservada cap de teulada originala, mas se pensa que la majoritat de las construccions avián una teulada de dos o quatre pendís e èran sostengudas per una estructura de fustas de vèrnhe (''Alnus acuminata'')<ref> Agurto 1987: 193-197 </ref> estacada e cobèrta per un jaç de palha de (''Stipa ichuun''). La fragilitat d'aqueste tipe de palha e l'importància de las pluèjas dins la region fasián qu'èra necessari qu'aquestas teuladas aguèsson una fòrta inclinason, fins a 63º.<ref> En acòrd amb los trabalhs d'Eulogio Cabada dins lo Grop dels Tres Portals. (Agurto, 1987: 189)</ref> Aital la nautor de las teuladas aumentava fòrça la de la rèsta de l'edifici.

* Hiram Bingham portèt 5000 pèças arqueologicas a l'[[Universitat de Yale]], produch dels escavaments a Machu Picchu. Fins ara son pas estadas tornadas, malgrat las reclamacions del govèrn perovian.

* En mai de [[2005]], l'anciana vila [[Jordania|jordanianajordania]]na de Petra s'embessonèt amb la vila de Machu Picchu.

* ''BURGER, Richard y Lucy Salazar, editores - Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas - 2004 - New Haven: Yale University Press''

* ''BUSE DE LA GUERRA, Hermann - Machu Picchu - 1961 - Lima: Nueva Crónica''

* ''GLAVE, Luis Miguel y Maria Isabel REMY - Estructura Agraria y vida rural en una región Andina. Ollantaytambo entre los sègles XVI e XIX - 1983 - Cusco : Centro de Estudios Rurales Andinos Bartolomé de las Casas''

* ''KAUFFMANN DOIG, Federico - Machu Picchu, tesoro inca - 2006 - Lima: Cartolan''

* {{es}} {{en}} {{fr}} [http://www.mp360.com/ Torn virtual de Machu Picchu - Vistas a 360 degràs]

* sus '''[[YouTube]]'''... mai de ''[[11 900]]''{{formatnum:11900}} documents subre '''[[Machu Picchu]]''' en picar coma clau ''[[Machu Picchu Peru]]''