|
[[Fichièr:Giotto di Bondone 086.jpg|thumb|Verge amb l'enfant, [[Giotto di Bondone]] 1320, National Gallery of Art, Washington]]
'''Maria''' (en [[aramèu]] '''מרים''' ''Maryām'', en [[ebrieu]] '''מִרְיָם''' ''Miryām'', en [[grèc]] ancian '''Μαριαμ''' ''Mariam'' e en [[arabi]]'''مريم''' ''Maryam''), coneguda dins lo [[cristianisme]] e l'[[islam]] coma a '''Santa Maria''', '''Verge Maria''' o '''Maria, maire de Jèsus''' (? - [[Jerusalèm]] o [[Efès]]?, [[-42|42 AbC]] o [[-45|45 AbC]]?) es la maire de [[Jèsus]] de Nazaret, que segon la doctrina cristianacrestiana, quand donèt naissénçanaissença, èra la promesa de [[Sant Josèp|Josèp]], e esperava encara que venga lo temps de las noçasnòças per consumir lo matrimòni; es a dire, creson que Maria èra verge quand nasquèt Jèsus. La majoritat dels crestians e musulmans creson que Maria èra [[virginitat|verge]] quand concebèt l'Esperit Sant, amb miracle de Dieu. Los cresents crestians la reconèisson coma '''[[Maire de Dieu]]'''.
Maria es venerada dins la fe cristianacrestiana, subretot dins l'la [[Glèisa Catolica Romana]] e l'la [[Glèisa Ortodòxa]]. Lo camp d'estudi sus Maria en teologia cristianacrestiana se nomena "[[Mariologia]]".
== Maria dins l'istòria ==
[[Fichièr:Mary16thC.jpg|thumb|left|280px|Quadre de la Verge Maria.]]
La majoritat, gaireben, dels istorians s'acòrdan que [[Jèsus]] de Nazaret es un personatge istoric, encara que acceptanaccèptan pas las istòrias miraculosas dels [[evangèli]]s. Tres dels quatre evangèlis canonics mencionan Maria, tanben dins los actes dels apòstols. L'evangèli segon Joan mencinamenciona pas son nom. L'[[Alcoran]] tanben nomena Maria, encara que aquel foguèt escrich 600 ans aprèp.
Pasmens, i a cap de referéncias o informacion verificableverificabla levat los evangèlis, subre l'existéncia e la vida de Maria. Existís un evangèli non canonic del [[sègle II]] sus son enfança, l'evangèli de Jaume. Una granda partida de las tradicions catolicas e ortodoxas son centradas cap a la figura de Maria, e lo long dels sègles se desvolupèt lo culte marial basat sus la fe, las tradicions dels [[Paires de la Glèisa]] e las interpretacions de las [[Bíblia|Escrituras]], subretot de l'[[Apocalipsi]].
== Maria, segon las Escrituras ==
=== Escrituras cristianascrestianas ===
[[Fichièr:Fra Angelico 069.jpg|thumb|[[Fran Angelico]] l'Anonciacion (1395–1455)]]
[[Fichièr:Meister von Moulins 001.jpg|thumb|[[Mèstre de Molins]] NaitivitatNativitat ~1490]]
Las EcripturasEscrituras cristianascrestianas donan pas fòrça informacion sus la vida de Maria. Segon lo [[Nòu Testament]] èra parenta d'[[Elisabèt]], qu'èra de la linhada d'Aaron. Viviá a [[Nazaret]] amb sos paires quand foguèt promesa a Josèp. Abans las noçasnòças, l'àngel Gabriel li anoncièt que seriá la maire del [[Messias]] profetic essent verge, per l'òbra de l'Esperit Sant. (Aquel eveniment es conegut dins lo cristianisme coma "L'Anonciacion" (lo [[catolicisme]] la celèbra lo [[25 de març]], 9 meses abans de [[Nadal]]). Aprèp, visitèt Elisabèt, que viviá amb son espòsespós [[Zacarias]]. Elisabèt la nomenava "maire del meu Senhor". Elisabèt respon amb un imne de gratitud a Dieu, nomenat "Magnificat".
Tres meses aprèp Maria tornèt a son ostal. Un àngel diguèt a Josep que no rebute Maria per sa condicion. Pauc aprèp del decret d'[[August]], Josèp e Maria anèron a [[Betelèm]], ont nasquèt Jèsus. Lo faguèron circoncire uèit jorns aprèp e foguèt presentat al temple, en acòrd amb la tradicion joseva. Los [[Reis Mages|mages d'Orient]] [[epifania|visitèron]] la familha, mas la novèla del "nòu rei dels josièus" provoquèt la persecucion e lo masèl dels enfants odonat per [[Eròd]], Josèp ne foguèt avertit per un àngel e fugiguèron en [[Egipte]]. Quand Eròd moriguèt, tornèron a Israèl, s'estabissent Nazaret.
Aprèp, Maria apareís dins lo [[Nòu Testament]], dins de situacions especialas coma dins lo viatge al Temple quand Jèsus atenguèt 12 ans, las Noças de Caná, quand Maria e los fraires de Jèsus volian parlar d'el pendent son ministèri, e a l'episòdi de crucifixion. Dins los actes dels apòstols Maria es presenta pendent [[Pentecòsta]]. I a pas mai d'informacion sus sa vida. Segon a la tradicion cristianacrestiana, e a la demanda de Jèsus, l'apòstol Joan s'ocupèt d'ela.
=== Tradicion cristianacrestiana non canonica ===
Segon l'evangèli apocrif de Jaume, Maria èra filha de Joaquim e Ana. Abans la concepcion de Maria, Ana èra esterila, e sos paires èran vièlhs. Coma dins l'istòria de Samuel, fogèt presentada al Temple de Jesuralèm a l'edat de tres ans. Alara que los cristianscrestians dels primièrs sègles considerèron aquel evangèli coma a apocrif, e que uèi encara fa pas partit de la compilacion del [[Nòu Testament]] cristianacrestiana, las tradicions catolicas e ortodoxasortodòxas considèran que las istòrias poirián èsser vertadièras o possibles.
Segon la Glèsia Catolica e la Glèisa OrtodoxaOrtodòxa, 13 o 15 ans aprèp de la mòrt de Jèsus, Maria moriguèt a Jerusalèm o a Efès, en preséncia dels apòstols. Qualques jorns aprèp, quand los apòstols visitèron sa tomba, èra vueitvueita, e ne concluèronconcluguèron qu'aviá ascendit còs e arma al cèl (l'[[Assompcion]]). De catolics afirman que moriguèt jamai.
=== Maria dins l'Alcoran ===
[[File:Maryam.jpg|thumb|Mariam se moirissent d'un palmièr, Sègle XVI, tuquia, anomin]]
Maria (Mariam) a una posicion d'onor entre las femnas de l'[[Alcoran]]. Es l'unica femna que son nom apareís dins lo libre, e foguèt declarada, amb Jèsus (Issa), lo Senhal de Dieu per l'umanitat, que gardèt sa castetat, qu'èra obesissenta, e que foguèt causida e dedicada a Allá abans de naissernàisser, acceptada (l'única femna) al servici d'Allá. Los recits de la [[sora]] de l'[[Alcoran]] son gaire ben identics al recit de l'[[Evangèli segons Luc]], e ambedos començan amb la visitacion de l'àngel a [[Zacarias]] e l'anonciacion de la naissénça de [[Joan Baptista|Joan]] (Yahya), seguit de l'anonciacion de la naissénçanaissença de Jèsus a Maria. AutresD'autras seccions son maipus similaras als libres apocrifs del cristianisme, subretot del [[Evangèli del Pseudo-Matieu|pseudo-libre de Matieu]] i de l'evangèli de l'enfança de Jèsus segon [[Sant Jaume lo Juste]].
== Teologia de Maria ==
=== NaissénçaNaissença virginala de Jèsus ===
Totas las denominacions cristianascrestianas acceptan la doctrina de la naissénça virginala de Jèsus, confirmada pel credo apostolic e lo Credo de Nicèa. Segon aquela doctrina, Maria concebèt Jèsus per l'òbra de Dieu Esperit Sant, e pas per Josèp. La negacion d'aquel dogma es considerat coma una [[eretgia]] dins lo [[catolicisme]], lo [[ortodoxia|cristianisme ortodòx]] e lo [[protestantisme]].
Jèsus es pas l'unic fundator de religion que naís d'una maire verge, aquel miracle se faguèt per fòrça religions orientalas. Las criticas sostenon que los primièrs compiladors grècs èran fòrça influenciats per aqueles cultes e que volguèron donar a Jèsus un ligam amb los grands eròis religioses coneguts pels publics. D'autres afirman que tot es provocat per una error de traduccion. Lo mot "almah" ebrieu que s'utiliza per se referir a Maria significa verge mas tanben jove. L'interpretacion josieva de la profecia afirma que lo Messias deu naisser d'una femna jove, mas pas que siá verge. La traduccion en grèc la transformèt en "partenos", que sonque a lo sens de verge.
=== Maire de Dieu ===
Los primièrs cristianscrestians consideravan que Maria èra la maire de Jèsus, Dieu Filh, sus la Tèrra. Aprèp lo III{{en}} [[concili ecumenic]], lo Concili d'Efès, en [[431]] ApC, se considerèt correcte de se referir a Maria coma ''theotokos'', "[[maire de Dieu]]", per solinhar que Jèsus èra Dieu (segonda persona de la Trinitat), en oposicion al nestorianisme, l'arrianisme e mai eretgias que negavan la divinitat de Jèsus. Pasmens, aquel títol creèt confusion, foguèt objècte de controvèrsia entre los cristianscrestians d'aquela epòca, e aprèp entre [[protestant]]s e [[catolic]]s, perque supausava la superioritat e preeminéncia de Maria sus l'eternitat de Dieu. Pels protestants Maria, es maire de Jèsus, la femna mejans que Dieu Filh arribèt sus Tèrra, mas qu'es pas Maire de Dieu (trinitat).
=== Veneracion a Maria ===
Lo [[catolicisme]] e lo [[ortodoxia|cristianisme ortodòx]] acceptan la veneracion a Maria, qu'es realiza mejans oracion e intercession (o qu'ela faga intercession de las demandas dels òmes dabansdavant Jèsus), atal coma lo cantics, poëmas, pinturas e icònas. Tanben se prosternan dabans estatuas o imatges en senhal de respècte e veneracion. Maria tanben recèp los títols d'exaltacion superiòra a totes los sants, e que los protestants atribuisson a Jèsus. Lo segond concili del Vatican ([[1962]]-[[1965]]) descriu a Maria coma èssent superiora a totes los èssers creats, inclosent los àngels, al dessús de totas las criaturas de cèl e de la Tèrra. Pasmens, l'analisi finala la declara umana e non divina de natura. La creissénça del culte Marial, comencèt a l'[[Edat Mejana]], subreot mejans de [[Bernat de Claravals|Bernat]] de [[Claravals]]. Bernat declarèt que la {{cita|Verge es la via reiala mejans que lo Salvador vei nostra vida}}.
Lo [[protestantisme]], al contrari del que s'afirma sovent, rebuta pas la veneracion nimai lo respècte degut a Maria (o als sants),<ref>Los protestants critiquèron l'excessiva veneracion que fasián los catolics, que consideravan que depassava la limita de l'idolatria e veniá adoracion, enebida dins los primièr e segon dels [[dètz comandaments]]. Alara, e per evitar confusions, los protestants utilizan pas lo tèrme "veneracion" mas d'autres coma "respècte" o "onor".</ref> En cambi, rebuta l'intercession dels sants e de la Maire de Dieu: creson pas que pòsca escotar nimai far de miracles dempuèi lo cèl, perque aquò implica qu'ela (e los sants) partejan los atribús divins que sonque son aqueles de Dieu, coma l'omnisciéncia (poder escotar las preguièras de tota l'umanitat, tanben la preguièras mentalas), omnipreséncia (poder escotar e respondre a las preguièras dels òmes per tot lo monde) e omnipoténcia (se los miracles son faches per eles e non per Dieu d'esperel). En consequéncia es la persona que deu parlar directament amb Dieu, sens necessitat cap d'intercession.
== Concèptes e criticas non biblicas sus la vida de Maria ==
Las personas que son pas cristianascrestianas nimai musulmanas generalament dobtan de la concepcion virginala de Maria. Una teoria non cristianacrestiana suggerís que Maria auriá agut de relacions amb un soldat roman, e mai tard se maridèt amb Josèp quin l'aparèt de las leis josievas que l'aurián condemnada a mòrt. Aquela version foguèt prepausada pel primièr còp al [[sègle III]] per [[Origènas]], que diguèt que l'aviá entendut d'autres romans, e aqueles de josieus contemporanèus.
== Nòtas ==
|
