Sègle de las Luses : Diferéncia entre lei versions

MenatMenats per Anglatèrra, lei país d'Euròpa realizèron de progrès importants ai nivèus scientifics e economics durant lo periòde dau sègle XVIII. Permetèron d'aumentar lo nivèu de vida d'una partida de la societat que poguèt d'ara endavant accedir a un nivèu d'educacion e de poder economic novèus. Aquò entraïnèt una mutacion importanta de la societat europèa que foguèt magerament caracterizada per l'ascension de la borgesia enterin que l'aristocràcia e lo clergat declinavan.

[[Fichièr:Vernet-marseille-1754.jpg|thumb|right|Representacion dau pòrt de [[Marselha]] durant loau sègle XVIII.]]

Lo periòde dau sègle XVIII conoguèt un ensems de progrès economics quasi continús que van entraïnar una rompedura deis equilibris economics existent dins la societat feodala. La consequéncia principala foguèt l'afebliment dau poder de l'aristocràcia e l'importanciaimportància novèla dei marchands e dei financiers.

Lo premier cambiament major dau sègle foguèt una aumentacion de la populacion europèa que va passar de 114 milions d'abitants en [[1700]] a 187 milions en [[1800]]. Aquò es causat principalament per una reculada de la mortalitat e donc per una aumentacion de la durada de vida. Per exemple, per un païsan francés, evolucionèt de 21 ans vèrs la fin dau sègle XVII a 32 ans vèrs la fin dau rèine de Loís XVI. Enterin, l'agricultura conoguèt un ensems d'evolucions que van permetre d'aumentar lei rendements e lei quantitasquantitats produchas. En Anglatèrra, certanei rendements, egaus a 30 quintaus per ectara en [[1700]], agantèron 50 en [[1800]]. Sei melhoraments permetèron una aumentacion dei revenguts dei païsans.

Enterin, l'industria se desvolopèt fòrtament. Ja existenta durant lei sègles precedents, èra una activitat limitada, generalament realizada per lei païsans durant l'ivèrn. Gràcias ai progrès tecnologics (maquinas de vapor...) e ais evolucions dei lèis sus lei manufacturas, una etapa decisiva foguèt franquida ambé la concentracion dei mejans de produccion. Leis industrias tradicionalas (teissedura, fustariá, terralha...) aprofichèron aquela situacion e d'autreisautrei apareguèron o prenguèron una dimension novèla coma la produccion de carbon. Per exemple, la produccion d'Escòcia foguèt multiplicada per 5 durant lo sègle XVIII. Puei, après la produccion miniera, la metallurgia poguèt egalament acomençar son desvolopament que va venir caracteristic dau sègle seguent.

Ajudat per la creissença de la produccion e la multiplicacion dei mejans de transpòrt, lo comèrci conoguèt una aumentacion fòrça importanta durant tot lo sègle. Ansin, lo comèrci exterior de França foguèt multiplicat per 5 entre [[1730]] e [[1788]] enterin que sa flòta marchanda aumentèt de {{formatnum:1657}} grands naviris a {{formatnum:2341}}. D'axes de comunicacions novèus foguèron construchs coma lo cavament de canaus o de rets rotiers. Aquò entraïnèt una creissença de la populacion urbana que compta 12% de la populacion europèa. Es un taus superior a la mejana mondiala qu'èra egala a 9% aperaquí. Aquela evolucion foguèt principalament sostenguda per lei mitans financiers coma lei marchands, leis entrepreneires e lei banquiers. La noblesa demorèt majoritariament en despart maugrat quauqueis investiments isolats, mageramentmai que mai dins lo domeni minier.

En fòra dei descubèrtas scientificsscientificas dau sègle XVIII, lo nivèu d'educacion e d'instruccion de la societat progressèt. Certanei govèrns acomencèron de s'ocupar de la quastionquestion e de crear d'estructuras per desvolopar l'educacion. Ansin, dins leis annadas 1770, [[Polonha]] creèt un conselhconseu cargatencargat de l'educacion nacionala enterin que d'universitats alemandas creèroncreavan lei premierei cadieras de [[pedagogia]]. Aqueleis esfòrç èraèran la contuniacion d'un ensems de lèis adoptadas tre lo sègle XVI dins certanei regions. La [[teologia]] venguèt mens importanta dins lei programas e lo public regardatpertocat per l'escòla aumentèt.

Aquelei decisions obtenguèron de resultats notables au sègle XVIII. Per exemple, en França, lo taus d'illetrats demeniguèt d'aperaquí 65% vèrs [[1720]] a 48% a la velha de la Revolucion. Aquò permetèt donc una difusion pus importanta d'idèas novèlas e favorizèt l'aparicion d'un mitan intellectuau pus nombrós e pus prolific que vanva venir la terranha dau movement dei Lutz.

Lei progrès scientifics e tecnologics, lei cambiaments economics e lo melhorament de l'educacion van entraïnar l'emergéncia d'una borgesiaborgesiá novèla que va pauc a pauc obtenir un poder important gràcias au declin de la noblesa. D'efèct, aquela partida de la borgesiaborgesiá, que reünís lei marchands, lei financiers e leis entrepreneires es lola beneficiaribeneficiària principauprincipala d'aqueleis evolucions. Sei membres an d'ara endavant una poissança financiera importanta e certanei acomencèron de comprar de fèus o de domenis. Subretot, la màger part dei sectors en cors de desvolopament de l'economia, especialament lo comèrci e l'industria, son entre sei mans. De son caire, l'aristocràcia es largament demorada en fòra dei cambiaments majors de la societat per se concentrar sus la rentabilitat de sei domenis agricòlas e sus la defensa de sei privilègis.