Empèri Pèrsa : Diferéncia entre lei versions

[[Imatge:Empire_Perse.jpg|thumb|right|200px|L'Empèri Pèrsa dins lo temps]]

* [[-550]] : [[Cirus II]] destituiguèt l'[[Empèri Mède]] e fondèt l'Empèri Pèrsa, que s'espandirà dins tot l'[[Orient Mejan]], de la [[mar Egèa]] fins a [[Índia]], d'[[Egipte]] fins a [[Afganistan]]. Naissença de [[Dàrius Ièr|Dàrius I{{èr}}]], rei de Pèrsia. † 486 abC.

* [[-518]] : La [[Via reiala]] de 2 683 km foguèt bastida per tot l'Empèri Pèrsa.

* [[-490]] : Los Pèrsas del rei Dàrius foguèron vencits per una coalicion de Grècs a Maraton; es l'episòdi pus marcant de la primièra [[Guèrra Medica]].

[[Imatge:Persian Bull 5thc Oriental Institute Chicago.jpg|thumb|right|200px|Tèsta de taure, [[Persepòlis]], sègle V abC, [[Institut Oriental de Chicago]], [[Estats Units d'America]] (Empèri Aquemenida)]]

* [[-482]] : Per mestrejar una revòlta [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] contra la dominacion pèrsa, Xèrxes faguèt destruire los temples de la vila, coma l'[[Esagil]].

* [[227]] : Pèrsia ven mestressa de tot l'Empèri Part.

[[Imatge:Shah Abbas and Wine Boy.jpg|thumb|right|200px|Abbas I{{èr}} e un jove [[botelhièr]]]]

* [[242]] : [[Mani (profèta)|Mani]] comencèt de predicar sa doctrina religiosa en Pèrsia.

* [[259]] : Lo rei pèrsa Shapur I{{èr}} capturèt l'[[emperaire roman|emperaire]] [[Valerian]].

* [[297]] : [[Narsés]], lo rei sassanida de Pèrsia prenguèt la plaça del rei [[Tiridate IV d'Armenia|Tiridate IV]] d'[[Armenia]].

* [[298]] : Lo rei pèrsa Narsés deu signar un tractat amb Roma.

* [[332]] : Novèl recuèlh de doctrinas de [[Zoroastre|Zaratostra]] en persan (''[[Avesta]]'').

* [[348]] : De femnas son enrotladas en Pèrsia dins los servicis auxiliars de l'armada.

* [[350]] : Los [[Uns]] envasiguèron Pèrsia e Índia.

* [[561]] : L'[[emperaire bizantin]] [[Justinian]] signèt un novèl tractat avec [[Khosro Ier|Khosro I{{èr}}]], lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsia garantís a Bizanci 50 ans de patz.

* [[589]] : Lo rei de Pèrsia [[Khosro Ier]] es depausat per una revòlta militara e fugiguèt a [[Constantinòble]] per demandar d'ajuda.

* [[591]] : L'emperaire bizantin [[Maurici Ier (emperaire bizantin)|Maurici]] tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt de concessions territorialas importantas. La patz torna entre ambedós empèris.

* [[600]] : Los [[molin de vent|molins de vent]] son utilizats en Pèrsia per l'[[irrigacion]].

* [[1502]] : [[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]] establiguèt la dinastia safavida en Pèrsia. Lo [[chiisme]] venguèt la religion d'Estat de Pèrsia.

* [[1571]] : Naissença d'[[Abbas Ier lo Grand|Abbas I{{èr}} lo Grand]], [[chah]] de Pèrsia (†1629).

* [[1590]] : Abbas I{{èr}} signèt la patz amb los Turcs.

* [[1598]] : Abbas I{{èr}} de Pèrsia vencèt los [[Ozbecs]] a [[Eerat]]. Faguèt d'[[Ispahan]] sa capitala.

* [[1722]] : Començament del contraròtle afgan sus Pèrsia.

* [[1730]] : Los Afgans son fòragetats de Pèrsia.

* [[1737]] : Començament de l'ocupacion persana d'Afganistan. (fins en 1747)

* [[1794]] : [[Agha Mohammad shah|Agha Mohammad Khan]] fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.

* [[1811]] : Guèrra entre Pèrsia e [[Russia]] que remportèron de victòria dins lo Caucàs.

* [[1901]] : Una companhiá britanica recebèt una concession de foratge [[petròli|petrolièr]] per 60 ans en Pèrsia.

* [[1934]] : Lo nom d'[[Iran]] es utilizat oficialament dins las correspondéncias estrangièras.